Het internet was ooit bedoeld als marktplaats waar ideeën vrijelijk werden uitgewisseld. Maar sociale-mediaplatforms zijn steeds vaker echokamers. En dat is een fundamenteel probleem, schrijft Rudy van Belkom in een ingezonden opinie.
Sinds de overwinning van Donald Trump bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen, en de inmiddels beruchte betrokkenheid daarbij van Elon Musk, heeft het sociale-mediaplatform X (voorheen Twitter) miljoenen gebruikers zien vertrekken.
Die massa zoekt haar heil nu in Bluesky, een decentrale netwerksite die ooit is begonnen als experiment bij Twitter. Kort na de verkiezingsuitslag schoot het gebruikersaantal van Bluesky omhoog: in slechts 24 uur meldden zich 1 miljoen nieuwe gebruikers aan. De ironie is dat deze vlucht voor velen voelt als een bevrijding, maar in feite een vorm van isolatie is. We creëren geen nieuwe paradijselijke tuin, we bouwen nieuwe muren. En wat daarbinnen overblijft, is een echokamer die harder galmt dan ooit tevoren.
Versplintering in cyberspace
Denk aan een oude stadskaart. Steden waren verbonden door kronkelige wegen, waarlangs handelaren en reizigers elkaar ontmoetten. Het internet was ooit zo’n bruisend net van steden en wegen. Tegenwoordig worden die wegen afgesloten, en veranderen de steden in burchten. Dit fenomeen wordt vaak omschreven als cyberbalkanisering: opdeling van het web in afgescheiden enclaves.
Die versplintering wordt deels gevoed door politieke regimes die hun burgers isoleren, maar steeds vaker ook door ideologie. X, in de ogen van velen nu een rechts-extremistisch platform, stoot gebruikers af die hun heil zoeken in wat zij beschouwen als een veiligere, progressievere haven: Bluesky. Maar Bluesky heeft zijn eigen schaduwzijde. Voor sommigen is het niet meer dan een ‘woke speeltuin’, bevolkt door linkse idealisten die hun eigen echokamers cultiveren. Gebruikers kunnen hun eigen servers kiezen, met hun eigen regels en omgangsnormen. Het resultaat? Het web, ooit een netwerk van bruggen, verandert in een landschap vol ideologische muren, waar groepen elkaar niet meer wíllen bereiken.
Een democratie heeft dialoog nodig, geen echo
Het internet was ooit bedoeld als een marktplaats waar ideeën vrijelijk konden worden uitgewisseld. Maar wat gebeurt er als de koopmannen en straatmuzikanten verdwijnen, en je alleen nog je eigen stem hoort weerkaatsen? Dat is de realiteit van een echokamer. Sociale-mediaplatforms groeien steeds meer uit tot eenzijdige versterkers van het eigen gelijk, waar afwijkende meningen zeldzaam zijn en zelfs actief worden geweerd.
Het gevaar hiervan is niet gering: zonder schuring van ideeën verliest een democratie haar kracht. Zie een debat als een kampvuur. Het moet voortdurend worden gevoed door verschillende soorten houtblokken om te blijven branden. Als iedereen hetzelfde zegt, dooft het vuur uit. Of je nu links of rechts staat, dialoog met andersdenkenden is essentieel. Het is de zuurstof voor ons democratische vuur.
Echokamers met sloten op de deur
Platforms lijken hierdoor in toenemende mate op sekten, compleet met hun eigen charismatische leiders. Elon Musk heerst over X, terwijl Bluesky zijn eigen profeten heeft. Wat in beide gevallen ontbreekt, is ontmoeting met de ander. Echokamers isoleren hun leden niet door hun communicatielijnen met de buitenwereld af te snijden, maar doordat ze hun invloed alleen proberen uit te oefenen op wie en wat ze vertrouwen.
En dat is een fundamenteel probleem. Wanneer we niet meer met elkaar praten, kan een samenleving niet functioneren. Door toenemende polarisatie en een gebrek aan empathie neemt het wantrouwen toe, wat kan leiden tot escalaties en zelfs geweld (u herinnert zich vast de bestorming van het Capitool nog). We creëren geen veilige ruimte, maar een afgesloten wereld die draait om onze eigen waarheid en waarin andere perspectieven verdacht worden gemaakt.
Het internet heeft checks and balances nodig
We moeten ons afvragen: wat willen we van onze sociale media? Willen we comfort en bevestiging, of durven we het ongemak van confrontatie te omarmen? De oplossing ligt niet in het simpelweg kiezen van een nieuw platform, maar in het zoeken naar manieren om met elkaar in gesprek te blijven. Zelfs, en juist, wanneer dat ongemakkelijk is. Zelf stopte ik begin dit jaar met X, maar al schrijvend vraag ik me af of dat misschien te gemakzuchtig was en ik mijn account moet herstellen.
Inderdaad, Elon Musk neemt het niet zo nauw met Europese wetgeving en doet weinig om de verspreiding van desinformatie en discriminerende content tegen te gaan. Maar als alle moraalridders X verlaten, wie corrigeert dan de misstanden op het platform? Wie spreekt de haatzaaiers aan? Wie countert desinformatie en checkt de feiten? Als we blindelings overstappen, wenden we ons onbewust af van onrecht.
Het zou al enorm helpen wanneer we vanuit Bluesky konden communiceren met X, en andersom. Zoals ik in een eerder artikel schreef wordt deze interoperabele berichtenuitwisseling steeds meer afgedwongen via de Europese Digital Markets Act. Zo kunnen we de overstap maken zónder dat we ophouden met elkaar te spreken.
Schrijf u in voor onze middagnieuwsbrief
Met de gratis nieuwsbrief EW middag wordt u dagelijks bijgepraat met commentaren en achtergronden bij de belangrijkste nieuwsverhalen.
