De regering wil met een computertest, de e-screener, voorkomen dat sportschutters hun wapen misbruiken. Komende dinsdag heeft in de Tweede Kamer een stemming plaats over het wetsvoorstel. De schietsportassociatie is tegen de e-screener. ‘De overheid slaat door in haar drang naar veiligheid.’
Wat is de e-screener en waarom verzet de KNSA zich met hand en tand tegen het huidige wetvoorstel? Elsevier.nl legt uit.
‘Fout van de politie’
Het is deze maand zes jaar geleden dat Tristan van der Vlis zes mensen doodschoot en zestien mensen verwondde in winkelcentrum De Ridderhof in Alphen aan den Rijn. Van der Vlis was lid van een schietvereniging en bezat drie legale vuurwapens. In de nasleep van deze schietpartij werden de richtlijnen voor wapenbezit aangescherpt.
Nu kunnen sportschutters pas na enkele jaren lid te zijn geweest van een schietvereniging groot kaliber vuurwapens en semi-automatische wapens aanschaffen. ‘Het was een fout van de politie,’ aldus Sander Duisterhof (52). Hij is directeur van de Koninklijke Nederlandse Schietsport Associatie (KNSA).
‘Zij hadden Tristan nooit een wapenvergunning moeten verstrekken. Een paar jaar voor de schietpartij hadden ze hem nog naar het psychiatrisch ziekenhuis gebracht, zegt Duisterhof. Volgens de KNSA-directeur moeten wetsgetrouwe sportschutters opdraaien voor dit soort fouten.
Terreuraanslagen
Ook de terroristische aanslagen in Europa hebben een negatief effect op de schietsport. Na de aanslagen in Parijs (2015) en Brussel (2016) probeerde de Europese Unie semi-automatische vuurwapens voor sportschutters te verbieden. Als reden voor het verbod gaf de Europese Unie het tegengaan van terrorisme op. ‘Onbegrijpelijk,’ zegt Duisterhof. ‘Terroristen kopen hun wapens in het illegale circuit, daar hebben sportschutters niets mee te maken.’
Uit eigen initiatief heeft de KNSA na 2011 extra veiligheidsmaatregelen ingevoerd. De schietsportbond stelde een meldpunt in. Mensen binnen en buiten de schietsport kunnen daar eventuele veiligheidsrisico’s omtrent een sportschutter melden. Elk nieuw lid van een schietvereniging moet een Eigen Verklaring invullen over onder meer de persoonlijkheidskenmerken. Daarnaast wordt het bestuur van schietverenigingen getraind in het herkennen van psychische problemen of ander risicogedrag.
Lees ook dit verhaal: vuurwapens in Amerika, een vreedzaam land vol geweld>
Als het aan het ministerie van Veiligheid en Justitie ligt moeten sportschutters (en jagers) verplicht een psychologische vragenlijst via de computer invullen, als onderdeel van het aanvragen van een wapenvergunning. Ook schutters die reeds een wapenvergunning hebben moeten de computertest afleggen. Deze test – de zogeheten e-screener – bestaat uit ongeveer honderd vragen over onder meer alcohol en drugsgebruik, suïcidaliteit, impulsiviteit, gebrek aan empathie en krenkbaarheid.
Twijfel bij betrouwbaarheid
Raymond Leta (45), psychiater en adviseur van de KNSA en zelf ook sportschutter, twijfelt aan de betrouwbaarheid van de e-screener. ‘Met enkele ja/nee uitspraken wordt geprobeerd een eigenschap vast te stellen, zoals krenkbaarheid. De vraag is of dat mogelijk is, zonder een gesprek met die sportschutter om te zien of die krenkbaarheid wel echt een probleem is in het dagelijks leven. En als dat wel het geval is, als iemand bijvoorbeeld moeilijk kritiek verdraagt van zijn baas, wil het nog niet zeggen dat hij ook een potentiële aanslagpleger is.’
De e-screener is van origine een Finse uitvinding, maar de Finnen schaften de computertest enkele jaren geleden af. Een serie ‘ja/nee-vragen’ konden het beoogde doel – het voorspellen van toekomstige risico’s – niet halen. De e-screener is door het Trimbos instituut samengesteld uit bestaande testen, en zou niet de nadelen van de Finse test bezitten.
Slimmeriken glippen langs test
Aanvankelijk wilde de regering geen validatie laten uitvoeren, maar bij de bespreking in de Tweede Kamer van het wetsvoorstel liet staatssecretaris Klaas Dijkhoff (VVD) weten dat de e-screener toch wordt gevalideerd. Het gebruikelijke keurmerk van de Commissie Testaangelegenheden Nederland (COTAN), een vooraanstaande instelling op het gebied van testbeoordelingen, vindt de regering niet nodig, liet zij aan de KNSA weten.
Leta verwacht dat de computertest geen kans maakt om berekenende mensen tegen te houden. ‘Slimme mensen die gewend zijn om een schijnleven te leiden zullen door de test heen glippen.’ Ook verwacht hij dat veel sportschutters onnodig als een risico zullen worden aangewezen. Zelfs sportschutters die al decennia een wapenvergunning hebben kunnen zo hun verlof kwijtraken. Dat rechtzetten zal veel moeite kosten. Dure psychiatrische onderzoeken voor de sportschutter, en tijdrovende beroepszaken voor de politie en het ministerie.
De schietsport in Nederland
Nederland telt zo’n 40.000 sportschutters en 30.000 jagers. Ongeveer 70.000 Nederlanders hebben een wapenvergunning, die bij elkaar rond de 200.000 wapens bezitten. In Nederland mag een sportschutter na anderhalf jaar (aspirant-)lidmaatschap bij een schietvereniging een wapenvergunning aanvragen. In de daarop volgende jaren mag de schutter een groot kaliber of een semi-automatisch wapen aanschaffen. De wapens en munitie dienen thuis te worden opgeslagen in gescheiden kluizen. De politie komt eens per jaar langs om de kluizen te controleren.
Duisterhof schetst hoe de schietsport zich ontwikkelde van de schutterijen, schuttersgilden en de koninklijke scherpschuttersverenigingen tot de tegenwoordige olympische sport. Hij vreest dat aan deze rijke traditie een eind komt, omdat de overheid met haar maatregelen de sportschutter ‘criminaliseert’. Onlangs stond een ambulance een half uur voor het huis van een sportschutter, nadat hij een hartaanval had gehad.
De politie verbood het ambulancepersoneel om naar binnen te gaan, omdat de man een sportwapen in zijn kluis had liggen. ‘Onbegrijpelijk dat zoiets kan gebeuren’ zegt Duisterhof, ‘alsof deze man een gevaar vormt omdat hij de schietsport beoefent.’ Met de sportschutter liep het gelukkig goed af. Duisterhof vreest dat als dit soort incidenten vaker voorkomen van de schietsport niets over blijft. Vooral jonge mensen, die extra gecontroleerd worden, hebben moeite met de overheidsbemoeienis. Zij zien soms helemaal van de sport af. Duisterhof: ‘Als de regering op dezelfde wijze doorgaat heeft de schietsport geen toekomst meer.’ Hij vindt dat de overheid echt doorslaat in haar drang naar veiligheid.