Edith Schippers, demissionair minister van Volksgezondheid (VVD), wil dat politie en justitie toegang krijgen tot gegevens over afgenomen lichaamsmateriaal in medische instellingen. De autoriteiten kunnen zo sneller verdachten van misdrijven identificeren. Critici maken zich ernstige zorgen over de privacy. Elsevier.nl interviewt twee experts over deze kwestie.
Het gaat om een voorstel tot wijziging van de Wet zeggenschap lichaamsmateriaal, waarin regels zijn vastgelegd voor het afnemen, bewaren, verstrekken en vernietigen van menselijk materiaal. Nu mag de politie geen DNA-databanken doorzoeken op overeenkomsten met crimineel sporenonderzoek. Als de Tweede Kamer het wetsvoorstel aanneemt, kan de politie – bij ‘zeer uitzonderlijke omstandigheden’ – DNA-databanken raadplegen.
Huid, bloed en speeksel
De meerderheid van de Nederlanders heeft weleens (onbewust) lichaamsmateriaal afgestaan. Het betreft onder meer stukjes weefsel, huid, bloed en speeksel. Dit materiaal wordt na afloop van de behandeling niet altijd vernietigd en bijvoorbeeld ingezet bij wetenschappelijk onderzoek. DNA-databanken, oftewel ‘biobanken’, bewaren het lichaamsmateriaal.
Het Rathenau Instituut, een organisatie in Den Haag die onderzoek doet naar de publieke en politieke meningsvorming over wetenschap en technologie, onderzocht in 2009 het beheer van lichaamsmateriaal. Toen beschikten Nederlandse biobanken over zo’n 50 miljoen stukjes lichaamsmateriaal, afkomstig van 14 miljoen personen.
Marjoke Kortas, werkzaam voor de koepelorganisatie voor biobanken BBMI, zegt in een interview met Elsevier.nl dat de autoriteiten geen wettelijke basis hebben voor het raadplegen van de DNA-databanken. ‘Materialen en gegevens moeten niet tegen iemand kunnen worden gebruikt’, aldus Kortas. Volgens Jasper Bovenberg, jurist voor BBMI, is het wetsvoorstel van Schippers een ‘potentiële inbreuk op de privacy’. Bovenberg vreest ook dat het medisch beroepsgeheim in het geding is.
Privacy
Zowel Kortas als Bovenberg maakt zich zorgen over de toekomst van medisch wetenschappelijk onderzoek dat gebruikmaakt van lichaamsmateriaal. De nieuwe wet zou ertoe kunnen leiden dat mensen geen toestemming geven om lichaamsmateriaal voor wetenschappelijk onderzoek beschikbaar te stellen.
Zelfs als het wetsvoorstel door de Kamer komt, is het nog maar de vraag of het in lijn is met de Europese wetgeving. Volgens Privacy Barometer, een onderzoeksgroep die misstanden rond privacy aan de kaak stelt, mag lichaamsmateriaal niet worden gebruikt door politie en justitie, omdat het hiervoor nooit is afgegeven. Daarom zou het wetsvoorstel in strijd zijn met artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.