Dit is het prijswinnende stuk van Nikki Sterkenburg

Hoe radicaal rechts is ‘alternatief rechts’? Na het succes van de Amerikaanse ­Alt-Right-beweging, die nu zelfs in het Witte Huis zit, is er ook een Nederlandse variant. Elsevier Weekblad zocht de aanhangers op.

Ietwat onwennig zitten zo’n honderd mensen – veelal jonge blanke mannen – eind september 2016 bij elkaar in een zaaltje in Rotterdam. Ze zijn veelal hoogopgeleid, netjes gekleed en kennen elkaar vooral van internetfora, Facebookpagina’s, Twitter en van commentaren onder YouTube-filmpjes. Het zijn geen bekende gezichten uit het extreem-rechtse milieu; de meesten hebben tot voor kort nog nooit ergens een bijeenkomst of lezing bijgewoond.

Maar vandaag zijn ze wel naar deze conferentie van Erkenbrand gekomen, een organisatie die zichzelf ziet als een Nederlandse Alt-Right-beweging en die een ontmoetingsplaats wil creëren voor mensen met nationalistische en radicaal-rechtse ideeën. Ook mensen met extreem-rechtse ideeën zijn welkom.

De bijeenkomst van Erkenbrand is via een livestream van het etnocentrische Zweedse Red Ice Radio online te volgen. Presentator Henrik Palmgren schakelt alvast over naar een vlogger die opereert onder de naam ‘Millennial Woes’ (Millennial Ellende). Hij zal straks ook een lezing geven, maar duidt voor nu het Rotterdamse straatbeeld. ‘De situatie hier is verschrikkelijk. De inwoners hebben hun stad verloren. De toon wordt niet gezet door blanken. Dit is een multiraciaal getto. Ik wou dat ik er iets aardigers over kon zeggen. Maar de Euro­peanen verliezen hun steden.’

Aanhangers Alt-Right

Palmgren en zijn blonde sidekick Lana Lokteff spreken er daarna schande van dat de Zaanse tuigvlogger Ismail Isgun en zijn vrienden onlangs hun verhaal bij Pauw mochten doen, dat Zwarte Piet onder vuur ligt, en dat er in Rotterdam zoveel Chinezen wonen. ‘Waarom gaan die mensen niet gewoon naar huis?’ En met het Nederlandse slavernijverleden valt het volgens hen ook wel mee. ‘Het ging om kleine groepjes mensen die naar de koloniën gingen en met de lokale inwoners samenwerkten. Ze konden alleen daar verblijven door er een win-winsituatie van te maken.’

Luc Stenekes: ‘Ik zie dit interview als stap in de emancipatie van niet-links gedachtegoed’

Tot voor kort had bijna niemand van de term ‘Alt-Right’ gehoord, de huidige aanhangers zelf ook niet, zo vertellen acht Nederlanders die zichzelf als Alt-Right-sympathisanten zien aan Elsevier. Twee van hen zijn betrokken bij de oprichting en organisatie van Erkenbrand, vijf bezochten één of meerdere bijeenkomsten en met één kwam het contact op een andere wijze tot stand.

Van de acht wilden er maar liefst zeven hun verhaal alleen doen op voorwaarde van anonimiteit – uit angst hun baan te verliezen. Ex-financieel analist Luc Stenekes (52) wil wel onder zijn eigen naam praten. ‘Ik zie dit interview als een stap in de emancipatie van niet-links gedachtegoed. Ik loop niet langer weg voor eventuele negatieve gevolgen daarvan.’ De andere namen zijn op verzoek van de geïnterviewden gefingeerd.

Alt-right in de vs: ruw nationalisme in maatpakAlt-Right is een afkorting van het Engelse Alternative Right (alternatief rechts): een paraplubegrip voor groepjes en individuen die een alternatief rechts geluid vertegenwoordigen. De meesten zijn hoogopgeleid en netjes gekleed. Er zijn grote verschillen in de mate van radicalisme of extremisme, variërend van mensen die vooral tirades op sociale media plaatsen tot neo­nazi’s die vinden dat het blanke ras superieur is.

De term werd gemunt door Richard Spencer, die in 2010 de website alternativeright.com lanceerde voor publicaties over ‘wit nationalisme’. Hij is eveneens directeur van het National Policy Institute (NPI). Website VICE tekende in 2013 op hoe Spencer bij een bijeenkomst van het NPI zei te dromen van een blanke etno-staat. Daags na de verkiezing van president Donald Trump in november 2016 kwam Spencer in het nieuws omdat zijn aanhangers op een NPI-bijeenkomst de Hitler-groet brachten en Heil Trump riepen.

Daar is niet iedereen het binnen Alt-Right mee eens. Breitbart, een in 2005 opgericht alternatief rechts platform, is naar eigen zeggen wel nationalistisch ingesteld. Maar, zoals auteur Milo Yiannoupoulos het in interviews verwoordt: ‘We kijken naar cultuur, niet naar ras, dat is wat anders.’

De eigen cultuur is volgens Breitbart in het geding. Weg met de onbegrensde immigratie en vrijhandel – ook als die het land rijker maken. Economische groei hoort volgens Breitbart ondergeschikt te zijn aan behoud van eigen stam en cultuur.

Op individuele berichten van Breitbart is lang niet altijd iets aan te merken, al leidt het radicale streven naar vrijheid van menings­uiting nog wel eens tot een vrije omgang met feiten. Ondanks de soms zelfs neutrale toonzetting gaan lezers op sociale media los op de berichten. Zo verscheen er eind januari een bericht over een 28-jarige ­Afro-Amerikaanse vrouw die werd gearresteerd nadat ze een gebruikte tampon naar een politieagent had gegooid. Het bericht zelf is feitelijk, maar wordt op de Facebookpagina flink becommenta­rieerd. In de ruim 2.500 reacties wordt de vrouw onder meer vergeleken met een aap.

Het is meer dan branie. De tentakels van Breitbart reiken ver. Steve Bannon, die in 2012 het hoofdredacteurschap overnam toen oprichter Andrew Breitbart aan een hartstilstand overleed, kreeg in augustus 2016 de leiding over de campagne van Trump. Na de overwinning maakte Trump hem chefstrateeg en zelfs lid van de Nationale Veiligheidsraad.

Verenigde eenlingen

De meesten liepen al langer rond met het idee dat er iets niet klopte aan de wereld. Albert (44, WO-afgestudeerd, leidinggevende in de zorg) contacteerde Erkenbrand nadat hij de conferentie in Rotterdam via YouTube volgde. ‘Je ziet dat er in Nederland behoorlijke hoeveelheden migranten binnenkomen. Iets aan mijn gevoel van rechtvaardigheid zegt: dat klopt niet. Het is bij de ­es­kimo’s ondenkbaar dat daar een bevolkingsgroep binnenkomt die gaat claimen dat zij dezelfde rechten hebben als de mensen die er al duizenden jaren wonen. ’

Ben (29, WO-afgestudeerd en werkzaam bij de overheid) hield jarenlang zijn mond over zijn denkbeelden. ‘Ik ben van huis uit bioloog en geïnteresseerd in alles wat taboe is. Maar op wetenschapsfora kun je nergens praten over rassen en GeenStijl weerde me vaak uit de comments. Daarom ging ik op internetfora kijken waar wel vrijuit werd gesproken.’

Zelf zeggen Erkenbrand-bezoekers dat er onderling grote verschillen zijn, zoals over de vraag of het kapitalisme houdbaar is. Of de vraag of het liberalisme niet te veel iedereen gelijk stelt. Huib: ‘Daardoor geloven sommigen echt dat er geen natuurlijke verschillen bestaan, en dat ongelijkheid voortkomt uit sociale omstandigheden.’

• Thema’s die alt-right Nederland belangrijk vindt
• 1. De blanke trots moet terugkeren
  Er is volgens geïnterviewden een complot van ‘cultureel-marxisme’ gaande. Daarbij zou kwaadaardig links en/of een zionistische wereldorde erop uit zijn om West-Europese landen te ondermijnen via politieke correctheid en opgedrongen multiculturalisme. Door blanke burgers ervan te overtuigen dat white pride (blanke trots) slecht is, wordt hun actiebereidheid ondermijnd.
• 2. Scheldwoorden als geuzennaam
  Het klimaat van politieke correctheid moet volgens de geïnterviewden omver worden geworpen. Door termen als ‘neonazi’ en ‘fascist’ als geuzennaam te omarmen, willen ze hun tegenstanders een wapen uit handen nemen. Ook geven de meesten aan het niet bezwaarlijk te vinden om wel om te gaan met mensen die uitgesproken nationaal-socialist of fascist zijn.
• 3. Een stop op immigratie
  De grenzen moeten per direct dicht, al verschillen de meningen of Syrische gezinnen welkom zijn. Sommigen vinden dat er zelfs een ‘vreedzame deportatie’ moet komen waarbij ook derde en vierde generatie Turkse en Marokkaanse Nederlanders terug naar het herkomstland van hun (over)grootouders moeten worden gestuurd.
• 4. Terug naar eenvoudiger tijden
  Vrouwen horen niet in het leger thuis en horen thuis te blijven bij hun gezin. Voor het voortbestaan van de eigen soort of cultuur is het volgens de geïnterviewden belangrijk dat vrouwen veel kinderen krijgen. Ook wordt eenvoudige arbeid zoals werken op het land geromantiseerd; dat zou burgers gelukkiger maken dan een kantoorbaan.
• 5. Een burgeroorlog als redding
  Vier geïnterviewden gaven aan te verwachten dat er binnen nu en vijf jaar een burgeroorlog in Nederland uitbreekt tussen moslims en niet-moslims, of tussen burgers en de staat. In deze burgeroorlog zal de blanke man weer zijn eigen land opeisen van mensen met een migratieachtergrond. Sommigen dromen van Nederland als een blanke etnostaat.

Blank Nederland

Erkenbrand wil slechts een ontmoetingsplaats zijn en geen actiegroep, geweld wordt niet getolereerd. Toch fantaseren individuele bezoekers wel over een toekomstig blank Nederland zonder minderheden, en de vraag hoe dat kan worden bereikt. Ben: ‘Ik vind het zelf ook interessant: waar eindigt het, en waar zou ik toe in staat zijn…? Ik wil niet creepy overkomen, maar ik denk niet dat er een reguliere oplossing is voor wat ik wil. Wat dat is? Een zo homogeen mogelijk land, waarin de eigen soort, identiteit en cultuur wordt gepreserveerd. Dat zal niet via de politiek gaan, omdat alle instituties mijn denkbeelden verderfelijk vinden.’

Ook gelooft een deel in complottheorieën, of vindt ze op z’n minst aannemelijk. De wereld zou worden geregeerd door een handjevol industriëlen en zionisten, zoals de Rothschilds en de Rockefellers. Die zouden gebaat zijn bij een verdeeld Europa.

Sommigen dachten lang dat ze alleen stonden, maar hebben elkaar nu online gevonden. Charles (29, WO-opgeleid, programmeur): ‘Ineens kom je erachter dat er mensen zijn die hetzelfde denken als jij. Dat vind ik hoopvol, want dat betekent ook dat je misschien iets samen kunt organiseren.’

Huib (24, masterstudent) voegt toe: ‘Het is fijn dat je mensen leert kennen van wie je weet: wij zitten op dezelfde lijn. Dan ga je al gauw over andere dingen praten en ontstaan er makkelijk vriendschappen.’

Inspiratie uit Amerika

Joost Niemöller: ‘Net als de punk speelt Alt-Right met symbolen die niet mogen’

Dat ze elkaar nu ineens opzoeken, heeft te maken met de aandacht die er is voor Alt-Right in de Verenigde Staten. Daar reiken de tentakels van de beweging inmiddels tot het Witte Huis (zie ‘Alt-Right in de VS. Ruw nationalisme in maatpak’ in het rode kader hierboven). De situatie in Nederland is niet vergelijkbaar met de Amerikaanse, maar de Nederlandse Alt-Right-sympathisanten laten zich er wel door inspireren.

Het is niet eenduidig vast te stellen wat Alt-Right precies is. Vooralsnog is het eerder een paraplubegrip voor een mozaïek aan opvattingen. Het begon rond 2008 op vrij kleine Engelstalige blogs en websites die een ontmoetingsplek vormden voor onder meer libertariërs, blanke nationalisten, fascisten, en nationaal-socialisten. Op die sites discussieerden ze over onder meer economie, religie en staatsinrichting.

Schrijver/journalist Joost Niemöller (59) ziet zichzelf niet als onderdeel van de beweging, maar zijn website De Nieuwe Realist wordt wel door Nederlandse Alt-Right-sympathisanten gelezen. Hij onderscheidt drie categorieën. ‘Voor een deel is het kinderachtig gedoe. Bij een Amerikaanse bijeenkomst werd bijvoorbeeld de Hitler-groet gebracht, maar dat was dan weer “ironisch” bedoeld. Ik snap niet hoe dat ironisch kan zijn, maar ze hebben er zelf heel veel lol in.’ De website Breitbart is de meer serieuze tak van Alt-Right. Niemöller: ‘Maar als je kijkt waarover Breitbart schrijft, dan is het statement vooral: “Wij willen niet politiek-correct zijn en we zijn voor Trump.” En dan heb je nog een hele groep die zichzelf ziet als white supremacists, die geloven dat het blanke ras superieur is. Die zitten heel dicht tegen het nazisme aan.’

‘Dan ben ik maar een nazi’

Lang niet iedereen die Alt-Right is, is een nazi. Maar ze zijn ook niet bang om ermee te worden geafficheerd. Robert (23, sportinstructeur): ‘We gaan naar een tijdperk waarin scheldwoorden als “nazi” of “racist” aan kracht verliezen. Vroeger konden linkse politici in het debat die kaart nog wel eens trekken om iemands geloofwaardigheid onderuit te halen, zoals bij Janmaat is gedaan. Maar dat werkt niet meer op die manier.’

Zelf vindt hij het ook niet erg als mensen hem voor nazi zouden uitmaken. ‘Mijn opa en oma hebben hun hele leven keihard gewerkt en geld opzij­gezet. Nu is er in Nederland een beweging die zegt dat mijn opa en oma er juist zo goed bij zitten omdat Nederland een koloniaal verleden heeft. En als ik het daar niet mee eens ben, dan schelden ze me uit voor “nazi”. Prima, dan ben ik maar een nazi.’

Daarnaast staat de Alt-Right-beweging ook bekend om onlinetreiterijen en scheldpartijen, en het moedwillig choqueren met soms ronduit racistische en antisemitische uitlatingen. Kees vat het als volgt samen: ‘Er zitten ook een heleboel meelopers tussen. Vroeger werd je punker wanneer je tegen de maatschappij wilde schoppen, tegenwoordig word je Alt-Right.’

Nieuwe punkbeweging

Toch lijkt de Nederlandse tak wel wat rustiger dan zijn Amerikaanse voorbeeld. Het verschil is volgens Niemöller dat er in Nederland een taboe ligt op het gedachtegoed van Alt-Right.

‘Net als de punkbeweging speelt Alt-Right met alle dingen die niet mogen, zoals nazisymbolen. In de Verenigde Staten kun je dat makkelijker doen, omdat ze verder van de Holocaust en de Tweede Wereldoorlog af staan. Maar in Nederland kan zoiets absoluut niet, en daardoor zit er een bepaalde spanning aan.’

Net als de punkbeweging, heeft Alt-Right een eigen terminologie en symboliek. Op internetfora als 4chan, Reddit en de Facebook­pagina van Breitbart – een nieuwssite die een thuishaven vormt voor Alt-Right – zwepen ze elkaar op. Het ergste wat je kan zijn is /pol/ – politiek-correct. ‘Normies’ zijn de mensen die niet zien hoe verrot de samenleving is. Wie dat wel ziet, heeft een redpill (rode pil) geslikt – een verwijzing naar The Matrix, een bekende filmtrilogie uit de jaren negentig over een hacker die ontdekt dat hij in een schijnwerkelijkheid leeft.

Robert: ‘Ik zie nu allemaal jongens die geredpilled zijn sinds de migratiestroom op gang is gekomen. Ze gaan nu reageren, omdat ze voor hun gevoel geen enkele andere keuze hebben. De immigratieproblematiek is gewoon te groot om je ogen nog te sluiten.’

Luc Stenekes heeft ook het idee dat hij ineens ‘wakker’ werd. Via een oud-collega raakte hij betrokken bij Forum voor Democratie en het Oekraïne-­referendum. ‘Ik had jarenlang een standaardleventje. Ik werkte, had een gezinnetje, stemde D66 of PvdA en dacht altijd: het gaat goed, waar maak je je druk om, het zal allemaal wel. Het was gemakzucht.’

Zijn eerste twijfels kreeg hij bij de berichtgeving over islamkritische uitspraken van Wilders in 2012 of 2013. ‘Vanaf dat moment ben ik een fanatieke nieuwszoeker geworden. Lang dacht ik: ik hou m’n mond erover, want iedereen zal me wel de dorpsgek vinden. Bij Forum voor Democratie merkte ik: ik ben niet de enige die dit vindt.’

Nieuw wereldbeeld

Stenekes is opgetogen over zijn zoektocht binnen Alt-Right. ‘Ik heb mijn hele wereldbeeld weggedonderd en ben bezig een nieuw wereldbeeld op te bouwen. Daar hoort ook een club als Erkenbrand bij – niet omdat ik het altijd met ze eens ben, maar omdat ik ervan leer. Ik heb ook wel eens gesproken met iemand van de Nederlandse Volks-Unie. Ik ben nieuwsgierig geworden naar alles wat als extreem-rechts wordt weggezet. Tot nu toe ben ik alleen maar dingen tegengekomen waarvan ik denk: dat valt ontzettend mee, hoor. Maar nazisme en geweld keur ik af.’

Zodra zijn jongste dochter het huis uit is, wil Stenekes nog meer tijd hieraan besteden. Hij zoekt nog wel via reguliere wegen naar oplossingen. Hij twijfelt nog tussen actief worden voor een rechtse politieke partij of de journalistiek.

De Nederlandse beweging is vooralsnog erg klein, al denken ze zelf een geluid te verkondigen dat bij veel mensen weerklank zal vinden. Zo is Kees op gesprek geweest bij de PVV om een plek te krijgen op de kandidatenlijst. Dat ging uiteindelijk niet door omdat hij ook een ander Europees paspoort heeft en de PVV juist wil strijden tegen het hebben van een dubbele nationaliteit.

‘Het wordt bloedig’

Vier van de mensen die Elsevier voor dit artikel interviewde, geloofden dat er binnen nu en vijf jaar een burgeroorlog gaat komen. ‘Op een bepaald moment is de bevolking zo klaar met de problemen van de multiculturele samenleving, dat ze heus wel zullen losgaan als ze een wapen in hun handen hebben.’

Bij deze burgeroorlog zullen mensen met een migratieachtergrond sterven, net als ‘Nederlanders die niet geven om hun eigen volk’. Twee geïnterviewden zeggen alvast schietlessen en gevechtstraining te volgen. ‘Het is straks wij of zij. Het zal verschrikkelijk bloedig worden.’

Nationalisme

Kees: ‘Ook de man die voor mij zat, maakte zich zorgen over de ondergang van Nederland. Ik had een hele nationalistische brief geschreven. Op basis van die brief werd ik op gesprek uitgenodigd. Dat geeft mij wel het gevoel dat de PVV er hetzelfde in staat.’

Breitbart heeft aangekondigd dit jaar naar Europa te komen en Marine Le Pen van Front National te willen steunen bij de Franse verkiezingen. Breitbart zegt overeenkomsten te zien tussen Trump-stemmers en gedesillusioneerde burgers in Europa.

Hajo Smit: ‘We mogen trots zijn op onze afkomst en historische bijdrage’

De eind 2016 opgerichte site Pauwnieuws.nl lijkt op Breitbart geënt. ‘Dat klopt,’ zegt hoofdredacteur Hajo Smit (50), die de site begin 2017 overnam en niet wil zeggen wie de oprichter is. Smit begon zelf Breitbart te volgen toen hij een boek schreef over Donald Trump en Bernie Sanders. ‘Het is ongelofelijk hoe vaak propaganda ons op het verkeerde been zet. Als je vlak voor de Amerikaanse verkiezingen kranten als The Was­hington Post en The New York Times moest geloven, was het over met de campagne van Trump. En zo lees je ook onwaarheden als het gaat om de Krim of de oorlog in Syrië. Breitbart laat de andere kant van het verhaal zien.’

Opwaardering blanke identiteit

Smit voert geen gesprekken met Breitbart Europa, maar heeft wel interesse om eraan bij te dragen. Hij distantieert zich nadrukkelijk van racisme, geweld en verheerlijking van de nazitijd, en is overtuigd democraat. Wel kan hij meevoelen met de opwaardering van de blanke identiteit. ‘Juist als je immigratie toelaat, komt er een punt waarop wij blanken naar elkaar toetrekken. We mogen onverbloemd trots zijn op onze afkomst en historische bijdrage. Is dat racisme?’

Dat partijen als de PVV, Front National en AfD het goed doen, ziet hij als een goed begin. ‘Het is tijd voor een democratische afrekening. De bevolking is wakker en pikt het niet meer dat hun zorgen niet worden gehoord.’

Ook de Alt-Right-sympathisanten denken dat het meer dan een bevlieging is. Robert: ‘Zodra je die rode pil hebt genomen, kun je niet meer terug. Dit is een eenrichtingsweg.’

Kees: ‘Het liefst wil ik in een museum rondhangen en met een witbiertje leuke gesprekken voeren. Ik kan me voorstellen dat het overdreven klinkt, maar dit is voor mij noodzaak. Ik kan mijn ogen niet meer sluiten en denken dat het allemaal wel goedkomt. Als ik een klas voorbij zie komen met maar één autochtoon Nederlands kindje, krijg ik tranen in m’n ogen.’