Het kabinet heeft dinsdagavond een flinke deuk opgelopen na het aftreden van de minister van Buitenlandse Zaken. Een debat dat leek uit te gaan als een nachtkaars – door het ontslag van Halbe Zijlstra – laaide onverwacht op: de oppositie had een appeltje met Rutte te schillen.
De VVD-minister trad af omdat hij had gelogen over zijn aanwezigheid bij een ontmoeting met de Russische president Vladimir Poetin.
De belangrijkste vraag van de oppositie: waarom heeft Rutte gewacht met het informeren van de Tweede Kamer nadat minister Halbe Zijlstra (Buitenlandse Zaken) hem had verteld over zijn leugen drie weken geleden? Met name Geert Wilders (PVV) vond het onbestaanbaar dat het kabinet de Kamer niet behoorlijk heeft geïnformeerd.
Ook wilde de oppositie weten hoe het kabinet de reputatie van Nederland gaat herstellen. ‘Wat betekent dit voor de geloofwaardigheid van Nederland,’ vroeg Lilian Marijnissen (SP). Internationaal heeft de reputatie van ons land een ‘enorme klap’ gekregen, zei Tunahan Kuzu (DENK). Thierry Baudet (FvD) wees erop dat Zijlstra door zijn leugen ‘chantabel’ zou zijn geweest. ‘We weten dat de Russen almachtig zijn en alles kunnen afluisteren. Dan hebben ze ook de toespraak in 2016 gezien. Hij was chantabel.’
Lees alvast uit de volgende editie van Elsevier Weekblad: Wat wordt de immigratie-erfenis van Rutte III?
‘Ik had brief voor Kamer klaar moeten zetten’
Lodewijk Asscher van de PvdA wilde weten welke afweging de premier heeft gemaakt om de Kamer niet te informeren toen hij van Zijlstra over de leugen hoorde. Rutte heeft toegegeven dat in de week van 29 januari Zijlstra al naar hem toe kwam en vertelde dat er ‘een rotstuk van De Volkskrant’ aankwam. Volgens Rutte had Zijlstra besloten daarin volledige openheid van zaken te verschaffen. Rutte zag destijds niet de noodzaak om de Tweede Kamer te informeren. ‘Maar ik had moeten bevorderen dat op de dag van verschijnen van het artikel er een brief klaar zou staan voor de Tweede Kamer,’ zei Rutte.
Rutte besloot daar maandag niet toe omdat hij niet inschatte dat de boodschap zo’n grote impact zou hebben. Hij schatte de leugen van Zijlstra in als een fout, ‘maar geen doodzonde’, zei Rutte.
Maar verschillende politici zoals Lilian Marijnissen (SP), Jesse Klaver (GL) en Esther Ouwehand (PvdD) geloofden niet dat het om een inschattingsfout gaat. Ouwehand wees erop dat De Volkskrant eerder aangaf dat het veel tegenwerking ondervond vanuit het ministerie van Buitenlandse Zaken bij het maken van het artikel. Verschillende partijen vroegen zich hardop af of Rutte en de zijnen probeerden de publicatie van het artikel over het Rusland-bezoek van Zijlstra heen te tillen.
Volgens Kuzu en PVV-leider Geert Wilders had Rutte helemaal geen ruimte om eigen afwegingen te maken en had hij een informatieplicht jegens de Tweede Kamer vanaf het moment dat Zijlstra hem over de leugen vertelde. ‘De minister president zou na acht jaar heel goed moeten weten dat hij niet De Volkskrant maar de Kamer had moeten informeren’, zei Kuzu.
Wilders eiste excuus van Rutte. ‘U bent ons grondwettelijk verplicht ons te informeren. Als u dat niet heeft gedaan, heeft u de Kamer informatie onthouden,’ zei hij. Namens zijn partij diende hij een motie van wantrouwen in. Hij kreeg daarbij bijval van de PvdD, FvD, SP, DENK en 50PLUS, maar dat was bij lange na niet voldoende voor een meerderheid.
Rutte heeft het persoonlijk moeilijk met vertrek
Voorafgaand aan het debat zei Rutte het persoonlijk moeilijk te hebben met Zijlstra’s vertrek. Zijlstra is een persoon waar hij ‘heel veel emotie bij voelt, heel veel vriendschap.’ Volgens Rutte was er een totaal vertrouwen, en daarom waren ze ‘zo’n sterk duo’.
Volgens Rutte konden ruzies en spanningen worden uitgepraat. ‘Er was nooit enige twijfel dat we elkaar vertrouwden en dat we aan het einde van de dag weer samen de deur doorgingen. Dat is heel bijzonder. Halbe is wat dat betreft voor mij nummer één.’
De VVD-leider roemde Zijlstra als fantastische VVD-fractievoorzitter. Ook vindt hij Zijlstra een van de belangrijke architecten van deze coalitie die ‘onvermoeid heeft gewerkt om dit kabinet tot stand te brengen. Zeven maanden lang. Iedere dag weer en weer en weer.’