Kamer roept Blok weer ter verantwoording over Syrië

Minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok (VVD) blijkt opnieuw te hebben geblunderd in de kwestie rond de steun van rebellen in Syrië. De Tweede Kamer wil hem nu al voor de derde keer in het nog prille politieke seizoen ter verantwoording roepen in een debat. Wat is er aan de hand, hoe reageert Blok en wat staat hem mogelijk te wachten?

Waarom ligt Blok opnieuw onder vuur?

Het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft de namen van twee ‘gematigde strijdgroepen’ in Syrië bekendgemaakt die hulp van Nederland hebben gekregen. Trouw en Nieuwsuur  onthulden in september al dat Nederland steun gaf aan Syrische oppositiegroepen die bij het Openbaar Ministerie (OM) als jihadistisch te boek bleken te staan. Het dagblad en het televisieprogramma vroegen het ministerie via de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) om documenten over de steun, maar in de circa 2.000 pagina’s aan informatie die het ministerie vrijgaf, waren de namen van de twee groepen niet zwartgelakt.

Dat is voor Blok pijnlijk, omdat Buitenlandse Zaken niet had willen openbaren welke rebellengroeperingen het steunde. De informatie die de ambtenaren aan de journalisten hebben verstuurd, was tot staatsgeheim verklaard. Het gaat om Jabhat al-Shamiya, een naam die al eerder was onthuld, en de Hama Rebels Gathering. De eerste naam was al eerder door Trouw en Nieuwsuur onthuld. De tweede beweging is nieuw. Het kabinet heeft de namen van de 22 gesteunde rebellengroepen tot staatsgeheim verklaard uit veiligheidsoverwegingen: de strijders zouden gevaar lopen als hun namen bekend zouden worden.

Uit de documenten blijkt eveneens dat vrijwel alle hulp aan de rebellengroeperingen zijn gebruikt voor de gewapende strijd. Minister Bert Koenders (PvdA) gaf in de zomer van 2015 voor ongeveer 25 miljoen euro aan zogenoemde Non Lethal Assistance (NLA, ‘niet-dodelijke hulp’) als pick-uptrucks, uniformen en laptops.  Pickup-trucks werden bijvoorbeeld gebruikt voor offensieve missies en laptops om militaire doelen kiezen. Blok had juist aan de Tweede Kamer gemeld dat de hulp ‘civiel van aard’ was.

Hoe heeft Blok gereageerd op de kwestie?

Woensdagavond vanaf 23.00 uur  heeft het ministerie van Buitenlandse Zaken de documenten met de staatsgeheimen van internet verwijderd die op grond van de Wob waren vrijgegeven. De stukken waren twee weken lang te zijn op de website van de overheid, schreef Nieuwsuur-journalist Milena Holdert op Twitter.

Donderdagochtend trok Blok het boetekleed aan voor de fout: ‘Het is betreurenswaardig dat dat gebeurd is,’ zei de VVD-minister. ‘Waar mensen werken, worden fouten gemaakt. Nogmaals, het was onjuist.’ Begin vorige maand zei hij al tegen de Tweede Kamer dat er fouten zijn gemaakt bij de selectie van de groepen en het toezicht daarop. ‘Mijn conclusie is dat het beter had gekund.’ Tegen De Telegraaf zegt de minister dat hij niet gelooft dat de geheime informatie met opzet niet door zijn ambtenaren is zwartgelakt.

Dat de hulp die Nederland leverde nadrukkelijk is gebruikt voor de militaire strijd in Syrië, is volgens Blok ‘geen verrassing’. Naar eigen zeggen heeft hij daar al meerdere keren op heeft gezinspeeld: ‘Het was al duidelijk toen mijn voorganger (Koenders, red.) de plannen voorlegde dat het om strijdende groepen ging. Ik heb herhaaldelijk aangegeven dat het niet onaannemelijk is dat de middelen toch zijn ingezet in de strijd.’

Hoe reageren oppositie en coalitie?

Van de oppositiepartijen zijn de PVV en Forum voor Democratie het felst. ‘Al dit waar is – militaire steun van Nederland aan terreurclubs die zich schuldig maakten aan verkrachtingen, martelingen en standrechtelijke executies, dan moet minister Blok aftreden,’ schrijft PVV-fractieleider Wilders op Twitter. Baudet heeft donderdagmiddag aangekondigd dat hij een motie van wantrouwen tegen Blok gaat indienen als er een debat komt over de kwestie. ‘Blok heeft wat uit te leggen,’ vindt ook SP’er Jasper van Dijk.

Dat het debat er komt, lijkt gezien de reactie van de andere partijen een zekerheid. Kamerleden Pieter Omtzigt (CDA) en Joël Voordewind (ChristenUnie) – die de afgelopen jaren beiden al waarschuwden dat de rebellen die Buitenlandse Zaken steunde mogelijk niet zo ‘gematigd’ waren – hebben samen met CDA-Kamerlid Martijn van Helvert Kamervragen ingediend. De belangrijkste vraag is volgens Omtzigt waarom het ministerie de onthulde informatie niet heeft gevonden tijdens vijf eigen onderzoeken. Sjoerd Sjoerdsma (D66) sluit zich aan bij het drietal.

Nikki Sterkenburg vindt steun aan rebellen naïef: In Syrië is de vijand van je vijand níet je vriend

Bloks partij de VVD steunt een debat ook, maar heeft daar geen haast mee. De partij wil dat de minister eerst de schriftelijke vragen beantwoordt die hij heeft gekregen. Een meerderheid van de Tweede Kamer is het daarmee eens, waardoor er geen direct debat komt.

Waarover gingen eerdere debatten tussen Blok en de Kamer?

Begin september moest Blok zich verantwoorden voor de uitspraken die hij op 10 juli deed over de multiculturele samenleving en Suriname, dat hij een failed state noemde. De minister werd flink onder vuur genomen door Kamerleden van zowel coalitie- als oppositiepartijen, en moest meerdere keren excuses maken voor zijn naar eigen zeggen ‘onzorgvuldige’ uitlatingen. Een motie van wantrouwen die DENK-leider Tunahan Kuzu indiende, kreeg uiteindelijk steun van GroenLinks, PvdA en Partij voor de Dieren. Omdat coalitiepartijen VVD, CDA, D66 en ChristenUnie tegenstemden, kon Blok aanblijven.

Ook na het debat vorige maand, toen Nieuwsuur en Trouw de eerste onthullingen hadden gedaan over de steun voor jihadistische rebellen in Syrië, kon Blok aanblijven. Er was veel kritiek over de gang van zaken op het ministerie, maar vrijwel alle partijen waren van mening dat Blok niet veel te verwijten viel omdat de steun was geleverd door zijn voorganger Koenders. Wel moest de minister beloven de procedure voor het steunen van buitenlandse strijdgroepen nog eens kritisch tegen het licht te houden.