Shell ligt onder vuur van politiek en publiek, zeker nu het grootste bedrijf van Nederland wordt beschuldigd van een kwalijke belastingmoraal. Voor het eerst reageren topmanagers Van Loon en McLean.
Het heeft een half jaartje geduurd, maar het hoge woord is eruit. Het klopt, zegt Shell. Het klopt dat Shell – het grootste bedrijf van Nederland en Europa – in Nederland géén winstbelasting betaalt.
Maar, zeggen president-directeur Shell Nederland Marjan van Loon (53) en Alan McLean (52), executive vice-president taxation, dat is maar één aspect van Shells hele fiscale verhaal. En het is niet eerlijk, zeggen beiden, om dat ene aspect eruit te lichten en op basis van ‘snippers van informatie’ Shell zo – in de woorden van Van Loon – ‘aan de schandpaal te nagelen’ als de afgelopen maanden is gebeurd door pers en politiek.
Luister ook naar de podcast met Gertjan van Schoonhoven over deze kwestie:
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Meer podcasts van Elsevier Weekblad beluisteren? Lees hoe u zich op ons kanaal kunt abonneren.
Hoofdkantoren van multinationals leveren veel hoogwaardige banen op
Ten eerste, zeggen Van Loon en McLean, doet Shell niks anders dan de fiscale regels toepassen die ook gelden voor andere multinationals die hun hoofdkantoor in Nederland hebben. Ten tweede: die fiscale mogelijkheden zijn door Nederlandse regeringen met parlementaire g0edkeuring bewust speciaal geschapen om hoofdkantoren van grote multinationals naar Nederland te halen dan wel hier te houden. Er is dus niks illegaals of immoreels aan. De Belastingdienst ziet bovendien scherp toe op de juiste toepassing van de regels. McLean: ‘Wij betalen eerlijk belasting, zowel naar de letter als naar de geest van de wet.’
Hoe komt het dat Shell geen winstbelasting betaalt in Nederland? Bekijk de uitleg hieronder (of bekijk het verhaal op het Instagram-account van Elsevier Weekblad)
En ten derde: het is waar, die fiscale regeling voor multinationals scheelt de Nederlandse schatkist inderdaad veel vennootschapsbelasting, zoals de winstbelasting officieel heet. Maar niet alleen leveren hoofdkantoren van multinationals Nederland veel hoogwaardige banen op, schatkist en economie worden er jaarlijks per saldo ook miljarden wijzer van.
Shell maakte in 2016 en 2017 respectievelijk 1 en 1,3 miljard euro winst
Het is een zonnige woensdagmiddag in lommerrijk Den Haag Benoordenhout als in het Shell-hoofdkantoor Marjan van Loon en Alan McLean ontvangen in het kantoor van de eerste om openheid van zaken te geven. Tot op zekere hoogte dan. Concrete cijfers uit zijn belastingaangifte verstrekt Shell ook nu niet – want belastingaangiftes zijn vertrouwelijk en die concrete cijfers zijn bovendien concurrentiegevoelig.
Wel bevestigen Van Loon en McLean voor het eerst berichtgeving in dagblad Trouw, van eind november vorig jaar, dat Shell in Nederland geen winstbelasting betaalt (behalve voor de NAM, die voor de helft eigendom is van Shell: 230 miljoen euro in 2018, 97 miljoen euro in 2017). De andere, volledige deelnemingen van Shell in Nederland, zoals tankstations en de raffinaderij in Pernis, maken weliswaar een mooie winst, maar fiscale regels voor multinationals die hun hoofdkantoor in Nederland hebben, maken het mogelijk dat Shell flinke kostenposten voor dat hoofdkantoor van die winst kan aftrekken. Shell Nederland en het hoofdkantoor vormen één fiscale eenheid en die maakt per saldo geen winst. Daardoor hoeft Shell Nederland geen winstbelasting te betalen.
Een eigen berekening van Elsevier Weekblad op basis van de jaarverslagen leert dat Shell Nederland in 2016 en 2017 respectievelijk 1 en 1,3 miljard euro winst maakte. Dat zou betekenen dat de Neerlandse schatkist toen respectievelijk ruim 250 en ruim 300 miljoen euro winstbelasting ‘misliep’.
Winstbelasting wereldwijd
Shell zette vorig jaar 388 miljard dollar om (329 miljard euro) en is daarmee verreweg het grootste bedrijf van Nederland. Shell verdient zijn geld vooral met het zoeken en oppompen van gas en olie, het verwerken daarvan (tot benzine en chemische producten bijvoorbeeld) en tankstations. Shell maakte in 2018 36 miljard dollar winst (31 miljard euro). Winst wordt belast in het land waar hij wordt gemaakt. In totaal maakte Shell 12 miljard dollar (10 miljard euro) aan winstbelasting over aan nationale overheden. Dat is 36 procent van de winst. Daarnaast deelden overheden voor 14 miljard dollar (12 miljard euro) mee in de opbrengsten van olie en gas (nationale rijkdommen) die Shell in dat land uit de grond haalt.
Shell bevestigt: geen winstbelasting betaald in Nederland
McLean bevestigt deze cijfers niet met zoveel woorden, maar geeft toe dat Shell in 2018 en 2017, en in de jaren ervoor, geen winstbelasting heeft betaald in Nederland, de NAM uitgezonderd. Hij noemt dat ‘het natuurlijke gevolg’ van het Nederlandse belastingregime voor multinationals die hun hoofdkantoor hier hebben.
‘Het is misschien een ingewikkeld verhaal, maar we hebben niks te verbergen’
McLean, zelf Brit: ‘Het is al jaren regeringsbeleid om in Nederland een aantrekkelijk belastingklimaat te scheppen – investeringsklimaat, noemen jullie dat, geloof ik – om hoofdkantoren van grote multinationals aan te trekken. Nederland heeft een multinational-vriendelijk belastingregime.’
Van Loon: ‘Het is geen arrangement specifiek voor Shell, maar voor alle bedrijven met buitenlandse activiteiten. Daarvoor is het ontworpen. Omdat het voordelen oplevert voor Nederland om het hoofdkantoor van zulke grote bedrijven hier te hebben. Voor de staatskas.’
Overige belastingen gegenereerd voor de Nederlandse schatkist
Van Loon claimt dat Shell alleen al in 2018 4,5 miljard euro aan overige belastingen (accijnzen, loonbelasting, btw, dividendbelasting) heeft gegenereerd voor de Nederlandse schatkist. Verder is Shell in Nederland goed voor duizenden directe en indirecte banen, en voor 3 miljard aan bestedingen bij Nederlandse toeleveranciers. Van Loon: ‘Dat zijn geen directe inkomsten van Shell voor het Rijk, maar het is wel geld voor de Nederlandse economie en handel dankzij Shell. Heel veel kleinere bedrijven profiteren van Shell. En nemen dankzij Shell ook deel aan internationale activiteiten.’
Het zijn cijfers die duidelijk moeten maken hoe belangrijk het voor economie en schatkist is dat Shell zijn hoofdkantoor in Nederland heeft. Gevraagd of Van Loon duidelijk kan maken hoeveel van die miljarden en banen zouden verdwijnen als het hoofdkantoor bijvoorbeeld naar Londen zou gaan, kan ze dat niet concreet aangeven.
Van Loon: ‘Dat is een vraag die ik veel krijg, maar moeilijk kan beantwoorden, want het hoofdkantoor stáát niet in Londen. Maar neem alleen al dat per jaar zo’n honderdduizend buitenlandse werknemers van Shell Nederland bezoeken. Die komen voor training of overleg op het hoofdkantoor, niet om een benzinestation te bezoeken.’
Publieke opinie is Shell niet bijzonder goed gezind
De publieke opinie is multinationals als Shell niet bijzonder goed gezind. Hetzelfde geldt voor politiek Den Haag. Zakkenvullers en belastingontwijkers, is het heersende beeld. Niet alleen bij de linkse oppositiepartijen PvdA en GroenLinks, die de afgelopen maanden vooropliepen in de kritiek op Shells belastingmoraal. Jesse Klaver, fractievoorzitter van GroenLinks, sprak na de berichtgeving in Trouw zelfs van – illegale – belastingontduiking. Maar ook VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff verklaart in een recente discussienota veelzeggend zijn liefde aan het midden- en kleinbedrijf, omdat dat ‘zijn fair share aan belastingen betaalt’. Multinationals lijken besmet.
De hoorzittingen van de Tweede Kamer typeren deze verandering. Ruim tien jaar geleden, in oktober 2008, hield de Tweede Kamer een ‘rondetafelgesprek’ over het ‘fiscaal vestigingsklimaat’. De uitgenodigde fiscaal specialisten spraken heel ontspannen over ‘rulings halen bij de Belastingdienst’, dat het fiscaal goed was geregeld in Nederland, maar dat het hier en daar nog beter kon.
Rondetafelgesprek Kamer
PvdA-Kamerlid Henk Nijboer wilde een hoorzitting over de belastingafdracht van Shell alleen. Shell weigerde dat. Nu houdt de Kamer op 29 mei een ‘rondetafelgesprek’ over ‘belastingafdracht multinationals’. AkzoNobel stuurt directeur Raymond de la Court, Philips Hans de Jong. Namens Shell spreekt Alan McLean. Andere deelnemers zijn Paul Sleurink, fiscaal adviseur van multinationals als Shell, en hoogleraar Jan van de Streek, die kritisch schreef over Shells dividenddeal. Kritisch is ook oud-SP-Kamerlid Arnold Merkies van Tax Justice NL, dat is gerelateerd aan de door Buitenlandse Zaken gefinancierde Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO), die Shell vaak op de korrel neemt.
Op 29 mei aanstaande houdt de Tweede Kamer weer een rondetafelgesprek, nu over ‘belastingafdracht multinationals’. De sfeer is die van een beklaagdenbankje, vooral voor Shell, want dat was aanvankelijk als enige multinational uitgenodigd. Na veel gesteggel – Van Loon had geen zin om kop van Jut te zijn – nodigde de Kamer ook andere multinationals uit. ‘Shell zal er zijn,’ zegt Van Loon. McLean gaat namens Shell naar het rondetafelgesprek.
Beiden zeggen dat zij het debat niet schuwen. Maar dan geen debat dat alleen gaat over de winstbelasting van Shell, maar over het fiscale klimaat in Nederland voor multinationals. En niet alleen over wat het kost, maar ook wat het oplevert aan banen en belastingen.
Lees ook: ‘We spelen een grote rol in het leven van mensen’
Van Loon: ‘Ik vind het prima om dat debat te hebben. Ik denk dat dit fiscale klimaat Nederland veel goeds brengt, maar als de politiek er anders over denkt, of een ander belastingregime wil – prima. Dan hebben we het daarover. Het is misschien een ingewikkeld verhaal, maar we hebben niks te verbergen.
‘Wel is het zo dat als je het investeringsklimaat verandert, dat veel bedrijven raakt, niet alleen Shell. En omdat het fiscale klimaat voor multinationals is ontworpen om de Nederlandse economie te laten profiteren, moet je wel de totale effecten evalueren als je het verandert. Wordt het er beter van of is het nettoresultaat voor de schatkist negatief?
‘Het is goed om dat debat te hebben. Maar wat mij niet beviel, is dat fiscale details over Shell uitlekken die net zo privé zijn als je medische dossier. Dat was een poging om alleen Shell aan de schandpaal te nagelen. En dat is niet fair. Shell speelt volgens de regels van het spel.’ McLean: ‘We spelen een ongelooflijk grote rol in het leven van mensen, hier en in andere landen. De sector waarin we zitten, speelt een ongelooflijk grote rol in het leven van mensen op de hele planeet. Positief, negatief soms – maar we proberen een kracht ten goede te zijn. Dat mensen het niet altijd prettig vinden dat zo’n wereldwijde, gezichtsloze, abstracte multinational zoveel invloed heeft, begrijp ik heel goed.
‘Ik geloof daarom dat we “menselijker” moeten zijn, in de zin dat we deelnemen aan het maatschappelijk debat en op een toegankelijke, transparante manier praten over de complexiteit van het systeem waarvan we deel uitmaken. Shell is een multinational die wereldwijd juist het voortouw neemt in meer fiscale transparantie. Maar wel gezamenlijk.’
Geschokt dat vertrouwelijke informatie van de Belastingdienst is gelekt
Tegelijk maken Van Loon en McLean er geen geheim van dat ze echt geschokt zijn dat vertrouwelijke informatie van de Belastingdienst naar de pers is gelekt. Trouw baseerde zich mede op ‘een vertrouwelijk intern document van het ministerie van Financiën’. Shell heeft overwogen aangifte te doen, maar zag daar vanaf om de zaak niet verder op de spits te drijven.
McLean: ‘Overal ter wereld is de relatie tussen belastingbetaler en belastingdienst vertrouwelijk. Natuurlijk is het dan zorgelijk als er vertrouwelijke informatie uitlekt, en ook dat politici zich daar geen zorgen over lijken te maken. Die regels zijn er om goede redenen!’
Van Loon: ‘Het is een van de redenen waarom we nu pas met een reactie komen. We wilden slecht gedrag niet belonen. Ik was nogal verbaasd dat niemand vragen stelde over dat lekken. Ik miste een kritische stem in de media die zich afvroeg: hoe kan dat nou gebeuren? Het voelde alsof iemand bezig was met een speciale missie tegen Shell.
‘Iedereen kent Shell, we zijn het grootste bedrijf van Nederland, Europa. Ik heb wel eens het gevoel dat we eruit worden gepikt om een politiek punt te maken. Maar ik laat me niet pushen om vertrouwelijke informatie op straat te gooien.’
‘Wij doen niet aan boekhoudtrucs’
Elsevier Weekblad Betaalt Shell winstbelasting in Nederland?
Alan McLean: ‘In bijvoorbeeld 2017 en 2018 heeft de fiscale eenheid Shell geen winstbelasting betaald in Nederland. Dat is buiten de NAM gerekend.’
EW Hoe kan het dat jullie niets betalen?
McLean: ‘Winsten die we in het buitenland maken en daar worden belast, zijn vrijgesteld van winstbelasting in Nederland. Shell maakt ook winst op zijn Nederlandse activiteiten. Daar mogen we veel kosten van aftrekken die we maken voor ons internationale hoofdkantoor hier. Ook rente die we betalen op leningen om te investeren mogen we aftrekken. Als laatste is er de liquidatieverliesregeling. Als we in het buitenland een investering doen die verlieslatend is, en we kunnen dat verlies in dat land niet aftrekken, dan mogen we dat bij het liquideren van het bedrijf van de Nederlandse winst aftrekken.’
EW En in andere jaren, betaalden jullie toen ook geen winstbelasting?
McLean: ‘Nee. Dat is een natuurlijk gevolg van het Nederlandse belastingsysteem. Wereldwijd betalen we een significant bedrag aan winstbelasting. De winst die we in Nederland maken, is een relatief klein deel van onze wereldwijde winst. Het Nederlandse belastingstelsel is zeer effectief in het aantrekken van hoofdkantoren van multinationals en dat is goed voor de Nederlandse economie. Maar het heeft consequenties voor de winstbelasting. Als je zo’n systeem ontwerpt, moet je niet verbaasd zijn over de consequenties.’
EW Waarom hebben jullie niet eerder erkend dat jullie geen winstbelasting betalen in Nederland?
McLean: ‘We zijn historisch gezien terughoudend. We begrijpen dat het gevoelig ligt en dat mensen niet begrijpen waarom het zo werkt – waarom onze belasting een resultaat is van het belastingsysteem. We willen geen discussie over de winst van Shell, maar een breder debat over het investeringsklimaat.’
EW Vinden jullie dat jullie eerlijk belasting betalen?
McLean: ‘Het simpele antwoord is: ja. We handelen niet alleen naar de letter, maar ook naar de geest van de wet. We doen niet aan boekhoudtrucs, en hebben geen gekke structuren.’
EW Diverse politieke partijen willen de liquidatieverliesregeling versoberen. Raakt dat Shell?
McLean: ‘Het is moeilijk te zeggen wat de invloed zou zijn. Maar er is niets uniek Nederlands aan deze regeling, andere landen hebben soortgelijke regelingen, zoals het Verenigd Koninkrijk, of de Verenigde Staten.’
EW Er wordt gezegd: met de liquidatieverliesregeling kun je makkelijk winstbelasting omzeilen. Je wacht met het liquideren tot het moment dat je hier winstbelasting moet betalen.
McLean: ‘Die regeling is niet zo flexibel als veel mensen denken. Je moet aan veel voorwaarden voldoen. Onze voorkeur is om verliezen zo snel mogelijk te nemen, niet om te wachten.’
EW Er is ook discussie over de ruling van de Belastingdienst waardoor jullie geen dividendbelasting inhouden op een deel van de Shell-aandelen, door het dividend via een trust op het eiland Jersey uit te keren. Dat zou de schatkist miljarden kosten en illegaal zijn.
McLean: ‘Shell wilde in 2005 zijn structuur met twee moedermaatschappijen – een Britse en een Nederlandse – versimpelen en één locatie voor het hoofdkantoor. Tot die tijd hielden we geen dividendbelasting in op onze Britse aandelen. We hebben toen een structuur gekozen waarbij dat zo zou blijven. Als we dat niet hadden gedaan en we hadden voor Nederland gekozen, dan hadden we op die aandelen ook opeens dividendbelasting moeten inhouden en had de Nederlandse overheid een enorme meevaller gehad. De Belastingdienst zei: we hebben nooit dividendbelasting geïnd over die aandelen en hoeven dat ook in de toekomst niet. Er veranderde niets. We hadden nooit ons hoofdkantoor in Nederland gehad als we ook op die Britse aandelen dividendbelasting hadden moeten inhouden. Dan stond het hoofdkantoor nu in Londen en hadden we geen Nederlandse aandelen meer gehad waarop we dividendbelasting inhouden. Het is een moeilijk uit te leggen structuur, maar volledig binnen de wet.’
