Justitie opnieuw onder vuur: gevoelige informatie achtergehouden voor Kamer

De top van de Inspectie Justitie en Veiligheid hield jarenlang gevoelige informatie achter voor onder meer de Tweede Kamer. Dat meldt het AD op basis van informatie van diverse klokkenluidende inspecteurs. Ook zetten de topambtenaren een onderzoek stop naar klachten van zeven medewerkers van de Inspectie in 2017. Dit verdoezelingsschandaal zou de zoveelste grote misser van het ministerie zijn.

Inspectie Justitie en Veiligheid paste onderzoeksresultaten aan

In 2017 stappen zeven medewerkers van de Inspectie los van elkaar naar de coördinator Integriteit. Ze maken melding van het bewust weglaten van gevoelige onderzoeksresultaten. Het gaat onder meer om onderzoeken naar de brandweer en politie, een onderzoek naar de toepassing van de nekklem bij de dood van Mitch Henriquez, en om een onderzoek naar de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).

De zeven klokkenluiders vertellen het AD dat ‘er jarenlang een verkeerde cultuur heerste bij de Inspectie’. Zo kampten inspecteurs met burn-outklachten en gingen sommigen op eigen verzoek met vervroegd pensioen. Vooral de onlangs opgestapte inspecteur-generaal Gertjan Bos zou volgens de bronnen gevoelig zijn geweest voor druk van buitenaf.

De Auditdienst Rijk (ADR) moet de in 2017 gemelde misstanden bij de Inspectie onderzoeken. De ADR begint met een onderzoek naar de brandweerzorg, waar inmenging zou zijn geweest door de Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid (NCTV). Maar na het eerste onderzoek meldt plaatsvervangend secretaris-generaal Ronald Barendse dat de andere misstanden niet meer worden onderzocht. Hij vindt dat het eerste ADR-onderzoek genoeg verbeterpunten biedt om te leren van alle misstanden.

In een reconstructie van het AD is terug te lezen wat Barendse tegen de Inspectie zou hebben gezegd:

‘Het gaat me meer om de actie dan om de hoofdelijke aansprakelijkheid. Dat is de reden om juist niet nog andere dossiers te onderzoeken. Ik probeer, zeg maar, het rapport van de ADR ook niet naar de Tweede Kamer te sturen, dat heb ik met Grapperhaus afgesproken. Want alles wat je daar leest, geeft aanleiding tot nieuwe vragen. En dan loopt dit helemaal uit de bocht.’

Volgens de klokkenluiders ging de beïnvloeding van inspectierapporten ook na het ADR-onderzoek door. Afgelopen december stapte wel inspecteur-generaal Gertjan Bos op. Een van de bronnen hoopt dat ‘nu het management is vervangen, de Inspectie de rol kan vervullen die het zou moeten’.

‘Mogelijke terroristen toegelaten’: Kamer niet op de hoogte

In een gevoelig inspectierapport dat zou zijn beïnvloed en dat niet meer is onderzocht door de ADR, gaat het om de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). De IND onderzoekt binnenkomende asielzoekers. Onder meer telefoons worden uitgelezen om te checken of iemand eerlijk vertelt waarom hij of zij is gevlucht.

De Inspectie wist dat de IND in telefoons van asielzoekers video’s had aangetroffen van martelingen en in sommige gevallen kinderporno. Die beelden zouden volgens de bronnen van het AD niet zijn onderzocht. Ook heeft de IND in sommige gevallen niets met de aangetroffen beelden gedaan.

Deze ‘IND-perikelen’ mochten vervolgens van de leiding van de Inspectie niet worden toegevoegd aan het rapport voor de Tweede Kamer. Het zou politiek te gevoelig liggen. Een bron bij de Inspectie tegen het AD: ‘Er zijn potentiële terroristen toegelaten in een azc. Dat mocht niet in het rapport verschijnen.’

PVV-leider Geert Wilders reageert woest op het nieuws dat er mogelijk ‘potentiële moslimterroristen’ zijn toegelaten in azc’s. Op Twitter schrijft hij dat het huidige kabinet moet aftreden: ‘Justitie in Nederland is totaal verrot. Wat een bende.’

Het is niet de eerste keer dat er problemen zijn bij de IND. In de zomer van 2019 werd bekend dat de dienst de afgelopen jaren medewerkers onder druk zette om verblijfsvergunningen van criminele asielzoekers niet in te trekken, terwijl dat wel had gemoeten. Het zou te veel geld en moeite kosten en er zou te weinig tijd zijn.

Schandalen bij Justitie: bonnetjesaffaire, WODC, zaak-Wilders

Het is niet de eerste keer dat het misgaat op het ministerie van Justitie en Veiligheid. Denk aan het proces tegen Wilders om zijn ‘minder Marokkanen’-uitspraken, waarin sterke aanwijzingen bestaan dat oud-minister Ivo Opstelten (VVD) heeft aangedrongen op vervolging. Laatstgenoemde trad in 2015 af wegens de zogenoemde ‘bonnetjesaffaire’, die ook de staatssecretarissen Fred Teeven en Ard van der Steur (beiden VVD) hun baan kostte.

En wat te denken van het aftreden van de vorige asielstaatssecretaris Mark Harbers (VVD). Hij trad in juni af nadat onder zijn leiding ambtenaren zware delicten hadden ondergebracht in de categorie ‘overig’ in een top-10 van misdrijven door asielzoekers. Het is illustratief voor de aanhoudende problemen op het ministerie, waarbij opvallend vaak VVD’ers zijn betrokken.

In de lange lijst met schandalen staat ook de affaire bij het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC), die veel lijkt op de huidige problemen bij de Inspectie. Ook daar liet justitie onderzoeksrapporten censureren, waardoor grote twijfels ontstonden over de onafhankelijkheid van het onderzoeksinstituut.

D66-Kamerlid Maarten Groothuizen ziet overeenkomsten tussen het verdoezelen van onderzoeksresultaten bij de Inspectie en de WODC-affaire. ‘Grapperhaus moet tot op de bodem uitzoeken wat er waar is van het bericht. De Kamer moet gewoon op dergelijke rapporten kunnen vertrouwen.’

https://twitter.com/GroothuizenD66/status/1222058266328489984

Grapperhaus beloofde beterschap na de WODC-affarie. VVD-Kamerlid Jeroen van Wijngaarden vindt dat de minister de Kamer moet komen uitleggen wat hier aan de hand is. ‘Er gaat iets goed mis op dat ministerie.’

Hoe reageert politiek Den Haag?

Niet alleen Wilders, Groothuizen en Van Wijngaarden reageren verbijsterd op het nieuws van de misstanden bij de Inspectie. Ook PvdA-Kamerlid Attje Kuiken wil opheldering van Grapperhaus. ‘Weer moeten we van anonieme klokkenluiders in de krant horen over misstanden in de top van het ministerie. Dit kan zo niet langer.’ Ook vraagt Kuiken aan de minister om uit te zoeken of er onderzoeken zijn die opnieuw moeten worden gedaan.

SP-leider Lilian Marijnissen vindt dat ook premier Mark Rutte (VVD) een groot probleem heeft, als het verhaal blijkt te kloppen. Ze twittert: ‘De waarheid lijkt steeds slechts een optie op het ministerie van Justitie en Veiligheid.’

CDA-Kamerlid Chris van Dam zegt tegen Elsevier Weekblad: ‘Het schokkendst vind ik dat er opnieuw iets misgaat op het ministerie. Dat mensen onder druk worden gezet om de waarheid te verdoezelen. Het is problematisch dat we onszelf nu moeten afvragen of aan de rapporten die we in handen krijgen, niet eerst nog is gesleuteld.’

Ook vindt Van Dam dat Grapperhaus veel moeite doet om de problemen bij het ministerie op te lossen. Zo wijst het CDA-Kamerlid op de drie commissies die de minister instelde na de WODC-affaire. ‘Ik denk dat Grapperhaus zelf ook enorm baalt dat er weer wat mis blijkt te zijn.’

Minister Grapperhaus maakte dinsdagmiddag bekend dat hij overweegt de Inspectiedienst van Justitie niet langer op het ministerie onder te brengen. Een jaar geleden gaf de bewindsman ook al opdracht om het WODC te laten verhuizen uit het gebouw, opdat het instituut beter zou worden beschermd tegen beïnvloeding van ambtenaren van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Grapperhaus gaat met andere regeringspartijen bespreken of het verstandig is een andere locatie te zoeken voor de Inspectie.

Grapperhaus spreekt de aantijging van het AD tegen dat hij samen met Barendse heeft geprobeerd te voorkomen dat het ADR-rapport naar de Tweede Kamer zou worden gestuurd. De CDA-minister zegt dat hij ‘geen aanwijzingen [heeft] dat hier iemand iets heeft bedonderd’.