Etnisch profileren: middel in strijd tegen steekwapengeweld?

De Amsterdamse gemeenteraad komt donderdag opnieuw bijeen om te praten over etnisch profileren. Ook op landelijk niveau woedt een verhit debat: Amnesty International klaagde de Nederlandse Staat woensdag aan voor etnisch profileren door de marechaussee.

De Amsterdamse PvdA pleitte eerder voor de Rotterdamse patseraanpak, maar burgemeester Femke Halsema (GroenLinks) weigert dat naar aanleiding van de enquête Belevingskant van etnisch profileren onder Amsterdammers van gemeente, justitie en politie onder 750 inwoners van de hoofdstad.

Daaruit blijkt dat meer dan de helft van de Amsterdammers die het afgelopen jaar in contact kwam met de politie, het gevoel heeft dat hun afkomst, huidskleur of uiterlijk een rol speelde bij de keuze om ze aan te spreken. Burgers met een niet-westerse migratieachtergrond geven de laagste cijfers voor politieoptredens. Zij geven vaker aan dat ze weinig uitleg krijgen wanneer agenten ze aanspreken, en ze voelen zich het vaakst onterecht aangesproken.

Halsema noemde de resultaten van het onderzoek in een schriftelijke reactie ‘veelzeggend’. ‘Geconcludeerd kan worden dat te veel Amsterdammers gevoelens van onrecht en discriminatie ervaren wanneer zij staande worden gehouden. Dit is zorgelijk en vereist onverminderde aandacht op alle niveaus.’

Oefenen met virtualrealitybril

Afgelopen jaar presenteerde de Amsterdamse gemeente al een plan van aanpak om etnisch profileren bij de politie tegen te gaan. Zo moeten politieteams op papier zetten hoe ze etnisch profileren willen voorkomen. Ook worden 140 speciale ambassadeurs opgeleid om het onderwerp in teams te bespreken en worden bijeenkomsten met burgers gepland.

Het opvallendst is een ‘interactieve virtualreality-simulatie’ waarbij agenten met een virtualrealitybril onder tijdsdruk keuzes moeten maken over bij wie en hoe proactieve controles worden uitgevoerd. De simulatie moet agenten bewust maken van eventuele vooroordelen die ze hierbij hebben. Ook ervaren ze zelf hoe het is om etnisch te worden geprofileerd.

Politiecommissaris Frank Paauw probeerde eerder wegens het grote aantal steekincidenten in Amsterdam de discussie over preventief fouilleren te heropenen. Maar Halsema wil daarvan niets weten.

Een ‘nachtmerrieachtige dystopie’

FVD-fractieleider in Amsterdam Annabel Nanninga noemt het beleid van Halsema een ‘nachtmerrieachtige dystopie’. ‘Geweld, misdaad en ondermijning lopen ons over de schoenen en wij verspillen kostbare politietijd aan computerspelletjes over Deugen.’

Ook op landelijk niveau woedt een verhitte discussie over etnisch profileren.

‘We vragen de rechter om een grens te trekken en een einde te maken aan discriminerende grenscontroles,’ schrijft Amnesty International op haar site. In de ogen van de niet-gouvernementele organisatie die opkomt voor naleving van mensenrechten past de Koninklijke Marechaussee etnisch profileren toe bij grenscontroles.

Bij grenscontroles selecteren marechaussees mensen onder meer op grond van hun uiterlijk voorkomen, huidskleur, of afkomst (etniciteit). Dit bepaalt mede of iemand wel of niet uit de rij wordt gehaald voor controle. Ook hanteert de Koninklijke Marechaussee algemene risicoprofielen waarin etniciteit voorkomt, zoals mannen die snel lopen, goed gekleed zijn en die er ‘niet Nederlands’ uit zouden zien. Dit is etnisch profileren. Dat is een vorm van discriminatie die in strijd is met de mensenrechten en het Nederlands recht en is dus verboden.

Amnesty spande de rechtszaak aan met twee burgers en de ngo’s Controle Alt Delete, antidiscriminatiebureau RADAR en het Public Interest Litigation Project van het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten (PILP-NJCM). De ngo’s zijn van mening dat de etnische profilering schadelijk is voor de burgers die dat treft, bijdraagt aan stigmatisering van etnische minderheden, het vertrouwen in de overheid aantast en ‘niet effectief blijkt bij de bestrijding van criminaliteit’.

Eerder deze week lanceerde Leefbaar Rotterdam een plan tegen wapengeweld in de havenstad. Daarin wordt juist gepleit voor het registreren van etnische afkomst van jonge arrestanten, meer preventief fouilleren en een minimumstraf van zes maanden voor verboden wapenbezit.