Mogelijke coalitie met FVD in Brabant splijt politieke partijen

In Noord-Brabant is grote ophef ontstaan omdat VVD en CDA overwegen een provinciebestuur te vormen met Forum voor Democratie (FVD). Zelfs landelijke lijsttrekkers spreken schande van de mogelijke samenwerking met FVD en roepen Brabantse politici op de partij uit te sluiten. De boeren in de provincie hebben wel baat bij een rechtse coalitie. Wat is er aan de hand? Vier vragen en antwoorden.

Wat is de stand van zaken?

Het lijkt erop dat enkele kleine partijen in Noord-Brabant bereid zijn om VVD, CDA en Forum voor Democratie aan een meerderheid te helpen, mochten deze drie partijen er samen uit komen. ChristenUnie-SGP, 50PLUS of de lokale partij Lokaal Brabant zijn volgens het Brabants Dagblad bereid de centrum-rechtse coalitie te steunen. Dat zou goed nieuws zijn voor boerenorganisaties als ZLTO, POV (varkensboeren), Agrifirm en de radicale Farmers Defence Force. Zij riepen het provinciebestuur dinsdagmiddag opnieuw op de stikstofregels, die in Brabant strenger zijn dan in andere provincies, te versoepelen. Die kans lijkt aanzienlijk groter met FVD in het bestuur.

De Brabantse VVD maakte woensdag bekend dat de partij samen met het CDA in gesprek is over een mogelijke coalitie met FVD. De speciale rapporteurs, PvdA’er Peter van der Velden en Alfred Arbouw (Eerste Kamerlid voor de VVD) presenteerden begin vorige week het rapport Op zoek naar zuurstof over de mogelijkheden voor een nieuwe coalitie in het provinciale bestuur van Noord-Brabant.

Volgens hen is een centrum-rechtse coalitie met VVD, CDA en FVD ‘de meest realistische optie’. Het CDA vindt het belangrijk dat de nieuwe coalitie ‘recht doet aan de verkiezingsuitslag van maart 2019’. Toen boekte FVD bij de Provinciale Statenverkiezingen een monsterzege: de partij werd landelijk de grootste en in Brabant de tweede partij. Mogelijk wordt er nog een vierde partij bij de gesprekken betrokken, mocht er perspectief zijn voor een centrum-rechtse samenwerking in de provincie.

Wie zijn er zo fel tegen?

Terwijl de gesprekken nog worden gevoerd, reageren de Noord-Brabantse partijen die niet voor de coalitiegesprekken zijn uitgenodigd al teleurgesteld. Statenlid van GroenLinks in Noord-Brabant Tom Ludwig spreekt op Twitter van ‘een zwarte dag voor Brabant’. Hij zegt dat FVD een partij is ‘die – ook in Brabant – stelt dat er geen klimaatprobleem is (…) en geen stikstofprobleem’. De fractievoorzitter van GroenLinks in Brabant Hagar Roijackers is ‘teleurgesteld en heel bezorgd over de toekomst van Brabant’, zegt ze in onderstaande video:

De landelijke fractievoorzitter van GroenLinks uitte zich vorige week nog scherper: ‘VVD en CDA willen extreemrechts in het zadel helpen,’ schrijft Jesse Klaver op Twitter. Hij noemt het ‘onbegrijpelijk en onverantwoord’ dat deze partijen willen samenwerken met ‘een partij die de hele stikstofcrisis ontkent’. De felle toon van Klaver is geen verrassing. Vorige week royeerde GroenLinks gedeputeerde Carla Brugman in Limburg, die op persoonlijke titel toetrad tot het volgens GroenLinks ‘uiterst rechtse’ provinciebestuur, met VVD, Lokaal-Limburg, CDA, PVV en FVD. In juni had de Limburgse fractie al verzocht Brugman haar lidmaatschap te ontnemen.

D66 is evenmin te spreken over de situatie. ‘Onbegrijpelijk. Dit is voor Brabant een onverstandig besluit,’ schrijft fractievoorzitter Arend Meijer van D66 in Noord-Brabant in een verklaring op de partijwebsite. ‘Het is een ruk naar rechts waar we ons grote zorgen over maken.’ Gedeputeerde Anne-Marie Spierings maakt zich ‘grote zorgen over de voortgang van de ingezette transities (…) met name op de portefeuilles Energie, Landbouw en Cultuur’. Wel schrijft D66 dat ‘het past bij ons als partij om met een inhoudelijke reactie te wachten tot er een akkoord komt’.

Ook de fractievoorzitter van D66 in de Tweede kamer Rob Jetten is een fel tegenstander van een coalitie waarvan FVD deel uitmaakt. ‘Onbegrijpelijk. Doe het niet! CDA en VVD gooien principes overboord,’ schrijft hij op Twitter. Jetten verwijst net als Klaver naar de omstreden ‘treintweet’ van FVD-voorman Thierry Baudet: ‘Juist in de week waarin Baudet honderdduizenden landgenoten, Nederlanders met een Marokkaanse achtergrond, wegzet. Brabant verdient beter. Nederland verdient beter.‘

Een dag later greep Jetten de kwestie aan om campagne te voeren in de provincie. ‘Brabant is van ons allemaal,’ schreef hij zaterdag op Twitter. ‘Van het meisje met een hoofddoekje uit Tilburg, de kenniswerker uit Eindhoven, de lerares uit Den Bosch.’ D66 is volgens Jetten (opgegroeid in het Brabantse dorp Uden) voor ‘een provincie waar iedereen zich thuis voelt. Vrij kan zijn’. Even later twitterde Jetten een foto van zijn ontmoeting met een vrouw met een hoofddoek, die ‘You’re my people!’ tegen hem zei:

Ook prominente CDA’ers zijn bezorgd over de mogelijke samenwerking met FVD. Onder anderen oud-Tweede Kamerleden Ad Koppejan en Kathleen Ferrier en oud-minister van Justitie Ernst Hirsch Ballin roepen hun Brabantse partijgenoten op de samenwerking niet aan te gaan. ‘Heel pijnlijk dat we sinds 2010 zo weinig hebben geleerd,’ zegt Koppejan tegen de Volkskrant, verwijzend naar de gedoogconstructie met de PVV ten tijde van het kabinet-Rutte I. Hij vindt niet dat er onderscheid moet worden gemaakt tussen de Tweede Kamerfractie van FVD en de provinciale afdelingen: ‘Je kunt niet zeggen: landelijk gaan we niet samenwerken, maar in de provincie zoeken ze het maar uit. De kiezer snapt daar niks van. Het CDA staat overal voor dezelfde waarden. En Forum staat daar haaks op.’

Maandag reageerde ook vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans op de coalitievorming in Noord-Brabant. De geboren Limburger refereerde daaraan toen hij door de NOS werd gevraagd naar zijn mening over de situatie in de Duitse deelstaat Thüringen, waar de premier van de liberale partij FDP zijn functie neerlegde na een storm van kritiek over de steun van de rechts-nationalistische partij AfD. Dat is volgens Timmermans een ‘hele nare club, die zonder enige reserve ook het nationaal-socialisme omarmt’ en waarmee samenwerken ‘voor democratische partijen een no-go’ is.

De PvdA’er vindt het evenwel ‘niet fair om partijen als FVD over een kam te scheren met de AfD’, maar zegt wel dat de basis voor samenwerking met democratische partijen ontbreekt  als een partij de scheiding der machten aanvalt of ‘hele bevolkingsgroepen wegzet’, waarmee hij doelde op FVD. Timmermans trok de vergelijking met vroeger toen samenwerking met de communisten geregeld door de PvdA werd bepleit. ‘Conservatieve partijen die zien dat extreem-rechtse partijen overal opkomen, die niet goed weten hoe ze zich daartoe moeten verhouden.’ Timmermans adviseerde partijen als VVD en CDA: ‘Bezint eer ge begint.’

Wat zeggen VVD en CDA in Den Haag?

Op landelijk niveau zijn de partijen minder fel. Vrijdag, tijdens zijn wekelijkse persconferentie na de ministerraad, zei premier Mark Rutte (VVD) dat hij geen bezwaar heeft tegen een eventuele samenwerking van de Brabantse VVD met FVD. Hoewel Rutte voor de PVV een uitzondering maakt, vindt hij het een ‘zwaar middel’ om een partij uit te sluiten.

Ook Kamerlid Thierry Aartsen, tot 2018 fractievoorzitter van de VVD in Breda, vindt het prima dat zijn partij in Brabant met FVD gaat praten. ‘Ik vind de reacties van mijn collega’s van GroenLinks en D66 hilarisch,’ zei hij zaterdag bij WNL Opiniemakers op NPO Radio 1.’ De Brabantse VVD in Brabant ziet het juist niet zitten om met D66, GroenLinks, PvdA én SP samen te gaan,’ legt Aartsen uit. ‘Dan kun je de VVD heel veel verwijten, maar ik vind het altijd wel goed dat wij niet met dat soort clubs allemaal in zee gaan. En ik vind niet dat Rob Jetten zich moet gaan bemoeien met de mensen in Brabant. Ze kunnen daar prima zelf nadenken.’

De CDA-ministers Wopke Hoekstra (Financiën) en Hugo de Jonge (Volksgezondheid) willen evenmin afstand nemen van een eventuele samenwerking met FVD. ‘Ik vind echt dat men daar moet bekijken wat verstandig is, wat afgewogen is,’ zei Hoekstra. De Jonge vindt het ‘maar goed ook’ dat lokale en regionale afdelingen ‘hun eigen keuzes maken over hoe ze hun programma willen realiseren en met wie ze dat doen’. Wel namen de ministers, beiden genoemd als nieuwe CDA-leider, afstand van de ‘treintweet’ van Baudet. De Jonge noemde de tweet ‘echt fout, het heeft iets ranzigs’, Hoekstra noemt die ‘hoogst ongelukkig, en voor de mensen die het betrof ook buitengewoon grievend’.

Wat is de politieke situatie in Noord-Brabant?

Aanvankelijk was na de verkiezing van Provinciale Staten een coalitie gevormd met VVD, CDA, D66, GroenLinks en PvdA. Maar uit onvrede met de stikstofplannen stapten in november twee CDA’ers op. In december trok de hele partij zich terug uit de coalitie, die daardoor haar meerderheid in Provinciale Staten verloor.

Breekpunt was onenigheid over de deadline voor strengere stikstofnormen waaraan boeren moeten voldoen. In de coalitie was afgesproken dat agrariërs vóór 1 april vergunning moeten aanvragen voor milieuvriendelijker stalsystemen, maar het CDA pleitte er vergeefs voor om de boeren meer tijd te geven. Onder aanvoering van Farmers Defence Force protesteerden duizenden boze boeren in oktober bij het ‘provinciehuis in Den Bosch voor versoepeling van de stikstofregels.

Mocht de coalitievorming tussen VVD, FVD en CDA slagen, dan is de kans aanzienlijk dat er concessies worden gedaan aan de boeren in Brabant. Dat kan ook voor de rest van het land gevolgen hebben. Minister van Landbouw Carola Schouten (ChristenUnie) kondigde vrijdag weliswaar een half miljard euro aan voor stikstofreductie, maar zij wil de aanpak van de stikstofcrisis grotendeels uitbesteden aan de provincies. Die schaarden zich vrijdag achter het voorstel van Schouten, maar het valt te bezien of een nieuwe Brabantse coalitie dat ook zal doen.