Mogen bossen worden gekapt voor energie? Wiebes moet knoop doorhakken

Al jaren woedt een heftige discussie of het slim is hout te verstoken voor de opwekking van energie. Een nieuw rapport van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) maakt helder waarom er zoveel discussie is over deze en andere vormen van biomassa. Maar de onderzoekers zien geen snelle uitweg uit de controverse.

De discussies blijken zo ingewikkeld, en de opvattingen liggen zover uit elkaar dat volgens het PBL ‘een eenduidig wetenschappelijk oordeel onmogelijk’ is. Later dit jaar beslist ‘de polder’, onder leiding van oud-minister van Milieubeheer Ed Nijpels (VVD), en het kabinet hoe het verder moet. Het PBL-rapport biedt vooral zicht op de wetenschappelijke kennis en het debat in Nederland.

Dat biomassa – het gebruiken van biologische materialen als grondstof of energiebron – tot zoveel ruzie leidt, komt door enkele toepassingen. Veel gebruik van biomassa is alledaags. Wel omstreden is bijvoorbeeld het verstoken van houtpellets voor de opwekking van energie. Houtpellets zijn kleine staafjes samengeperst hout(afval). Zo geeft de overheid tot 2027 circa 11 miljard euro subsidie aan kolencentrales om hout(pellets) mee te stoken. Ook zijn er steeds meer centrales die puur op biomassa draaien.

Biomassa: goed voor het klimaat of papieren realiteit?

Voorstanders vinden dat het gebruik van houtpellets als energiebron bijdraagt aan het halen van klimaatdoelen. De uitgestoten CO₂ wordt immers weer opgenomen wanneer de gekapte bomen terug groeien. Zorgvuldige afspraken moeten garanderen dat houtstook niet ten koste gaat van het bos, bijvoorbeeld omdat vooral resthout wordt gebruikt (hout dat overblijft van bomen die toch al zijn omgehakt voor zaaghout, zoals toppen en takken). Tegenstanders zien vooral een papieren realiteit. In werkelijkheid zouden bossen gesubsidieerd worden vermalen en opgestookt. Daarbij gaan veel dieren en planten verloren. Natuurorganisaties zijn dan ook woedend over de voorgenomen bouw van een biomassacentrale in Diemen.

Voor- en tegenstanders zijn het over de feiten nog wel eens, concluderen de PBL-onderzoekers. Maar verder lopen hun opvattingen enorm uiteen. Na gesprekken met circa 150 betrokkenen onderscheidt het PBL vijf groepen met verschillende perspectieven. Zo vindt één groep het klimaat het belangrijkst. Andere groepen hechten juist meer aan natuur of eerlijke handel.

Een doorrekening van wat hun opvattingen betekenen voor het toekomstig gebruik van biomassa maakt direct duidelijk waarom de groepen zo heftig botsen. Als het aan de ‘klimaatgroep’ ligt, gebruikt Nederland in 2050 bijna net zoveel biomassa als volgens de ‘natuurgroep’ beschikbaar is voor de hele Europese Unie. Niet gek dus dat die laatste groep vreest voor de natuur als biomassa ruim baan krijgt.

Onderzoek naar eventuele misstanden pelletproductie

Het Planbureau voor de Leefomgeving noemt een aantal concrete acties om de groepen bij elkaar te brengen. Bijvoorbeeld door serieus te onderzoeken of er misstanden zijn bij de productie van houtpellets. Veel natuurorganisaties stellen dat hele bomen en oerbos worden gekapt. Ook kunnen track-and-trace-systemen verder worden verbeterd, zodat het productieproces van de houtpellets stap voor stap kan worden gevolgd. De onderzoekers hopen dat de biomassadiscussie kan worden ‘gedepolariseerd’ door voor- en tegenstanders te laten samenwerken.

Maar wie hoopte op een panklare oplossing wordt teleurgesteld. Voor allerlei problemen heeft ook dit rapport geen oplossing. En waarschijnlijk geen enkel rapport. Zo concluderen de onderzoekers dat het onmogelijk is een precieze ‘terugverdientijd’ – de tijd waarin uitgestoten CO₂ weer is opgenomen – te berekenen voor elke soort biomassa. Dat is te ingewikkeld.

Zoeken naar het ‘integrale duurzaamheidskader’ voor biomassa

De spanning tussen de groepen zal wel nooit helemaal verdwijnen. Uiteindelijk zullen politiek en ‘polder’ in de komende maanden zelf moeten beslissen hoe het verder moet.

In het Klimaatakkoord is afgesproken dat het gebruik van biomassa nog decennia belangrijk blijft. Een ‘integraal duurzaamheidskader’ moet garanderen dat dit gebruik netjes gebeurt. Onder leiding van Ed Nijpels (VVD) buigt de Commissie Duurzame Ontwikkeling van de Sociaal-Economische Raad (SER) hierover. Dan moet het kabinet met hun voorstel aan de slag.