Elke dag komen er weer honderden positieve coronagevallen bij. Inmiddels telt het RIVM er net zoveel als tijdens de piek. Maar bij die op het oog angstaanjagende cijfers horen enkele kanttekeningen.
Lees ook dit artikel van Marieke ten Katen over de ‘perfecte storm’ van een tweede coronagolf en een griepgolf: Ongewis najaar op komst
Het is geen fraai plaatje, de grafiek die het aantal bevestigde positieve tests per dag toont. De lijn begint in februari, schiet in maart als een raket omhoog, daalt in april bijna net zo snel en kabbelt dan verder, tot hij tegen het eind van deze zomer weer snel gaat stijgen. Niet exponentieel, zoals in het voorjaar even het geval was, maar wel fors. Inmiddels testen de GGD’s weer net zoveel mensen positief op het coronavirus als op het hoogtepunt in maart (circa 7,5 besmettingen per dag per 100.000 inwoners).
Het aantal positieve coronatests in Nederland is dinsdag gestegen met 1.379, blijkt uit data van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Dat is het grootste dagelijkse aantal nieuwe besmettingen tot nu toe. Het aantal ziekenhuisopnames is met 90 toegenomen, dat is ruim het dubbele in vergelijking met vorige week (43). Tijdens de piek waren dat er elke dag honderden.
Groot alarm dus? Dat hangt er maar net vanaf hoe je de cijfers interpreteert en welke strategie je voorstaat bij de bestrijding van het coronavirus.
Om te beginnen de kale cijfers. Ook al vormt het aantal positieve tests één aaneengesloten lijn in de grafiek, dat getal vertelt in september een volstrekt ander verhaal dan in maart. Na de uitbraak van de corona-epidemie in het zuiden van Nederland, werden alleen mensen getest met duidelijke symptomen van een mogelijke besmetting met het coronavirus, rond de 7.000 tests op een dag. Het percentage positieve tests was toen heel hoog, rond de 30 procent van de geteste personen bleek besmet met het coronavirus.
Vertekenen foute testresultaten het beeld?
Inmiddels is de testcapaciteit flink uitgebreid, rond de 200.000 tests per week, en ligt het percentage positieve uitslagen rond 3,5 procent, ofwel een kleine 1.000 besmettingen per dag. Nu is de PCR-test niet onfeilbaar. Diverse critici wijzen erop dat een flink deel van de testuitslagen niet klopt. Dat heeft verschillende oorzaken. Geen enkele test is 100 procent perfect, er is altijd een foutmarge.
In NRC Handelsblad becijferde een RIVM-medewerker in een rekenvoorbeeld dat van de 5.427 in een week positief geteste mensen er 868 ten onrechte een positieve uitslag zouden kunnen hebben gekregen. Viroloog Marion Koopmans en arts-microbioloog Marc Bonten merkten daarover op dat dat in theorie zo zou kunnen zijn, maar dat tests in werkelijkheid meer dan één drempel passeren, zodat de foutmarge flink omlaag gaat. Met andere woorden: de tests zitten er in grote lijnen niet zo ver naast.
Positief getest zijn is niet hetzelfde als besmettelijk zijn
Wel speelt er nog iets anders bij de interpretatie van de testuitslagen. Want wat betekent een positieve uitslag nu eigenlijk als het gaat om besmettelijkheid? De PCR-test kan een flintertje genetisch materiaal van het coronavirus oppikken, maar om de aanwezigheid van het virus echt aan te tonen, wordt dit flintertje een aantal keren vermenigvuldigd. Dat aantal vermenigvuldigingsrondes wordt uitgedrukt in een Ct-waarde. Als na een gering aantal vermenigvuldigingen (bijvoorbeeld 22) al een duidelijke aanwezigheid van het virus meetbaar is, is de geteste persoon duidelijk besmet. Is er weinig virus aanwezig, dan zijn meer vermeerderingsrondes nodig om het te vinden en is de Ct-waarde hoger, bijvoorbeeld 35.
De grote vraag is of je een Ct-waarde zou kunnen bepalen die aangeeft hoe besmettelijk iemand is. Want je kunt wel positief testen, maar mogelijk draag je zo weinig virusdeeltjes bij je dat je helemaal niet besmettelijk bent. Wetenschappers gaan er althans vanuit dat de hoeveelheid virusdeeltjes een belangrijke rol speelt bij besmettelijkheid. Overigens geeft niet elke PCR-test zo’n Ct-waarde. En bij het huidige beleid maakt de besmettelijkheid niet uit: wie positief test, wordt geacht binnen te blijven en contact met anderen te voorkomen.
Veel. Tja, wat is veel?
Het aantal besmettingen van de afgelopen weken is zeker zorgwekkend als je bedenkt dat er nog zoveel onzeker is over het virus. We weten inmiddels vrij goed hoe gevaarlijk het virus kan zijn voor ouderen met een kwetsbare gezondheid, maar het beeld van de schade die corona kan veroorzaken bij jongere en in beginsel gezonde mensen, is nog heel gefragmenteerd. Iedereen hoort en leest wel verhalen van fitte veertigers die toch werden geveld door het virus of zelfs topsporters die weinig klachten hadden en toch longschade opliepen. Maar of dit nu uitzonderingen zijn of een substantiële groep coronaslachtoffers, is nog moeilijk te zeggen.
Lees ook dit commentaar van Bram Hahn: Uitbreiding testcapaciteit moet sneller
Of de stijging in absolute aantallen en van het percentage positieven veel is, hangt ook af van welke aanpak je voor ogen staat. Wie het meeste heil ziet in de Nieuw-Zeelandse strategie, zoals de actiegroep ContainmentNu! en het Red Team dat het kabinet onlangs van advies voorzag, stelt alles in het werk om het virus zoveel mogelijk in te dammen; het virus uitroeien, is het doel. Nu is het niet realistisch om te denken dat dat volledig zal lukken, maar door het virus zo ver mogelijk terug te dringen, ontstaat bij deze aanpak een situatie die je met streng en doeltreffend testen en met bron- en contactonderzoek kunt volhouden tot er een vaccin is of totdat het virus – wie weet – op natuurlijke weg uitdooft.
Het kabinet spreekt weliswaar van indammen, maar lijkt in de praktijk nog altijd vooral te sturen op IC-capaciteit om taferelen te voorkomen zoals in Bergamo en New York, waar doodzieke patiënten in de gangen van het ziekenhuis lagen. Het gaat er daarbij vooral om het virus weg te houden bij de meest kwetsbaren, en de maatschappij zo veel als mogelijk is weer op gang te laten komen. Als dat niet gepaard gaat met een goed lopend testsysteem plus een cruciaal bron- en contactonderzoek, kan het niet anders dan dat daar weer besmettingen uit komen, zeker als veel Nederlanders naar eigen zeggen ook als ze symptomen hebben de deur uitgaan.
Vooralsnog lijken de stijgende aantallen coronabesmettingen niet te leiden tot een grote toestroom van patiënten in de ziekenhuizen. Maar helemaal gerust kun je daar nog niet op zijn.