Pompen of verzuipen in de Europese Unie. Daarover leek het te gaan op de vierdaagse Europese Raad van regeringsleiders in juli in Brussel. De 27 EU-landen riepen het corona-herstelfonds in het leven en stelden de nieuwe meerjarenbegroting vast. De Tweede Kamer blikt vanavond terug.
De Kamer zal zich concentreren op het herstelfonds van 750 miljard euro. Dat fonds, waarvoor de Europese Unie geld gaat lenen op de kapitaalmarkt, is bedoeld om economische schade als gevolg van de pandemie op te vangen. Volgens de onnavolgbare formules voor de verdeling van gelden in de Unie kunnen zo ongeveer alle landen uit het fonds putten, zelfs die welke amper zijn getroffen door corona.
Het gaat er natuurlijk vooral om wie de rekening betaalt. Nederland, zo blijkt uit het verslag dat het kabinet 24 juli naar de Kamer stuurde, gaat vanaf 2028 mogelijk bijna 1 miljard euro aan het fonds bijdragen. ‘Voor Nederland betekent dit een potentiële additionele afdracht van circa 1 miljard in 2028 die naar verwachting afneemt tot circa 0,8 miljard in 2058, omdat met het aflossen van de leningen ook de rentebetalingen zullen dalen,’ schrijft minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok (VVD).
In de onderhandelingen in Brussel voorafgaand aan de Europese top had het kabinet flink misbaar gemaakt over het door Duitsland en Frankrijk bedachte herstelfonds om Europa uit de coronacrisis te trekken. Minister van Financiën Wopke Hoekstra (CDA) trok op met gelijkgestemde landen en kritiseerde vooral het plan om het fonds deels uit giften (subsidies) te laten bestaan.
Landen hadden hun financiën op orde moeten brengen
Hoekstra haalde zich de woede op de hals van onder meer Spanje en Italië met zijn suggestie dat door de pandemie getroffen landen in het verleden hun financiën beter op orde hadden moeten brengen. Alle voornemens die voortvloeiden uit de schuldencrisis van tien jaar geleden hadden ze genegeerd.
Hoezeer Hoekstra ook gelijk had, hij werd ook in eigen land dusdanig gekritiseerd dat hij zich genoodzaakt zag te zeggen dat hij misschien minder fel uit de hoek had moeten komen.
Kamer stelde strenge eisen voor Rutte naar Brussel vertrok
Aan de vooravond van de Europese Raad ondersteunde de Tweede Kamer de harde opstelling van het kabinet. Premier Mark Rutte (VVD) ontpopte zich op de top in Brussel als nee-zegger. Nederland had de obstructieve rol van de vertrokken Britten overgenomen, concludeerde de Franse president Emmanuel Macron. Rutte bleef er stoïcijns onder. Eind van het verhaal was dat er strenge voorwaarden aan de subsidies zullen worden gesteld.
Voordat de Europese Commissie subsidies gaat uitdelen, zullen landen moeten aantonen dat ze hervormingen doorvoeren. Landen moeten het ‘groeipotentieel’ van hun economie bevorderen. Rutte kon zich op de borst slaan dat hij dat toch maar voor elkaar had gekregen. De toekomst zal uitwijzen of deze afspraak in de EU nu wel eens wordt nagekomen.
Ook Nederland kan geld uit fonds claimen
Nederland zou zelf 6,5 miljard euro kunnen claimen uit het fonds, maar kan dan zelf ook rekenen op aanzeggingen uit Brussel tot hervormingen. Niet voor niets zint dezelfde Hoekstra al op het afschaffen van het laatste restje aftrek van de hypotheekrente. De schuldenlast van Nederlandse huishoudens is Brussel al langer een doorn in het oog.
De Brusselse afspraken leiden ertoe dat de Europese Unie voor het eerst gemeenschappelijke schulden krijgt, boven op de gestaag doordraaiende geldpers bij de Europese Centrale Bank in Frankfurt.
Het gaat de kant op van een steeds hechtere Unie
Deze verdere integratie van de Europese Unie is tegen de zin van een kritische Tweede Kamer, die in 2019 de regering nog opriep te ijveren voor schrappen van de term ‘ever closer union’ uit het Europees Verdrag.
Een steeds hechtere Unie is niet wat de Tweede Kamer tot op heden wilde, maar die kant gaat het zo wel op.
Het kabinet rept liever niet over integratie van de Unie, maar over samenwerking. ‘De inzet van het kabinet is erop gericht via Europese samenwerking duurzaam herstel van deze uitzonderlijke crisis te bespoedigen en economische groei en veerkracht te bevorderen. De maatregelen die hiervoor genomen worden moeten leiden tot sterkere lidstaten en een sterkere Unie. Vanwege de sterke verwevenheid van de Nederlandse economie met de Europese interne markt, is dit ook in het belang van Nederland,’ schrijft minister Blok op vragen van Kamerlid Thierry Baudet (FVD).
Knot bepleitte overdracht van soevereiniteit
Lees het verhaal van Knot nog eens terug in tweets
President Klaas Knot van de Europese Centrale Bank ging in zijn HJ Schoo-lezing nog verder en wees erop dat Nederland niet alleen in economisch opzicht, maar ook gezien de verschuivende machtsverhoudingen in de wereld beter op Europees dan op nationaal niveau nieuwe uitdagingen als klimaat en migratie het hoofd kan bieden. Knot vindt overdracht van soevereiniteit zelfs noodzakelijk.
De aan Clingendael verbonden Nijmeegse hoogleraar Adriaan Schout ziet ook dat de EU voor Nederland cruciaal is voor geopolitieke stabiliteit, uitdagingen als klimaatverandering en als markt. Maar hij wijst er ook op dat het parlement al jaren op de lijn zit dat lidstaten hun eigen broek moeten ophouden en tegen verdiepte integratie en een hoger EU-budget is. In het Regeerakkoord is zelfs afgesproken om geen Europese schuldengemeenschap aan te gaan. Schout wijst ook op de afwijzing door de bevolking van de EU-Grondwet in 2005.
Nu de Unie toch die weg opgaat, en er sterke twijfels zijn of de Europese Commissie wel in staat is hervormingen in grote landen af te dwingen, oordeelt Schout dat de grenzen van de integratie zijn bereikt. Hij vindt dat Nederland in de EU opt outs – uitzonderingen – moet bedingen, zoals bijvoorbeeld Denemarken dat deed met de invoering van de euro.
Adriaan Schout waarschuwt juist voor schuldengemeenschap
Middenpartijen moeten alert zijn op het ‘Europa’ moment
Aangezien partijen als D66 en GroenLinks verdere integratie bepleiten, en op de andere flank FVD en PVV daartegen zijn, vindt Schout dat middenpartijen als CDA en VVD en wellicht ook de PvdA alert moeten zijn op dit ‘Europa’-moment.
Het herstelfonds, deels bestaand uit giften, kwam er. En de meerjarenbegroting van de Unie steeg weer. Allemaal in weerwil van de wens van de Tweede Kamer. De premier zal in het debat erover benadrukken hoe belangrijk de voorwaarden zijn die hij in Brussel aan het fonds wist te koppelen.
Dit keer steekt de Unie de Rubicon over
Maar met de komst van gemeenschappelijke schuld en mogelijk ook nog een Europese belasting – een oude Brusselse wens – steekt de Unie de Rubicon over. Voor de democratie is het van belang dat Kamer en kabinet dit duidelijk toegeven. De Europese Unie heeft al te veel momenten gehad waarin het publiek niet werd meegenomen.