Omdat zij dit pas achteraf vergoed krijgen, is het voor de kleine labs die verantwoordelijk zijn voor het testbeleid helemaal niet gunstig om grote hoeveelheden tests in te kopen. Er is daarom helemaal niet ingekocht om flink op te schalen. Dat zegt toezichthouder in de zorg en mede-initiatiefnemer van de Stichting Hulptroepen Alliantie Sywert van Lienden.
EW: Tijdens de piek in de coronacrisis zette je in een maand een gecontroleerde en veilige aanvoerlijn van medische mondkapjes op. Is de aanvoer van voldoende tests zoveel complexer?
‘Wat me opvalt is dat de overheid in deze crisis telkens voor dezelfde strategie kiest waarbij de behoefte aan controle over de processen heel groot is. De GGD heeft daardoor een soort monopolie op testen gekregen en is daardoor ook een single point of failure geworden. Als de GGD niet presteert, werkt meteen het testbeleid niet meer.
Lees alle artikelen over het coronavirus: in ons dossier
‘Mijn idee is dat je daar vanaf moet, dat je als overheid veel meer maatschappelijke partijen moet uitdagen en eigen paadjes moet gaan creëren die samen optellen tot een geheel. Zodat, als het bij de een misgaat, je nog veel andere opties hebt.’
EW: Noem er eens een paar. Wat kan de overheid doen?
‘De overheid is een gigantisch grote werkgever, de politie bijvoorbeeld: 60.000 man. Als je nu eens kijkt naar de top 20 grootste werkgevers in Nederland, dan kan je zeggen: we verwachten van alle organisaties boven de X-duizend werknemers dat ze zelfstandig teststraten gaan inrichten. Ga het maar regelen voor je eigen werknemers.
‘Dat betekent een enorme verlichting. En je kunt later zien welke van die opties goed zijn en dan kun je gaan opschalen. Je moet volgens mij heel pragmatisch te werk gaan.
‘Ik denk trouwens dat heel veel bedrijven dit al doen. Zij zijn het beu dat hun mensen thuiszitten en soms een paar dagen in de week zitten te wachten tot zij zijn getest en de uitslag hebben gehad. Of dat ze thuis moeten werken. Dus ik zie dat wel gebeuren.
‘De overheid zou dit moeten faciliteren. Wij wijzen best wel wat laboratoria af omdat die niet passen in de werkwijze of strategie van de GGD. Maar dat wil niet zeggen dat die niet op een andere plek – zoals bij een werkgever – ingezet kunnen worden.’
EW: De Jonge heeft keer op keer gezegd dat deze tekorten niet waren te voorzien. Hoe kijk jij daar tegenaan?
‘Wat me opvalt, is dat pas in augustus commerciële laboratoria contractueel zijn vastgelegd, terwijl deze tekorten er in april en mei ook waren. De levertijd van heel veel van deze spullen was twee, vier, of zes weken en het beleid bij de overheid was: als het niet direct beschikbaar is, dan hoeven we het niet.
‘Maar als je toen had doorgerekend en had gezegd, we blijven zoeken naar wat direct beschikbaar is, maar we plaatsen die orders gewoon direct, dan had je tussen begin en halverwege juni al je spullen gehad. Dan had je je de hele zomer kunnen voorbereiden en kwam je nu om in de spullen. Ik vind het dus wel twijfelachtig om je daarop te beroepen.
Lees ook over de test van TNO: Binnen één uur de uitslag, voor de helft van het geld
‘Je ziet ook dat veel andere landen een andere teststrategie hebben. De PCR-tests die Nederland doet zijn heel arbeids- en materiaalintensief, maar ze geven uiteindelijk wel de beste uitslag. Er is capaciteit om dat op te schalen naar zeventigduizend tests per dag, maar ik denk dat we er wel honderdduizenden per dag nodig zullen hebben. Je ziet nu hoe gebrekkig schaalbaar het is.
EW: Hoe moeten we dat doen?
‘Je zou een tweelijnige test kunnen maken, waarbij je eerst gaat sneltesten met iets minder betrouwbare maar heel snelle tests (de overheid is hier ook mee bezig, lees daar hier meer over red.). Wat daarbij belangrijk is, is dat je een sneltest hebt die een laag aantal vals negatieven heeft – vals negatief betekent dat je wel corona hebt maar de test dit niet detecteert. Vals positieven zijn minder erg, dan zegt de test dat je het hebt, terwijl dat niet zo is.
‘Iedereen met een positieve uitslag stuur je naar de GGD, dat is op dit moment zo’n 6 procent. Stel dat je een half miljoen sneltests per dag doet, dan moet je dertigduizend PCR-tests bij de GGD hebben. Als het goed is, worden de vals positieven er dan alsnog uitgevist.
‘Zo kun je je testbeleid veel extremer opschalen. Nederland is daar gewoon supertraag in. Ik weet dat heel wat mensen hiermee bezig zijn en een paar maanden geleden al dachten: “Ik wil die sneltests wel doen.” Maar toezichthouders, het RIVM en ook de inspectie, hebben nooit heel duidelijk aangegeven wat wij in Nederland nu de norm vinden op het gebied van specificiteit, oftewel hoeveel vals positieven er mogen zijn. En dat is zo tot op de dag van vandaag. Dinsdag hoorde ik dat in het Kamerdebat ook. Daar zijn ze nog steeds niet klaar mee. Terwijl Frankrijk en Engeland al lang in de sneltest-strategieën zitten, loopt Nederland er traag achteraan.
‘Wie daar verantwoordelijk voor is? Het RIVM is erbij betrokken, de inspectie, TNO is sinds april bezig om zelf een product te maken maar test dan weer niet van anderen… Sanquin heeft ernaar gekeken, en ook universiteiten zijn ermee bezig, weet ik. Maar er is geen goede coördinatie. In mijn beleving is het een combinatie van strategie, uitvoering en gebrek aan pragmatisme waarom het nu loopt zoals het loopt.’
EW: Veel lezers zullen zich afvragen: hoe betrouwbaar zijn tests van commerciële partijen?
‘Je hebt twee maatstaven om zo’n sneltest te beoordelen. Een is betrouwbaarheid, dus hoeveel vals-positieven en vals-negatieven geeft de test? De tweede is sensitiviteit. Dat wil zeggen: hoe klein mag de dosis virus zijn wil je die kunnen detecteren. Hoe preciezer de test, hoe beter natuurlijk. Met die twee maatstaven kun je een goede sneltest inkopen.
‘Heel veel van die kleine testlabs die de overheid nu gebruikt, zijn (semi-)privaat, dus wat zij nodig hebben voor die tests – wattenstaafjes, neusswabs en reagentia – dat moeten ze inkopen. En pas als de test helemaal is gedaan, krijgen ze een vergoeding. Ik ben dus heel veel labs tegengekomen die zeiden: ik ga geen voorraad aanleggen, want het voorraadrisico is voor mij. Als die voorraad niet wordt gebruikt, moet zo’n lab daarop afschrijven. Een (publieke) zorgorganisatie maakt in Nederland 2-10 procent marge per jaar, dat is zo’n beetje de bandbreedte waarin zij opereren, dat is heel laag.’
EW: En dat terwijl De Jonge herhaaldelijk heeft gezegd dat hij alle voorraden in de labs juist aan het aanvullen was. Hoe kunnen we dit oplossen?
‘Ik denk dat het beter was geweest als de overheid had gezegd tegen die labs: als je iets kan vinden op die wereldmarkt, koop het dan maar gewoon en die vergoeding regelen we wel.
‘Je ziet nu dat er wel is ingekocht, maar niet vanuit een strategie voor extreme opschaling. Ze hebben daarvoor gewoon geen voorraad willen hebben. Dus er was geen: “kom maar op met het bonnetje”. Ik denk dat het had gescheeld als dat wel was gebeurd. Je kunt het die clubs niet kwalijk nemen, die kunnen dat niet zomaar met die miljoenencontracten doen.
‘Ik heb contact gehad met de teams die dit testbeleid aan het maken waren. Die vonden het soms heel ingewikkeld. De vraag is, net als met heel veel dingen op dit moment in Nederland; ga je precies genoeg doen of ga je ver overschieten? Zeg je: een tekort hebben is zo erg, we zorgen dat we maximaal inkopen? Die draai is zowel bij persoonlijke beschermingsmiddelen als bij het testbeleid vrij laat gemaakt. Ik hoorde pas dinsdag in het Kamerdebat dat de minister zei: “We gaan nu gewoon kopen wat we kunnen kopen, en maken we een keer een misser dan is dat maar zo.” Dat is volgens mij de enige manier die werkt.
‘Los daarvan zou je, in mijn optiek, meerdere kanalen moeten maken naast de GGD, want al je ballen in één mandje leggen, is volgens mij gewoon hartstikke gevaarlijk in dezen.
‘We hebben in augustus nog bericht gehad van de GGD dat ze aan het afschalen waren en dat mensen duimen zaten te draaien. Drie weken later zit je in een tweede golf. Ik snap het niet. Het is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan, maar ik denk dat er wel meer gedaan had kunnen worden. Dat gevoel heb ik. Dat contract met dat grote Duitse bedrijf kwam veel te laat.
https://twitter.com/Sywert/status/1308875338873810946
Vrijdag 25 sept verschijnt deel 2 van dit interview