Nederland moet het voortouw nemen in de beheersing van de migratie naar Europa. Daartoe moet het bevorderen dat de lidstaten van de Europese Unie een akkoord sluiten. Ook moet er een akkoord komen met Afrikaanse landen over terugname van ‘veiligelanders’.
Dat schrijft de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) aan het kabinet. Minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok en staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Ankie Broekers-Knol (beiden VVD) hadden de raad om advies gevraagd omdat het asiel- en migratiebeleid compleet vastloopt.
De raad waarschuwt dat in 2015 al bleek dat de Europese Unie (EU) niet ‘crisisproof’ is op het punt van migratie en dat dit nog steeds niet zo is nu een volgende migratiecrisis dreigt. De urgentie wordt onvoldoende gevoeld, vindt de raad.
Corona veroorzaakt een grote economische crisis in Afrika. Die zal leiden tot nieuwe migratiestromen van Afrikanen die geen perspectief meer op het eigen continent zien, verwacht de raad. Vanuit Tunesië, dat enorm kampt met de economische gevolgen van corona, is de migratie noordwaarts al op gang gekomen.
Aantallen migranten worden onbeheersbaar als politiek niet handelt
De aantallen worden onbeheersbaar als de EU niet snel handelt. In Nigeria heerst een oliecrisis door de dalende olieprijs. In Tunesië is het aantal vertrekkers groter dan vorig jaar. Dat is een voorbode van wat nog komen gaat, verwacht de AIV.
Het asielbeleid in de EU verkeert in een impasse en EU-landen hebben hun beleid niet op orde. De praktijk is er een van vastlopende asielprocedures, falende uitzetting van uitgeprocedeerde asielzoekers en humanitaire wantoestanden aan de buitengrenzen. Ook het afnemende draagvlak onder de Europese bevolking vereist actie.
Politiek heeft niet geleerd van de migratiecrisis in 2015
Nederland moet volgens de raad het voortouw nemen in het doorbreken van de Europese impasse en blokkades. ‘De politici moeten verantwoordelijkheid nemen. De Europese Unie heeft blijkbaar niets geleerd van 2015. Je moet politiek strategischer denken en niet vanuit een principieel gelijk, in plaats van de kwestie te laten dooretteren,’ zegt Luuk van Middelaar van de AIV.
Hij wijst op de gang van zaken rond de eurocrisis tien jaar geleden. ‘Toen ging het stelsel ook bijna onderuit en is er van alles opgetuigd. Reddingsfondsen en andere maatregelen. We hebben nu een compleet andere eurozone. Het asielstelsel met Schengen is net zo wezenlijk als het muntstelsel, maar het blijft bij lapwerk, zoals wat extra mensen voor grensagentschap Frontex en wat hulp aan Griekenland. Maar in de basis is er nog steeds een systeem dat een migratiecrisis niet aan kan.’
Afnemend draagvlak vraagt om optreden
Het afnemende draagvlak voor het asielbeleid vraagt 0m snel politiek optreden, vindt de AIV. ‘Het draagvlak valt weg omdat migranten door het niet werkende systeem vanuit het Zuiden doorlopen zonder dat ze zijn geregistreerd en arriveren in Nederland. Vervolgens is er de grootste moeite om terugkeer te regelen. Dat niet-werkende systeem ondermijnt het draagvlak voor echte vluchtelingen. Dus er moet iets gebeuren,’ zegt Monika Sie van de AIV.
Lees dit commentaar over geld voor asielzoekers
Hoewel migratie geregeld op de politieke agenda staat, mist de politiek de urgentie, vindt de AIV. ‘We hebben niet het idee dat conclusies uit de praktijk worden getrokken. De EU-landen moeten afspraken maken waarin je een nieuw evenwicht vaststelt over ieders verantwoordelijkheid voor de asielzoekers en over wat je van elkaar kunt verwachten in termen van solidariteit,’ zegt Sie.
Nederland moet niet zeggen dat Zuid-Europa geografische pech heeft
Nu bestaat daarover veel chagrijn binnen de EU. ‘Er zijn drie groepen landen. Het Zuiden, waar de meeste migranten aankomen maar niet worden geregistreerd. Het Noorden waar de meesten naartoe willen. En het Oosten dat weigert mee te doen aan gezamenlijk beleid. Je kunt voor dat chagrijn begrip tonen. In het Oosten vragen ze zich af: waarom moeten wij meedoen? Die mensen willen helemaal niet naar ons toe. En in Spanje, Italië en Griekenland vinden ze het oneerlijk dat zij de zuidgrens zijn en al die massa’s bij hen aankloppen en zij volgens de bestaande regels de eerste verantwoordelijkheid hebben. Daarom zegt de Nederlandse politiek: die landen hebben geografisch pech. Maar dat argument is niet goed genoeg. Dat bleek ook in 2015. Als we toen de regels hadden nageleefd, had Griekenland bij wijze van spreken 1,25 miljoen vluchtelingen moeten opvangen. Dat is natuurlijk totaal onrealistisch en inderdaad ook oneerlijk. Het is een mix geworden van belangen,’ zegt Van Middelaar.
Laat Hongarije meehelpen aan terugkeer en fungeren als uitsmijter
De AIV beveelt het kabinet aan om niet te veel energie meer te steken in de onwil van landen als Hongarije om samen te werken. De AIV vindt dat landen als Hongarije, die geen migranten willen opnemen, zouden moeten meewerken aan de terugkeer van illegalen. Op die manier kunnen de oostelijke lidstaten toch hun bijdrage leveren aan het migratiebeleid.
Van Middelaar: ‘Wij zeggen, investeer meer in de relatie met Zuid-Europa, want dat is een veel groter probleem dan Oost-Europa. In het Zuiden is meer winst te halen. Het feit dat er in Italië nauwelijks asielbeleid was, heeft frustratie gewekt. De registratie was wisselvallig en er was sprake van doorwuifbeleid. Neemt u de bus maar naar de Brennerpas.’
‘Wat heb je eraan als Orbán 750 Afghanen opneemt van wie binnen drie weken driekwart in Berlijn is? Als Italië, Spanje en Griekenland meer werk maken van registratie en opvang hebben wij daar ook baat bij. Dus moeten we daarin investeren en erkennen dat het een oneerlijk systeem is en wij buitengewoon geprivilegieerd zijn dat we behalve Schiphol geen buitengrens hebben, en niet alleen maar roepen dat die landen de regels moeten implementeren.’
Noodzaak tot samenwerking met herkomstlanden wordt onderschat
Onderschat wordt volgens de AIV de noodzaak om samen te werken met de landen van herkomst en doorkomst om de asielcrisis te bestrijden. Die landen zijn nodig om doorloop naar Europa te stoppen en voor opvang van vluchtelingen in de regio. Nederland werkt daar al aan door bijvoorbeeld opvang van minderjarigen in de eigen regio die ook naar school kunnen. Nederland zou volgens de AIV ook andere Europese landen moeten ‘engageren’ met zulke samenwerking.
Marokko werkt nu niet mee aan terugname asielzoekers
Om herkomst- en transitlanden te bewegen uitgeprocedeerde asielzoekers terug te nemen, moet Europa ze iets te bieden hebben, vindt de AIV. ‘Je moet op zoek naar een gedeeld belang. Die landen hebben er bijvoorbeeld geen belang bij om transitland te worden. Als je effectief kunt vertrekken vanuit Noord-Afrika naar Europa, dan gaan mensen die zuidelijker wonen dat ook proberen. Dat mislukt vaak en dan blijven ze hangen in die Noord-Afrikaanse landen,’ zegt Monika Sie.
Europa moet een gebaar maken naar Afrikaanse landen
Marokko en Tunesië willen volgens haar voorkomen dat ze transitlanden worden en daarmee eindstation van mislukte oversteken. ‘Zij hebben ook belang bij de bestrijding van illegaal vertrek. Wij moeten een geste maken, als wij van ze verlangen dat ze veel meer burgers terugnemen die hier zijn uitgeprocedeerd. Nu lukt het maar om eenderde terug te brengen. Dat aandeel moet omhoog. Maar van het terugnemen van burgers worden regeringen daar niet populair in hun eigen land. Ze moeten kunnen tonen dat ze met Europese landen een legaal pad naar Europa hebben uitonderhandeld waar ze zelf ook van profiteren. Een route voor hervestiging van vluchtelingen uit bijvoorbeeld vluchtelingenkampen in Ethiopië, maar bijvoorbeeld ook legale migratie voor studie en werk.’
Spanje en Frankrijk hebben al legale migratieroutes
Spanje, dat al zulke afspraken heeft met Marokko, geldt bij de AIV als lichtend voorbeeld. Het land biedt legale migratie in de vorm van werk of studie in ruil voor terugname van illegalen. Ook betaalt Spanje mee aan de grensbewaking daar en het tegengaan van mensensmokkel.
‘Wie vanuit Afrika naar Europa wil, is nu aangewezen op mensensmokkelaars. Je moet perspectief bieden op legale migratie. Frankrijk doet dat al met seizoensarbeiders uit Tunesië die er elk jaar een paar maanden mogen werken. 98 procent gaat daadwerkelijk terug. Het zijn vaak boeren met een eigen bedrijfje die het geld dat ze in Frankrijk verdienen in hun eigen bedrijfje investeren,’ zegt Sie.
Frontex en het Europees asielbureau moeten worden versterkt
Samenwerking met Afrikaanse landen zal ertoe leiden dat die landen zelf meewerken aan beheersing van illegale migratie naar Europa, verwacht de AIV. Een van de voorwaarden is versterking van het grensagentschap Frontex en het Europees asielbureau EASO. Dat laatste moet een officieel agentschap worden om een daadwerkelijk asiel- en migratiebeleid van de grond te krijgen.
Dat agentschap kan verbetering van grensprocedures en opvang coördineren. Nederland helpt Griekenland bijvoorbeeld al met de opvang van minderjarigen. Andere Noord-Europese landen zouden ook steun moeten bieden aan de zuidelijke landen die de zorg voor de Schengen-buitengrenzen hebben.
Een mini-Schengen, zoals bijvoorbeeld de VVD bepleit, is volgens de AIV geen goed middel tegen illegale immigratie omdat Nederland te veel economische schade ondervindt door sluiting van Europese binnengrenzen.