De Duitse bondskanselier Angela Merkel (CDU) hield woensdagmiddag de 5-meilezing via een videoverbinding uit Berlijn met het Kunstmuseum in Den Haag. Samen met demissionair minister-president Mark Rutte (VVD) en studenten ging zij in gesprek over het thema ‘vrijheid’. Vier punten die opvielen in de 5-meilezing.
1.Een van Merkels laatste toespraken
Merkel is door het Nationaal Comité 4 en 5 mei gevraagd wegens haar bijdrage aan de ‘vrede en stabiliteit in Europa’, zo zei voorzitter van het comité Gerdi Verbeet tegenover de Volkskrant. Ook haar eerdere uitspraken over de rol van Duitsland in de Tweede Wereldoorlog en het besef van eigen verantwoordelijkheid waren redenen om Merkel te vragen.
Lees ook: Duitse hoogwaardigheidsbekleders hebben nooit een grote rol gespeeld bij herdenkingen van de Tweede Wereldoorlog of het vieren van vrijheid. Dat lag gevoelig. Alleen de Duitse bondspresident Joachim Gauck ging Merkel in 2012 voor met de 5-meilezing en in 1995 legde de Duitse bondskanselier Helmut Kohl een krans in Rotterdam.
Demissionair premier Rutte roemde kort voor de toespraak Merkels redelijkheid en haar gezag in de politiek. Hij noemde haar toespraak ‘historisch’, omdat het bijzonder is dat een Duitse regeringsleider spreekt op Bevrijdingsdag en omdat Merkel eind dit jaar stopt als bondskanselier van Duitsland. Het is dus een van haar laatste toespraken. Merkel zou eigenlijk vorig jaar al spreken, toen 75 jaar Nederlandse vrijheid werd gevierd, maar dat ging niet door wegens de coronacrisis.
Ook bijzonder was dat studenten in de zaal vragen konden stellen aan de bondskanselier.
2. Herinneren
Merkel stond in de lezing uitgebreid stil bij de misdaden in de Tweede Wereldoorlog – zowel Duitse als Nederlandse. Merkel noemde de holocaust een ‘beschavingsbreuk’ en stond stil bij het hoge aantal gedeporteerde en omgekomen Nederlandse Joden: driekwart van de Nederlandse Joden kwam om in de oorlog – het hoogste aandeel van alle West-Europese landen.
Over de misdaden van Nazi-Duitsland zei Merkel: ‘De gepleegde misdaden zullen niet verjaren. Het levend houden van de herinnering is de eeuwige verantwoordelijkheid van Duitsland.’ Duitsland neemt de verantwoordelijkheid daarvoor in de Grondwet, waarvan artikel 1 luidt: ‘De menselijke waardigheid is onschendbaar.’ Volgens Merkel is dat het antwoord van Duitsland op de Nazi’s die mensen hun waardigheid ontnamen.
Lees ook het commentaar van Arendo Joustra: Wellicht kan Baudet leren van de wijsheid van Amara van der Elst
Gevraagd door een student hoe Duitsland ervoor zorgt dat de herinneringen aan de oorlog blijven bestaan, wees Merkel onder meer op de Stolpersteine. De stoepstenen bij de woningen van oorlogsslachtoffers. In Nederland zijn dat soort stenen ook te vinden.
In Nederland wordt het vieren van de vrijheid mogelijk nog extra gestut. Premier Rutte zei dat 5 mei spoedig een nationale vrije dag kan worden, als werkgevers en werknemers daar in overleg uitkomen. Rutte zei er zelf helemaal voor te zijn.
3. Coronapandemie
Wegens de coronapandemie hield Merkel haar toespraak vanuit Berlijn. Ze merkte op dat de pandemie voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog fundamentele vrijheden inperkt.
Merkel legde de rechtvaardiging daarvan uit: ‘Dergelijke maatregelen kunnen alleen worden gerechtvaardigd wanneer zij tijdelijk zijn en op begrijpelijke wijze zijn gebaseerd op een opvatting van vrijheid die altijd vrijheid in verantwoordelijkheid betekent, dus ook vrijheid ten opzichte van onze medemensen.’
In het gesprek met studenten kreeg Merkel daarover ook vragen. De inperking van vrijheden is volgens Merkel nodig omdat de vrijheid van andere mensen in gevaar kan komen door het virus, dat zij een bedreiging voor de gezondheid en het leven noemde.
Merkel benadrukte dat het niet goed voelde om de vrijheid van mensen te beperken. ‘Ik had het liever niet hoeven doen.’
4.Wir schaffen das en AfD
In het kader van vrijheid kwam ook de uitspraak ‘Wir schaffen das’ (Het lukt ons wel) die Merkel deed ten tijde van de vluchtelingencrisis in 2015 aan bod. Merkel ontving lof na haar uitspraak en de opvang van vluchtelingen, maar kreeg ook veel kritiek. De rechtse partij Alternative für Deutschland (AfD) speelde met haar anti-immigratiestandpunt hierop in en boekte een verkiezingsoverwinning. Een van de vragenstellers wilde weten hoe Merkel op haar uitspraak terugkijkt. Daarop antwoordde Merkel dat de ‘onschendbaarheid van de mens een onaantastbaar goed is’. Dat is volgens de bondskanselier een reden om soms controversiële maatregelen te nemen. Ze zei nog steeds volledig achter het besluit te staan.
Lees ook de blog van Roelof Bouwman: Wie 4 mei wil ‘moderniseren’, snapt 4 mei niet
Ook werden er vragen gesteld over AfD. Die partij ziet het liefst dat Duitsland zich losmaakt van de schuldcultuur over de Tweede Wereldoorlog. Merkel ging niet specifiek in op de rol van de partij, maar beantwoordde de vragen vanuit een breder perspectief. Volgens Merkel is het niet mogelijk om je los te maken van het verleden. Het behoort voor haar als bondskanselier en als burger tot haar verantwoordelijkheden, zo zei ze in haar beantwoording. Merkel zegt het belangrijk te vinden dat we lessen trekken uit de Tweede Wereldoorlog, ‘dat vreselijke deel van de geschiedenis’.