VVD-fractieleider Mark Rutte buigt, maar niet heel diep

Mark Ruttes ‘radicale ideeën’ voor een andere politieke cultuur behelzen een extra klachteninstantie voor burgers, langduriger kabinetsvergaderingen, ruimte in de coalitie om politieke verschillen te laten zien, en polderen ná een Kamerdebat in plaats van ervoor. VVD-leider Rutte maakte dat maandagavond 10 mei bekend in het tv-programma Nieuwsuur. Eric Vrijsen analyseert de knieval.

Rutte betuigde nogmaals spijt voor fouten die hij heeft gemaakt, vooral in de Toeslagenaffaire. Maar hij zei ook trots terug te kijken op wat hij de afgelopen tien jaar als premier heeft bereikt. Een compleet nieuwe premier Rutte zal niet aantreden. Hij gaat niet opeens allerlei dingen geheel anders doen.

In het Kamerdebat van woensdag 12 mei moet blijken of toekomstige regeringspartners – in het bijzonder D66, CDA, PvdA en GroenLinks – de knieval van Rutte diep genoeg vinden om de onderhandelingen over een kabinet-Rutte IV te beginnen. Het interview met Nieuwsuur was bedoeld om de lucht te klaren: eerder dienden D66 en CDA een motie van afkeuring in tegen fractieleider Rutte en steunden PvdA en GroenLinks een motie van wantrouwen tegen premier Rutte.

Wilders haalt meteen uit: ‘Oplichterij’

PVV-leider Geert Wilders haalde maandagavond meteen uit naar Rutte: ‘Een radicale leugenaar is het.’ En: ‘Dat was niks, nada, noppes. Radicale leegheid. Oplichterij.’

Aan SP-leider Lilian Marijnissen was het ook allemaal niet besteed: ‘De nieuwe Rutte is dus vooral de oude Rutte.’ En: ‘Het praten over “de nieuwe bestuurscultuur” verhult slechts de betonrot in het systeem.’

Lilianne Ploumen (PvdA) en Jesse Klaver (GroenLinks) zwegen maandagavond over het Rutte-interview. De VVD-leider lijkt te hebben ingecalculeerd dat PVV en SP zó heftig negatief reageren, dat PvdA en GroenLinks vervolgens bedremmeld zijn kant op komen. Vanuit het idee dat ‘het land toch bestuurd moet worden’, kunnen zij dan over hun twijfels aan Rutte heenstappen.

Omtzigt heeft CDA in gijzeling

Ook het CDA hield zich maandagavond stil. In de partij dreigt een scheuring. De nummer 2, Pieter Omtzigt, staat op het punt uit te breken, zoals EW dit weekeinde berichtte. Partijleider Wopke Hoekstra en interim-partijvoorzitter Marnix van Rij probeerden vorige week tevergeefs Omtzigt te bewegen tot steun aan coalitievorming. Feitelijk heeft Omtzigt het CDA in gijzeling genomen, waardoor de kabinetsformatie al bij voorbaat vastloopt.

In een kennelijke poging de zaak vlot te trekken, sprak een aantal met name Randstedelijke afdelingsvoorzitters zich maandagavond in het NOS Journaal uit voor CDA-deelname aan Rutte IV. Een prominente CDA’er uit Twente meldde EW dat de partijafdelingen daar een bericht hadden ontvangen van Van Rij en minister Ank Bijleveld – die door het CDA is aangewezen als contactpersoon met de regio – waarin stond dat zij ‘niet weten wie de bronnen van EW zijn’.

Rutte zei gisteren bij Nieuwsuur dat hij Omtzigt per sms had uitgenodigd voor een gesprek, en dat Omtzigt daar positief op reageerde, maar eerst nog moet herstellen.

Pieter Omtzigt reageerde na de uitzending van Nieuwsuur. Lees verder onder de tweets. 

De grote vraag is of Ruttes ‘radicale voorstellen’ voor Omtzigt ver genoeg gaan. Die sprak eerder over ‘Rutte-doctrine’ en ‘bananenmonarchie’. Hij was ‘witheet’, omdat het kabinet de Kamer stelselmatig zou hebben misleid.

Rutte wilde sfeer goed houden

Rutte beloofde maandagavond dat een nieuw kabinet meer openheid zal betrachten. Hij zei overigens dat zijn vorige kabinet daarmee al was begonnen. Daarmee temperde hij de verwachtingen.

‘Ik voelde me verplicht de sfeer in de coalitie goed te houden,’ zei Rutte over zijn stijl van besturen van de afgelopen tien jaar. Daardoor was er te veel vooroverleg in de achterkamertjes. Bijgevolg konden de coalitiepartijen in de openbare Kamerdebatten zich minder onderscheiden. Rutte wil nu dat ‘ook de partijen in het midden zich in openbare Kamerdebatten uitspreken over de grote maatschappelijke onderwerpen’.

Niet de voorrondes van de ministerraad, maar het vrijdagse kabinetsberaad moet de plaats zijn waar de beslissingen vallen. De ministerraad, die de laatste jaren in een paar uurtjes was gepiept, zal misschien wel van 10 uur ’s ochtends tot 10 uur
’s avonds duren, zei Rutte.

Ondanks deze nieuwe accenten hield de VVD-leider vast aan de mogelijkheid van vertrouwelijk coalitieberaad.  Wel zal hij zich wapenen tegen geheugenverlies door ‘scherper doorvragen’. Ook beloofde hij voorzichtigheid: in de snelheid van de besluitvorming waren dingen misgelopen, zoals bij de aanpak van het stikstof-probleem.

Eerst de Kamer, dan de polder

Verder wil hij anders omgaan met ‘de polder’. De afgelopen jaren werd de Kamer op een zijspoor gerangeerd doordat bewindslieden met sociale partners en maatschappelijke organisaties akkoorden  sloten. Die werden later omgeslagen in wetsontwerpen. De Tweede Kamer stond voor voldongen feiten, want het is moeilijk iets af te wijzen waarvoor het ‘maatschappelijk draagvlak’ al is geregeld. Rutte beloofde een omgekeerde volgorde: eerst een Kamerdebat en daarna pas polderen.

Rutte onderschreef bij Nieuwsuur de noodzaak van vertrouwensherstel, maar het ging volgens hem niet om zijn persoon. Het ging om ‘het vertrouwen in de politiek’. Hij beloofde wat de Kamer twee weken geleden al afdwong: meer geld voor sociale advocatuur. Overheidsinstanties zoals de belastingdienst en het UWV zullen voortaan ‘de menselijke maat vooropstellen’. Ook komt er een extra klachteninstantie. Burgers die zich benadeeld of onbegrepen voelen, kunnen zich wenden tot ‘een club die het voor je uitzoekt’, zei Rutte. Hij streeft naar ‘een overheid met een menselijk gezicht’.