Zes partijen komen vrijdag 18 juni tegelijk bij informateur Mariëtte Hamer op bezoek om te praten over de formatie. Zit er eindelijk schot in de zaak? En welke coalitie is waarschijnlijk? Vier vragen en antwoorden.
1.Met wie spreekt Hamer vandaag?
Informateur Mariëtte Hamer (PvdA) spreekt vrijdagmiddag 18 juni gezamenlijk met de leiders van VVD, D66, CDA, PvdA, GroenLinks en ChristenUnie. Deze partijen maken de grootste kans op kabinetsdeelname. Het is voor het eerst dat Hamer ze alle zes tegelijk aan tafel uitnodigt.
Donderdag 17 juni sprak Hamer afzonderlijk met VVD-leider Mark Rutte en Sigrid Kaag, voorvrouw van D66. Daarna was er een gezamenlijk gesprek met Rutte en Jesse Klaver van GroenLinks. De leiders zeiden na afloop te zijn bijgepraat over de voortgang van formatie. Wat inhoudelijk is besproken, kwam niet naar buiten. Rutte zei dat Hamer kijkt naar een ‘denkbare oplossing’ om partijen te laten onderhandelen. Het is volgens de VVD-leider een ‘heel voorzichtige eerste stap’. Ook Kaag liet blijken dat er beweging zit in de besprekingen. Volgens Klaver ‘wordt er al een maand of drie niet onderhandeld’.
2.Hoelang duurt het nog?
Bronnen rond de kabinetsformatie zeggen dat Hamer volgende week haar formatieverslag naar de Tweede Kamer wil sturen. Sinds 12 mei werkt Hamer als informateur. Haar wens om op 6 juni klaar te zijn, bleek te hoog gegrepen.
De formatie lijkt een eeuwigheid te duren. Dat komt door een trage start, die werd veroorzaakt door een gefotografeerde notitie van verkenner Kajsa Ollongren (D66). Het onderlinge vertrouwen was geschonden en wegen scheidden om later weer bijeen te komen. De ‘functie elders’ waarmee de heisa rond Pieter Omtzigt begon, is uiteindelijk toch gevonden: hij blijft lid van de Tweede Kamer, maar niet meer namens het CDA.
Lees ook: Inmiddels duurt de formatie 92 dagen, bijna twee keer zo lang als de kabinetsformatie van Rutte II (52 dagen) en morgen even lang als de formatie van kabinet-Balkenende IV (93 dagen).
Is de formatie op weg het record van Rutte III te breken? Toen was, net als nu, sprake van het motorblok VVD, CDA en D66, waarbij diverse partners die drie partijen aan een meerderheid konden helpen. In de eerste honderd dagen van die formatie werden potentiële coalitiepartners als PVV, SP en PvdA afgetast, waarna de eerste, echte formatiepoging tussen VVD, CDA, D66 en GroenLinks vastliep. Daarna nam de ChristenUnie de plek in van GroenLinks: 225 dagen na de verkiezingen werd het kabinet van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie beëdigd.
Spiegel de formatie dezer dagen aan die van Rutte III: na ruim negentig dagen wordt nog gezocht naar een partner die bij VVD, D66 en CDA wil aanschuiven. Als de formatie daarna in een keer vlot verloopt, kan het record van het vorige kabinet in de boeken blijven staan.
3. Welke coalitie is waarschijnlijk?
Deze week berichtte dagblad De Telegraaf dat VVD en CDA liever met GroenLinks dan de PvdA gaan regeren. Anonieme liberalen beklagen zich in de krant over de ‘hardere en nukkige’ opstelling van de PvdA. De sfeer zou ‘zuur’ zijn, terwijl GroenLinks meer souplesse toont. Lang is aangenomen dat de rechtse partijen VVD en CDA liever met de PvdA dan GroenLinks zou regeren: de PvdA heeft veel ervaring in het meedoen met coalities en wordt daarom gezien als ‘bestuurspartij’, GroenLinks regeerde nog nooit.
Volgens de NOS legt Hamer vrijdag 18 juni drie varianten op tafel voor de partijen die bij haar langskomen. Ze kan aan Mark Rutte van de VVD vragen een regeerakkoord te schrijven, eventueel in samenwerking met Sigrid Kaag van D66. In die twee varianten kunnen andere partijen zich daarbij aansluiten. De derde variant is de zes partijen gezamenlijk verder te laten praten en te kijken welke partijen tijdens die gesprekken afvallen.
4.Hoe zit het met CDA na intern gerommel?
Pieter Omtzigt is tot half september met ziekteverlof. Als hij is hersteld en terugkeert als onafhankelijk Kamerlid, verliest het CDA een zetel. De partij zakt daarmee van 15 naar 14 zetels. Daardoor is er geen meerderheid meer voor een regeringscoalitie met VVD, D66, CDA en Volt of JA21. Eerder zijn deze twee varianten nog genoemd door Rutte en CDA-leider Wopke Hoekstra.
Lees meer over het CDA en Omtzigt: ‘Onze grootste concurrent is het kerkhof’
Volgens Rutte heeft het vertrek van Omtzigt geen gevolgen voor de formatie, zo liet hij vorige week weten. Hoekstra zei dat het CDA in de formatie op dezelfde voet verdergaat.
Wegens de partijcrisis organiseert het CDA uiterlijk in september een partijtop. De leden zullen dan praten over de verkiezingsnederlaag en het onderzoek dat daarnaar loopt. Maar het zal vooral gaan over het vertrek van het populaire Kamerlid Omtzigt. Kort voor zijn vertrek bij het CDA liet hij zich, in uitgelekte memo’s, zeer kritisch uit over de gang van zaken in de partij.