Inspectie: Tegen criminele asielzoekers valt weinig te doen

Overlastgevende asielzoekers veroorzaken met ‘asociaal en crimineel gedrag’ problemen in en rond asielzoekerscentra. Gewone azc’s zijn onvoldoende toegerust om in te grijpen, waarschuwt de Inspectie Justitie en Veiligheid in een dinsdag verschenen rapport. Vier vragen en antwoorden.

1.

Wat staat er in het rapport?

In de locaties van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) verblijven ongeveer 27.500 asielzoekers. Verantwoordelijk voor de zwaarste overlast is een groep van zo’n 350 personen. Ze veroorzaken overlast in de asielzoekerscentra, maar plegen ook herhaaldelijk strafbare feiten, zoals winkeldiefstallen, zwartrijden en hinderlijk gedrag in het openbaar.

Daarmee dreigen ze het draagvlak voor de opvang te ondermijnen, waarschuwt de Inspectie. De Inspectie adviseert om alle strafrechtelijke opties die er zijn – zoals bijvoorbeeld het snelrecht – te benutten.

2.

Wie zijn de overlastgevers?

Al jaren is bekend dat de groep die voor veel overlast en criminaliteit zorgt, bestaat uit jonge mannen die overwegend uit Marokko, Algerije, Libië en Tunesië komen. Het rapport onderschrijft dit beeld. Ook is er bij deze jongeren sprake van ernstige verslavings- en psychiatrische problematiek, waarop de opvanglocaties van het COA helemaal niet zijn toegerust.

‘Nederlandse overheidsdiensten hebben geen invloed op de komst van de Noord-Afrikaanse jongeren,’ staat in het rapport. ‘Daarbij komt dat deze doelgroep door Europa reist, waardoor het moeilijk is om er inzicht in en grip op te krijgen.’

3.

Wat kan de overheid hieraan doen?

Het is niet eenvoudig om iets tegen de problemen te doen, stelt de Inspectie. Landen als Marokko, Algerije, Libië en Tunesië werken nauwelijks mee aan de terugkeer van deze groep.

Daarnaast ontbreekt het COA-medewerkers aan middelen en bevoegdheden om snel en adequaat consequenties te verbinden aan het overlastgevende gedrag. De meeste opvanglocaties zijn onvoldoende toegerust om deze groep bij te staan en waar nodig in te grijpen.

Dat lukt maar in één gespecialiseerde instelling, de zogenoemde Handhaving en Toezicht Locatie (HTL) in Hoogeveen. Maar daar is niet voor iedereen plek. Overigens had de Inspectie eerder kritiek op de aanpak op deze locatie. Inmiddels is de situatie daar verbeterd.

Een belangrijke maatregel kan het uitwisselen zijn van strafrechtelijke informatie tussen de landen in de Europese Unie. De gewraakte groep reist namelijk veel rond, maar landen weten het niet van elkaar als iemand elders de wet heeft overtreden.

Het gaat niet om mensen die zijn gevlucht voor vervolging of geweld, maar om mensen die in Europa een beter leven hopen te vinden. Veel minderjarigen onder de overlastgevers in de asielzoekerscentra dienen niet eens een asielaanvraag in. De IND, Dienst Terugkeer en Vertrek en de politie moeten volgens het rapport beter bekijken of direct een uitzettingsprocedure kan worden gestart als zij in de opvang problemen veroorzaken.

Gerlof Leistra pleitte in EW in 2020 voor Europese druk om de landen van herkomst te dwingen om hun onderdanen terug te nemen:

‘Het lukt verantwoordelijk staatssecretaris Ankie Broekers-Knol (VVD) van Justitie en Veiligheid maar niet om afspraken over terugname te maken met die veilige landen. De criminelen laten zich intussen niet afschrikken door een korte straf.

‘Nederland moet met de andere lidstaten van de Europese Unie harde eisen stellen aan de landen van herkomst. Als die weigeren uitgezette asielzoekers terug te nemen, moeten financiële sancties volgen. Wie niet wil luisteren, moet maar voelen. (…) Niet alleen omwonenden van asielzoekerscentra lijden onder de criminele activiteiten, ook de vluchtelingen die wel een goede reden hebben om asiel aan te vragen.’

4.

Wat zijn de reacties?

De politiek gaat in debat over de kwestie.

Staatssecretaris van Asiel Ankie Broekers-Knol (VVD) wil meer doen om de overlast tegen te gaan. De afgelopen jaren zijn er volgens haar tal van maatregelen getroffen om deze personen aan te pakken, maar dat is niet voldoende gebleken, erkent ze in een reactie op het rapport. Voor de andere asielzoekers, de medewerkers en de omwonenden is de situatie niet veilig, aldus Broekers.

Broekers pleit voor meer hulp van ggz-instellingen, maar de zorg die zij leveren sluit niet altijd aan op de praktijk. Bovendien is voor deze vrijwillige trajecten altijd de instemming en inzet van de betreffende asielzoeker nodig, die vaak niet wil meewerken. Broekers is met het ministerie van Volksgezondheid in overleg over de vraag hoe de ggz-zorg toegankelijker te maken. Ook minderjarige asielzoekers met wie het niet goed gaat, moeten beter en eerder terechtkunnen bij (gesloten) jeugdhulp. Volgend jaar gaan twee instellingen aan de slag met gerichte hulp voor deze groep.

Verder wil Broekers meer toezicht. Er zijn er al enkele locaties waar de overlastgevende groep wordt opgevangen in een sobere omgeving met meer toezicht. Maar volgens Broekers onttrekt een ‘aanzienlijk deel van de groep’ zich gedurende de procedure toch aan het toezicht. Ze onderzoekt of het mogelijk is om de betrokkenen in vreemdelingenbewaring te nemen.