Traag komt er voortgang in de kabinetsformatie. Het lijkt erop dat VVD-leider Mark Rutte en D66-leider Sigrid Kaag een ‘basisdocument’ gaan opstellen en een vloertje leggen onder een Regeerakkoord voor een kabinet van nog onbekende signatuur.
Ze krijgen ongeveer twee weken voor hun werkstuk. Een concept-Regeerakkoord mag het niet heten, dat is veel te sterk uitgedrukt. Zelfs een ‘proeve van een Regeerakkoord’ gaat te ver. Het is slechts een poging om inhoudelijke zaken te bespreken, terwijl de impasse voortduurt over de vraag: wie met wie?
Lees ook dit portret: Weer informateur van PvdA-huize, Hamer, grande dame van de polder
Na wekenlang moeizaam gesteggel tussen elkaar half uitsluitende of vastklampende partijleiders, was informateur Mariëtte Hamer (PvdA) vrijdag 18 juni ten einde raad. De zaak zat muurvast. De leiders van VVD, D66, CDA, PvdA, GroenLinks en ChristenUnie kregen huiswerk voor het weekeinde mee. Hamer gaf drie mogelijkheden en ze moesten elkaar maar heel veel bellen om zelf de knoop door te hakken.
Eerste scenario: Rutte schrijft
De eerste mogelijkheid was dat Mark Rutte (VVD) in zijn eentje een ‘proeve van een Regeerakkoord’ zou schrijven. Dit is een methode uit 1994 om de vastgelopen coalitievorming op gang te brengen.
PvdA en VVD zaten toen in een egelstelling. Een regering was in principe haalbaar, maar de publieke opinie kon maar moeilijk wennen aan het idee dat de erfvijanden PvdA en VVD bij elkaar in bed zouden kruipen, ook al lag D66 middenin. Koningin Beatrix – destijds had niet de Tweede Kamer, maar het staatshoofd de regie over de formatie – gaf PvdA-leider Wim Kok opdracht tot het schrijven van ‘een proeve van een Regeerakkoord’. Dat was een trouvaille en het werkte. Een goede maand later stonden ze op het bordes.
Als Rutte nu een dergelijk inhoudelijk document zou opstellen, zou hij zijn voorkeur voor een coalitie met D66, CDA en ChristenUnie natuurlijk in het achterhoofd houden. Hij zou PvdA en GroenLinks overboord kunnen duwen door bijvoorbeeld forse lastenverhogingen voor het bedrijfsleven te blokkeren, respectievelijk kernenergie te propageren. Dan haken de linksen af en moet D66 een akkoord met ChristenUnie pruimen. Kortom die eerste optie van Hamer was in het voordeel van de VVD.
Tweede scenario: één of twee partijen slaan overboord
Hamers tweede mogelijkheid was dat de zes partijleiders onder haar leiding en eventueel met een tweede informateur inhoudelijk zouden onderhandelen over een regeringsprogramma. Gaandeweg zouden dan één of twee deelnemers overboord slaan.
Lees ook dit commentaar van Eric Vrijsen: Als de VVD niet oppast, zwemt Rutte in een linkse fuik
Dit scenario leek gunstig voor D66, want Kaag wilde liever niet met ChristenUnie en wel met PvdA én GroenLinks. Door zich op dit pad te begeven, kon Rutte in de fuik van een centrum-linkse coalitie zwemmen. D66, PvdA en GroenLinks hoefden alleen maar de ChristenUnie weg te pesten om Rutte en Wopke Hoekstra (CDA) te laten inzien dat er geen andere mogelijkheid was dan regeren met zijn vijven.
Derde scenario: Rutte en Kaag schrijven
Hamers derde mogelijkheid was een soort tussenoplossing. Rutte en Kaag zouden samen een proeve van een Regeerakkoord schrijven. Dat wordt dan een taai gevecht om allerlei tekstpassages en alinea’s waarbij Rutte probeert PvdA en GroenLinks te weren en Kaag hetzelfde doet, maar dan met ChristenUnie.
Als vandaag wordt besloten tot Hamers derde mogelijkheid, dan wordt de strijdbijl dus geenszins begraven. Integendeel, binnenskamers gaat het gevecht om de coalitievorming door. Rutte staat inmiddels ietsje sterker dan een week geleden, want D66 sluit een coalitie met ChristenUnie niet meer keihard uit. In de kranten sijpelt de laatste dagen door dat Kaag dat in de Hamer-gesprekken heeft toegegeven.
Druk neemt toe
Kaag is onervaren in het formatiespel. Misschien maakte ze een foutje. Maar waarschijnlijker is dat ze de druk voelde toenemen.
Vervroegde verkiezingen zijn nog lang niet aan de orde, maar de tijd tikt gestaag door en Rutte lijkt daar beter tegen bestand dan Kaag. Op 17 maart, net op het goede moment, piekte D66 in de kiezersgunst: 24 zetels. Twijfelachtig of Kaag dat bij vervroegde verkiezingen kan herhalen.
Lees ook deze blog van Roelof Bouwman: Heropen de horeca, dan gaat de formatie sneller
De VVD daarentegen was op 17 maart al maandenlang stabiel boven de 30 zetels. In de laatste peilingen van Maurice de Hond levert D66 al een paar zetels in, terwijl de VVD er eentje wint.
Rutte beter gehumeurd dan Kaag
Daar staat tegenover dat Ruttes belangrijkste bondgenoot, het CDA van Hoekstra, zwaar klop kan krijgen. Volgens De Hond zou het CDA van 15 naar 6 zetels achteruitkachelen. Dat legt een tijdbom onder Rutte IV. Kaag kan Rutte dat fijntjes onder de neus wrijven. Maar omgekeerd zal Rutte Kaag met een vals glimlachje erop attenderen dat vervroegde verkiezingen een verdere verrechtsing van het electoraat betekenen. De kleine nieuwkomers ter rechterzijde (BBB, JA21) krijgen volgens De Hond vleugels. ‘En dat wil jij niet, Sigrid.’
Maandag 21 juni zat Kaag in Luxemburg om over Wit-Rusland en Hongarije te praten. Rutte zat ’s avonds met zijn Noord-Macedonische ambtgenoot Zoran Zaev in de Amsterdam-Arena om Oranje met 3-0 te zien winnen. Wat dat betreft, is Rutte vandaag waarschijnlijk beter gehumeurd dan Kaag.