De achtste Europese top van regeringsleiders van 2021, vandaag en morgen in Brussel, zal hoe dan ook deels in de schaduw staan van het Europese gekrakeel over de Poolse rechtsstaat. Een vooruitblik.
De crème de la crème van de Europese Unie komt donderdagmiddag 21 en vrijdag 22 oktober voor de achtste keer bijeen dit jaar, in Brussel. Dat is vrij snel na de – informele – top van de Europese Raad van staatshoofden en regeringsleiders op 5 en 6 oktober, samen met de Westelijke Balkanlanden in kasteel Brdo in Slovenië.
Lees meer over de EU in de Speciale editie Europese Unie.
De laatste top dit jaar is op 15 en 16 december. Dit is ook de laatste onder Sloveens voorzitterschap. Frankrijk neemt 1 januari 2022 de hamer over voor het volgende half jaar. Voor de Duitse bondskanselier Angela Merkel is dit waarschijnlijk haar laatste EU-top. In 2005 beleefde ze haar eerste. Dit wordt haar 107de.
Corona, en energie natuurlijk, de brandende kwesties
De top deze week, vanaf 13:30 uur deze donderdag, heeft niet één groot onderwerp op de agenda. Ja, corona, en energie natuurlijk, de brandende kwestie van nu. En vrijdag gaat het over migratie (buitengrenzen, geld naar de regio’s waar veel migranten vandaan komen) en digitale transitie. Het diner van donderdag staat in het teken van handel als geostrategisch machtsmiddel, ‘het meest effectieve instrument in de gereedschapskist van de EU’.
Als het om energie gaat, is er een duidelijk verschil van inzicht tussen Zuid- en Oost-Europa, vooral Spanje, en noordwestelijke landen als Nederland en Duitsland. De laatsten zien vooral een tijdelijk probleem, dat kan worden ondervangen door tijdelijke lastenverlaging. Spanje, waar de socialisten regeren, is groot voorstander van een gemeenschappelijke EU-gasinkoop.
Poolse rechtsstaat buiten de officiële agenda om
Buiten de officiële agenda om is er het akkefietje over de Poolse rechtsstaat (‘Rule of Law’). Hoewel niet officieel geagendeerd, schrijft de voorzitter van Europese Raad, Charles Michel, in zijn invitatiebrief dat de 27 regeringsleiders ook zullen ‘stilstaan bij de recente ontwikkelingen gerelateerd aan de rechtsstaat’ (‘touch upon’) tijdens de werksessie van donderdagmiddag 21 oktober.
Lees ook: Dat is EU-lingo voor: laat de Poolse kwestie de bijeenkomst niet overschaduwen. Eerder deze week was er een stevige clash tussen de Poolse premier Mateusz Morawiecki en het overgrote deel van het Europees Parlement in Straatsburg én Commissievoorzitter Ursula von de Leyen.
Zeker demissionair premier Mark Rutte (VVD) zou zich, als zegsman van de Benelux-landen, vandaag willen laten horen over welk recht superieur is, het Europese of het nationale. De Polen vinden zoals bekend dat hun eigen Hof het laatste oordeel mag vellen.
Koppeling rechtsstaat met coronaherstelmiljarden?
De vraag is of de koppeling tussen de coronaherstelmiljarden voor Polen en de rechtsstaatkwestie ter sprake zal komen. Het gaat om het niet geringe bedrag van 36 miljard euro, waarvan 24 als gift. Merkel heeft zich al uitgesproken tegen een dergelijke koppeling. Zij ontmoet Morawiecki voor de top bilateraal.
De voorzitter van het Europees Parlement David Sassoli denkt daar anders over. Hij heeft op last van zijn parlement advocaten ingeschakeld om een rechtszaak voor te bereiden tegen de Europese Commissie wegens ‘nalatigheid’. ‘EU-lidstaten die de rechtsstaat schenden, mogen geen EU-geld ontvangen. Vorig jaar heeft het Parlement hard gevochten voor een mechanisme om dit te waarborgen. Maar tot nu toe is de Europese Commissie terughoudend geweest om het te gebruiken,’ aldus Sassoli.
Botte tweet van Sloveense premier
Ook is het de vraag hoe (on)gezellig de ontmoeting in Brussel tussen Rutte en de Sloveense premier Janez Janša zal zijn. Vorige week ging Janša op Twitter tekeer tegen de in zijn ogen bemoeizuchtige delegatie Europarlementariërs die op bezoek was in zijn land. Hij beschuldigde ze aan het handje van George Soros te lopen. In die gewraakte tweet stond ook een foto van de in april overleden liberaal Hans van Baalen. Begrijpelijk dat Rutte hiervan van de kook raakte. Van Baalen was zeer geliefd in de VVD.
Maar of Rutte er goed aan doet om zijn woede over de Poolse rechtsstaat en de botte tweet van Janša breed te etaleren? Waarnemers verwachten dat Slovenië, Polen en andere Oost-Europese landen elkaar nog meer zullen opzoeken en een steeds verontwaardigder (oost)blok zullen vormen.
Update 15:45 uur
Premier Mark Rutte heeft gezegd dat hij van oordeel is dat de Europese Commissie de 36 miljard voor Polen moet bevriezen totdat Polen juridische beterschap toont. Hij suggereert te worden gesteund door diverse Europese landen, waaronder Frankrijk. Vlak voor de korte ontmoeting met de pers had hij geluncht met de Franse president Emmanuel Macron, zei Rutte.
Onafhankelijkheid van de rechterlijke macht is volgens Rutte in het belang van Nederland. ‘Voor het functioneren van de interne markt. Als iemand iets verkoopt in Polen en daar minder rechten heeft dan in Nederland, is dat heel ernstig.