Oud-Kamervoorzitters kraken kabinetsformatie

Er is iets mis met de constructie die de kabinetsformatie bepaalt. Dat zal in de toekomst anders moeten, vindt oud-Kamervoorzitter Frans Weisglas (VVD). Dat de Kamer zichzelf moet opjagen om sneller te formeren, werkt niet goed, vindt de liberaal die van 2002 tot 2006 voorzitter van de Tweede Kamer was.

‘De Kamer heeft het voortouw, maar wat is de Kamer? Dat is niet een geheel, maar dat is een meerderheid van Kamerleden of fracties. En het zijn diezelfde fracties met hun fractievoorzitters die aan het formeren zijn. Die bepalen ook hoe hun fractie zich in de Kamer opstelt. De Kamer, die streng moet zijn voor de formerende partijen, dus voor zichzelf. Zoals de slager die zijn eigen vlees keurt. De Kamer moet zichzelf controleren, corrigeren en zichzelf opjagen om sneller te formeren. Dat werkt niet goed,’ zegt Weisglas in EW.

Waar bleef het vervolg op de motie tegen Mark Rutte?

Wim Deetman (CDA) – van 1989 tot 1996 Kamervoorzitter – is ook kritisch. Hij kijkt al maanden met verbazing naar wat er zich in het parlement afspeelt en oordeelt dat de  parlementaire spelregels niet worden gevolgd. Hij is vooral verwonderd over  het uitblijven van een gevolg van de in april aangenomen motie van afkeuring tegen VVD-fractieleider en premier Mark Rutte. ‘Waardoor de verhoudingen ernstig verziekt raakten. Zodat er kostbare tijd is verspild,’ zegt de oudste van de drie oud-Kamervoorzitters die EW sprak.

De Tweede Kamer heeft sinds 2012 zelf het voortouw in de kabinetsformatie. In het verleden was die rol toebedeeld aan de Koning(in). Die wees de informateurs aan. De eerste kabinetsformatie onder leiding van de Kamer in 2012 verliep goed, de tweede al veel minder. De duur ervan – 225 dagen – was een record. Dat record is in de huidige formatie doorbroken.

Moet de Koning weer een rol krijgen in de kabinetsformatie?

De kritische Kamervoorzitters pleiten overigens niet voor een hernieuwde rol van de Koning in het formatieproces? ‘Dat zeg ik niet. Maar na elke formatie is er een evaluatie en je kunt nu al concluderen dat deze niet goed is gegaan. Ik denk dat het in de toekomst anders moet. De Koning terug? Dan krijg je zo’n prestigegedoe. Wat dan wel? Ik weet het oprecht niet,’ zegt Weisglas.

Volgens Khadija Arib (PvdA) – tot afgelopen voorjaar Kamervoorzitter – verloopt de formatie vooral zo traag door de onderlinge verstoorde verhoudingen en een verkiezingsuitslag die zorgde voor de komst van nog meer partijen in de Tweede Kamer. ‘Dat heeft niets te maken met de Koning. Ik vind het verstandig dat de Kamer de regie heeft. In 2012 ging het snel en vroeg niemand om de Koning. Nu zijn er veel kleine partijen en is er gebrek aan onderling vertrouwen tussen partijen. Daaraan kan de Koning niets doen,’ zegt Arib.

Moet de huidige Kamervoorzitter het anders doen?

Deetman zoekt zijn heil ook niet bij de Koning. ‘Het type problemen dat we zien, blijft als de Koning weer een rol krijgt. Maar dan met het bijkomende vraagstuk hoe de Koning ter wille van zijn politieke onschendbaarheid uit de wind te houden. Wel zou de Kamervoorzitter wat meer kunnen sturen op het procedurele verloop in de formatie,’ zegt Deetman.

Deetman vindt het onbestaanbaar dat de motie van afkeuring tegen Mark Rutte (VVD) in april geen vervolg kreeg. ‘In de parlementaire geschiedenis leidde een dergelijke motie tot aftreden. Nu tot niets. Rutte had direct na aanvaarding van de motie moeten worden gevraagd in een brief aan te geven welke gevolgen hij aan de motie verbindt voor zijn positie als minister-president nu en eventueel in een volgend kabinet. Er zijn maar twee uitkomsten mogelijk. Of hij treedt af, of niet. De Kamer heeft bij niet aftreden de keus: instemmen met de brief of niet. Bij niet-instemmen volgt aftreden. Na deze procedure is de kous af. Ertussen in is niets,’ zegt Deetman.