De ambities van de hernieuwde coalitie zijn groots, zo blijkt uit het coalitieakkoord. EW zet in zeven punten de belangrijkste zaken op een rij. Van de opgeschroefde klimaatdoelstellingen tot de bouw van meer woningen en de opvang van extra vluchtelingen.
1. Hoe gaat het asielbeleid van Rutte IV eruitzien?
Het aanvragen van asiel in Nederland blijft mogelijk. Het kabinet wil wel echt werk gaan maken van het terugsturen van veiligelanders en uitgeprocedeerden, wat tot nu toe vrijwel onmogelijk was:
‘In deze kabinetsperiode werken we aan een fundamentele herziening van het gezamenlijke Europese asielsysteem (GEAS) zoals voorgesteld door de Europese Commissie en neergelegd in de kabinetsappreciatie, maar, als dit niet snel genoeg gaat, werken we hieraan verder met een kopgroep van gelijkgestemde lidstaten.’
Een ‘kopgroep’ van gelijkgezinde Noordwest-Europese landen lijkt de enige uitweg uit de impasse van het Europese asiel- en migratiebeleid, waaraan vooral landen als Italië en Spanje maar niet willen meewerken. Hoe het dan verder moet met ‘Schengen’? Een grens tussen de ‘kopgroep’ en de rest van het zwikkie?
In het EU-migratiebeleid willen wij inzetten op migratiepartnerschappen met derde landen die materieel voldoen aan de voorwaarden van het Vluchtelingenverdrag om migratiestromen te beheersen en terugkeer te realiseren.’
Betrekkelijk duidelijke taal (afgezien van ‘die materieel voldoen aan de voorwaarden van het Vluchtelingenverdrag’ – waarschijnlijk bedoelen ze ‘veilige landen’). Nederland wil in EU-verband zaken als hulp, handel en visa gaan inzetten om landen te forceren om ‘veiligelanders’ en uitgeprocedeerden terug te kunnen sturen. Maar dit kan ook Haags wishful thinking zijn, aangezien sommige EU-lidstaten – denk aan Spanje – dit soort problemen liever bilateraal oplossen.
Abonnee worden?Dagelijks op de hoogte blijven van de laatste actualiteiten, achtergronden en commentaren van onze redactie? Bekijk ons aanbod en krijg onbeperkt toegang tot alle digitale artikelen en edities van EW.
Bekijk de mogelijkheden voor een (digitaal) abonnement hier
Nederland haalde tot nu jaarlijks maximaal 500 door de Verenigde Naties (VN) erkende vluchtelingen op in Afrika en andere contreien. Dat aantal wordt verdubbeld als douceurtje voor het hardere beleid ten aanzien van kansloze asielzoekers die niet weg willen uit Nederland. Er is veel voor te zeggen dat alleen nog maar asiel wordt verleend aan asielzoekers die zich in (de buurt van) hun eigen land melden bij ambassades of speciale centra, al dan niet van de VN. Die VVD-wens is niet in het coalitieakkoord gekomen. Daarmee blijft de lucratieve handel voor mensensmokkelaars overeind. Rutte IV wil wel hogere straffen voor mensensmokkelaars, maar die gaan het verschil helaas niet maken.
2. Welke bouwplannen heeft het kabinet?
De talloze verzoeken om de terugkeer van een minister voor Ruimtelijke Ordening – tien jaar geleden opgeheven – zijn verhoord. Het vierde kabinet-Rutte krijgt een minister voor – dus niet van? – Volkshuisvesting & Ruimtelijke Ordening. Zoals het staat geformuleerd in het coalitieakkoord wordt dat – niet geheel onverwacht – vooral een minister van Huizen Bouwen. De beoogde minister voor VRO moet het tempo opvoeren naar 100.000 huizen per jaar, waarvan tweederde betaalbare huur en koop. De speciale vermelding van ‘daklozen’ in het coalitieakkoord lijkt een succesje voor de ‘Woonprotesten’ van de afgelopen maanden, die sterk de nadruk legden op het flink gegroeide aantal daklozen onder tien jaar Rutte.
‘Speciale aandacht gaat uit naar de bouw van woningen voor starters, senioren en middeninkomens. Met het oog op de acute tekorten aan woningen voor studenten, spoedzoekers, arbeidsmigranten en daklozen is het streven om jaarlijks 15.000 tijdelijke woningen te bouwen en 15.000 eenheden extra te bereiken via transformatie van kantoren tot woningen.’
Werkelijk visionair zijn de passages over de toekomstige ruimtelijke ordening van Nederland niet te noemen. Er is sterke behoefte aan een schets van de toekomstige inrichting van Nederland die verder reikt dan de komende kabinetsperiode. ‘Visionaire planologie’: waar doen we wat? Maar daarvan is niet veel terug te vinden. Hetzelfde geldt voor de rol van de nieuwe minister. Er is veel gepleit voor een minister met doorzettingsmacht, maar het coalitieakoord heeft het over een ‘regisserende’ minister.
3. Hoe ambitieus wordt het klimaatbeleid?
Het coalitieakkoord ademt de sfeer van een handreiking naar de burger: ‘Wij willen het vertrouwen tussen burgers en overheid herstellen,’ staat er letterlijk. In dat licht valt in het hoofdstuk ‘Duurzaam land’, dat over onder meer de klimaatambities gaat, één ding op. De voorgenomen aanscherping van de klimaatambities in de aanloop naar 2030 – naar 55 procent en eigenlijk 60 procent CO2-reductie – komt niet echt als een verrassing meer. Maar wel de passage:
De procedures voor de realisatie van nieuwe grootschalige energie-infrastructurele projecten die van nationaal belang zijn, gaan te traag. We brengen daarin versnelling aan door een aanpak zoals in de Crisis- en Herstelwet.’
Dat kan maar één ding betekenen: bestaande democratische procedures zullen vaker buiten spel worden gezet om die grootschalige projecten te kunnen realiseren, zoals de broodnodige versterking van elektriciteitsnetwerken. Ed Nijpels lijkt hier zijn wensen vervuld te zien.
De voorzitter van het voortgangsoverleg van het Klimaatakkoord ergert zich al langere tijd groen en geel aan de traagheid van de bestuurlijke procedures voor netwerkbedrijven, die eerst eindeloos langs gemeente- en provinciebesturen moeten om bijvoorbeeld kapitaal aan te trekken. Hij pleitte daarom afgelopen zomer voor een spoedwet zoals de Crisis- en Herstelwet van 2008/2009. De capaciteitsproblemen zijn, naast het ontbreken van voldoende arbeidskrachten, een van de grote bedreigingen voor het halen van de (huidige) Klimaatdoelen in 2030. Maar het betekent ook dat het nationale belang keihard voorrang krijgt boven lokaal of regionaal belang. Dat gaat piepen.
Lees ook het interview met Onno Ruding: ‘Rutte rent achter de bal aan. Dat vind ik geen leiderschap’
Drie kerncentrales moeten een duurzame energievoorziening veiligstellen. Dat zijn VVD, D66, CDA en ChristenUnie in hun coalitieakkoord ‘omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst’ overeengekomen. De bestaande kerncentrale in Borssele blijft langer (tot na 2030) open en het kabinet-Rutte IV ‘zet de benodigde stappen’ om er twee kerncentrales bij te bouwen. Hiervoor wordt 5 miljard geïnvesteerd.
Voor D66 was kernenergie een moeilijk punt, maar onderhandelaar Sigrid Kaag kreeg gedaan dat – eveneens per 2030 – het rekeningrijden wordt ingevoerd. Dat is een vurig door links gepropageerde maatregel die in de achterban van de VVD op bezwaren stuit. Voor kilometerheffing wordt echter een veel lager investeringsbedrag uitgetrokken dan voor de kerncentrales. Feitelijk wordt invoering van de kilometerheffing – ook wel ‘rekening rijden’– na een moeizame discussie opnieuw uitgesteld.
4. Hoe staat Nederland in de Europese unie?
Het coalitieakkoord biedt weinig verrassingen waar het gaat om het lidmaatschap van de EU. Nederland blijft braaf, maar toont zich ook wel enigszins ambitieus.
Voor het EU buitenlandbeleid zetten we ons in om het vetorecht af te schaffen bij sancties, mensenrechtenschendingen en civiele missies. We onderzoeken vervolgens op welke onderdelen van het EU buitenlandbeleid dit nog meer wenselijk en haalbaar is voor meer slagvaardigheid.
Dit hing al een beetje in de lucht. Te vaak dwarsboomt een van de lidstaten de besluitvorming in de Europese Raad, vaak omdat ze op een ander dossier het onderspit heeft gedolven. Zonder vetorecht kan de EU inderdaad meer voor elkaar boksen, maar dat is met alle gevaren van dien, ook voor Nederland, want dat kan ook makkelijk overruled worden.
We onderzoeken de opties voor een Europese veiligheidsraad en doen concrete voorstellen.
Het is inderdaad best raar dat anders dan in de Verenigde Staten met hun National Security Council zo’n instituut in de EU nog niet bestaat. Een dergelijke veiligheidsraad is eerder gesuggereerd door bijvoorbeeld de Duitse Stiftung Wissenschaft und Politik. Het woord ‘veiligheid’ is overigens veruit het meest voorkomende woord in het coalitieakkoord.
We benaderen een modernisering van het Stabiliteit- en Groeipact (SGP) constructief, wanneer deze is gericht op de houdbaarheid van de schulden en opwaartse economische convergentie.
Niet geheel onverwacht. In Duitsland willen ze ook al het SGP oprekken en CPB-baas Pieter Hasekamp had het eerder over de noodzakelijke ‘modernisering’ van het pact uit 1997, dat staatsschuld en begrotingstekort in de lidstaten binnen de perken probeerde te houden.
5. Wat doet het kabinet voor Defensie?
De coalitie trekt 3 miljard extra uit voor Defensie. VVD-leider Mark Rutte erkende dat dit minder was dan Defensie had gevraagd. De commandant der strijdkrachten en de vorige en huidige ministers van Defensie drongen aan op 4,2 miljard erbij. Rutte gaf ook toe dat Nederland met de 3 miljard extra nog altijd niet voldoet aan de NAVO-norm. In 2014 verplichtte Rutte zich in de NAVO om 2 procent van het nationaal inkomen uit te geven aan de strijdkrachten en dit doel zou uiterlijk in 2024 zijn bereikt. Op de vraag van EW of Nederland ‘hiermee wegkomt’ bij de NAVO , zei Rutte dat ‘3 miljard extra op een totaal defensiebudget van 8 miljard een zeer forse verhoging is’.
6. Zijn er afspraken gemaakt over de voltooid leven-kwestie?
Zoals verwacht wordt de voltooid leven-kwestie een vrije kwestie: het coalitieakkoord neemt geen standpunt in, maar laat dat aan de coalitiepartijen.
‘Over levenseindebegeleiding van ouderen op verzoek verschillen de meningen in de samenleving en in de politiek, ook in deze coalitie. Een ieder zal een persoonlijke afweging maken bij het initiatiefwetsvoorstel ‘toetsing levenseindebegeleiding van ouderen op verzoek’.
Het akkoord maakt wel veel werk van verbetering van de zorg rond het levenseinde.
‘We blijven ons inzetten voor waardig ouder worden, allereerst door passende ouderenzorg. We zetten de maatschappelijke coalitie ‘Een tegen eenzaamheid’ voort. Daarnaast moedigen we de ontmoeting van jongeren en ouderen aan bijvoorbeeld door een vrijwillige maatschappelijke diensttijd en woonplekken waar jongeren betaalbaar kunnen samenleven met ouderen.’
‘Een tegen eenzaamheid’ is inmiddels een brede coalitie van maatschappelijke organisaties die iets doen aan de eenzaamheid van ouderen, vaak met kleinschalige vrijwilligersprojecten. Klinkt toch iets warmer dan de ‘levenseindebegeleiders’ van de voltooid-leven-wet.
7. Wie gaat al die plannen betalen?
Niemand! Het kabinet gaat structureel 12,8 miljard euro meer uitgeven (bij Rutte III was dat 9 miljard euro). Dat is het resultaat van 18,7 miljard meer uitgaven en 5,9 miljard euro bezuinigen. Dat wordt kennelijk allemaal op de pof gedaan, want de lasten dalen per saldo iets, met bijna een half miljard euro. De plannen zijn nog niet doorgerekend door het Centraal Planbureau, dus details en precieze uitwerkingen ontbreken. Maar grosso modo lijkt het kabinet ‘slechte gewoontes’ (roken, vliegen, CO2-uitstoten, vastgoed opkopen om te verhuren) fiscaal te willen afstraffen. Om burgers daarvoor te compenseren, wordt er met 3 miljard euro gestrooid voor ‘lage- en middeninkomens, werkenden en gezinnen’. Hoe dat precies besteed wordt, is nog niet bekend.
Lees ook: Rokers gaan 10 euro accijns per pakje sigaretten betalen, wat de schatkist bijna een half miljard euro oplevert. De vliegtaks wordt verhoogd met in totaal 400 miljoen euro. Ook het versoberen van de zelfstandigenaftrek moet structureel 600 miljoen euro opleveren. De jubelton wordt per 2024 afgeschaft, waarmee mensen niet meer ruim 100.000 euro kunnen schenken aan bijvoorbeeld de eigen kinderen voor het kopen van een eigen huis, of het aflossen van de hypotheek.
Mensen met relatief veel spaargeld gaan erop vooruit. De zogeheten Box 3-belasting gaat eindelijk op de schop – al blijkt zo’n hervorming al jaren moeilijker dan gedacht. Het kabinet gaat het werkelijk rendement van spaargeld en aandelenbeleggingen belasten, in plaats van uit te gaan van een fictief rendement. Per saldo blijft de belastingopbrengst gelijk, dus beleggers gaan dit betalen.
Na de schrik van het vertrek van Shell, blijkt dat het bedrijfsleven nu weer 1 miljard euro meer belasting moet betalen. Vooral door belastingontwijking tegen te gaan. Maar mocht dat niet lukken, dan moeten ‘gewone’ bedrijven dat miljard bij elkaar leggen, boven op de 5 miljard euro extra lasten die per 2025 al in het vat zaten. De hoop in het bedrijfsleven dat het kabinet met een duidelijk standpunt zou komen – geen verdere belastingverhogingen voor bedrijven deze kabinetsperiode – blijkt dus tevergeefs. Ook gaat de CO2-belasting voor de industrie omhoog en gaan de energierekeningen van burgers en bedrijven op de schop.