Nederland zakt 22 plaatsen op de jaarlijkse persvrijheidsindex van Verslaggevers Zonder Grenzen (VZG). Nooit eerder stond Nederland zo laag. Wat verklaart de daling van de zesde naar de 28ste plek?
1.Hoe slecht doet Nederland het?
Nederland staat op plek 28 van de 180 onderzochte landen. Vorig jaar was dat nog plek zes. Sinds het eerste persvrijheidsonderzoek in 2002 van de niet-gouvernementele organisatie Verslaggevers Zonder Grenzen (VZG) stond Nederland altijd stevig in de top-10. En in de jaren 2013, 2014 en 2016 scoorde er maar één ander land beter. Nu staat Nederland lager dan België, Luxemburg, Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. De top-5 wordt aangevoerd door Noorwegen, Denemarken, Zweden, Finland en Estland. Helemaal onderaan staan Myanmar, Turkmenistan, Iran, Eritrea en Noord-Korea.
Abonnee worden?Dagelijks op de hoogte blijven van de laatste actualiteiten, achtergronden en commentaren van onze redactie? Bekijk ons aanbod en krijg onbeperkt toegang tot alle digitale artikelen en edities van EW.
Bekijk de mogelijkheden voor een (digitaal) abonnement hier
2. Welke argumenten geven de onderzoekers?
VZG ziet in Nederland een toename van verbale en fysieke agressie jegens journalisten. De onderzoekers leggen de nadruk op de moord op misdaadverslaggever Peter R. de Vries in 2021. Die kwam als een schok ‘in een samenleving die de persvrijheid waardeert en wettelijk beschermt’. De Vries was naast misdaadverslaggever ook juridisch adviseur van kroongetuige Nabil B. Ook noemen de onderzoekers in hun rapport de politiebescherming van verslaggevers door voortdurende dreiging vanuit de georganiseerde misdaad.
Polarisatie van de publieke opinie over coronabeperkingen en immigratie hebben geleid tot agressie tegen journalisten, concludeert VZG. Eerder dit jaar concludeerde de Nederlandse organisatie Free Press Unlimited dat de veiligheid van journalisten in Nederland afneemt. Zo verwijderde de NOS in 2020 zijn logo van de eigen voertuigen wegens bedreigingen en agressie. EW-redacteur Gertjan van Schoonhoven volgde NOS-journalisten die doelwit waren van boze burgers.
Daarnaast laat de toegang tot overheidsdocumenten voor journalisten in Nederland te wensen over. In de meeste gevallen kwamen de door journalisten opgevraagde documenten te laat of waren zij onjuist of onvolledig, schrijft VZG. Ook zijn er zorgen over de toenemende concentratie van economische macht in de Nederlandse media en over de afname van regionale journalistiek. Twee mediabedrijven – DPG Media en Mediahuis – zijn eigenaar van het merendeel van de kranten in Nederland.
Lees hier de reportage: NOS doelwit boze burgers: achter de schermen bij het Journaal
3. Hoe is er gemeten?
VZG deed onderzoek naar schendingen van persvrijheid en misbruik tegen journalisten. Daarnaast hebben journalisten, academici en mensenrechtenactivisten vragenlijsten ingevuld. Dit jaar zijn er voor het eerst vijf indicatoren gebruikt, in plaats van zeven in voorgaande jaren. Een vergelijking met eerdere edities is moeilijker doordat deze categorieën zwaarder wegen. VZG kijkt naar de politieke, economische en sociaal-culturele context, het wettelijk kader, en veiligheid. Nederland scoort vooral slecht in die laatste categorie: plek 125 van de 180 landen.
4. Is deze trend alleen in Nederland waarneembaar?
Nederland maakt een opvallende duikeling in de jaarlijkse persvrijheidsindex. Dat is deels te verklaren door zwaarder wegende onderzoekscategorieën. Een paar landen daalden nog harder ten opzichte van vorig jaar. Dit zijn onder meer Afghanistan, Kazachstan, Griekenland en Noord-Macedonië.
Afnemende persvrijheid is een wereldwijd fenomeen waarvoor wordt gewaarschuwd. Niet alleen in autoritaire staten, maar ook in democratieën: 85 procent van de wereldbevolking heeft in de afgelopen vijf jaar in hun land een afname van de persvrijheid ervaren, zegt de Organisatie der Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (UNESCO) op basis van gegevens van het Varieties of Democracy Institute. Ook het aantal journalisten dat werd opgesloten was nog nooit zo hoog.