Rutte wiste sms’jes. Kan dat zomaar?

Jarenlang wiste premier Mark Rutte (VVD) sms’jes op zijn mobiele telefoon die hij mogelijk had moeten bewaren. Dat onthulde de Volkskrant woensdag 18 mei. Rutte beweert zich aan de regels voor archivering te houden, maar veel Tweede Kamerleden reageren verbolgen. Vier vragen en antwoorden over de kwestie.

1. Wat is het nieuws rondom Rutte en de sms’jes?

Premier Rutte wiste dagelijks sms’jes die hij niet relevant achtte om te bewaren, meldt de Volkskrant vandaag. De sms’jes die hij wél wilde bewaren, stuurde hij door naar ambtenaren. Doordat de sms’jes zijn gewist, is het moeilijk om te achterhalen of dat rechtmatig – in lijn met de Archiefwet – gebeurde.

Functiegerelateerde correspondentie mag de minister-president namelijk niet zomaar vernietigen. Volgens de landsadvocaat wiste de premier de sms’jes wegens gebrek aan opslagruimte op zijn telefoon. De Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) zegt dat de premier sinds donderdag een nieuw toestel heeft, omdat ‘de vorige telefoon niet in alle landen in voldoende mate werd ondersteund’.

Sindsdien is Rutte gestopt met het dagelijks wissen van sms’jes. Premier Rutte had al wel een toestel met voldoende opslag, maar dat gebruikte hij volgens één van zijn raadsadviseurs alleen ‘om het nieuws te volgen’. De Volkskrant kwam erachter in een rechtszaak die de krant aanspande in het kader van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). Stukken die de krant ontving na een Wob-verzoek bevatte geen sms’jes uit de telefoon van Rutte. Na de uitleg van de landsadvocaat werd duidelijk waarom.

2. Welke regels gelden voor ministers om documenten te bewaren?

Voor het bewaren van overheidsarchieven schrijven verschillende wetten de regels voor. Belangrijk is de Archiefwet uit 1995. In artikel 3 van die wet staat dat overheidsorganen, zoals ministers, zorg dragen voor het bewaren van het zogenoemde archiefbescheiden, wat neerkomt op alle informatie gebonden aan het werkproces van de overheid. Voluit luidt de tekst uit artikel 3:

‘De overheidsorganen zijn verplicht de onder hen berustende archiefbescheiden in goede, geordende en toegankelijke staat te brengen en te bewaren, alsmede zorg te dragen voor de vernietiging van de daarvoor in aanmerking komende archiefbescheiden.’

Ook in de recent in werking getreden Wet Openbare Overheid, de opvolger van de Wet openbaarheid van bestuur, keert die verantwoordelijkheid voor het bewaren van documenten terug. Hier staat in artikel 2.4 dat een bestuursorgaan, zoals een minister, zorg draagt voor documenten die het ontvangt.

‘Een bestuursorgaan draagt er zorg voor dat de documenten die het ontvangt, vervaardigt of anderszins onder zich heeft, zich in goede, geordende en toegankelijke staat bevinden.’

Het verwijderen van werkgerelateerde tekstberichten is volgens de Woo niet toegestaan. Premier Mark Rutte voert aan dat hij de berichten die hij verwijderde wel eerst heeft doorgestuurd aan ambtenaren, zodat ze toch binnen het ministerie van Algemene Zaken bewaard bleven. De vraag is alleen of Rutte zelfstandig mocht bepalen welke berichten hij wel en niet doorstuurde om te archiveren.

3. Hoe reageert Den Haag?

Vanuit de Tweede Kamer komen veel verontwaardigde reacties op het nieuws. GroenLinks-leider Jesse Klaver schrijft op Twitter een debat te willen met de premier. Klaver zegt dat Rutte mogelijk in strijd met de wet handelde:

Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt pleit samen met Volt-fractievoorzitter Laurens Dassen voor een hoorzitting van Wob- en archiefexperts. Die moet volgens hen duidelijk maken wat ministers moeten opslaan gedurende hun werkzaamheden.

PVV-leider Geert Wilders plaatst op Twitter de foto van een Nokia, verwijzend naar de oude telefoon die Rutte zou gebruiken, en vraagt zich af of het kabinet niet te wissen is.

4. Wie ging er eerder internationaal de mist in met het verwijderen van digitale informatie?

Ook buitenlandse politici sms’en over gevoelige zaken en slaan de berichten niet altijd op. Zo sms’te Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, uitvoerig met Pfizer-baas Albert Bourla. Het contact ging over de inkoop van 1,8 miljard coronavaccins voor de Europese Unie.

Journalisten probeerden de sms’jes bij de Europese Commissie  op te vragen op basis van de Europese variant van de Wet openbaarheid van bestuur (Eurowob). Tevergeefs . De sms’jes zouden niet zijn gearchiveerd vanwege hun vluchtige aard.

De Commissie meent dat tekstberichten verstuurd via sms niet vallen onder de Eurowob. De Europese ombudsvrouw vindt dit onzin. De verplichting tot openbaarmaking hangt af van de aard van de inhoud. In januari 2022 werd Von der Leyen door de Europese ombudsvrouw gedwongen tot openbaring van de berichten. De sms’jes zouden vallen onder de Europese Transparantiewet, mede omdat het publieke zaken betreft.

Een zaak die een aantal jaren geleden nog meer ophef veroorzaakte, was die van Hillary Clinton. Zij gebruikte in de periode 2009-2013 haar privé-e-mail voor het versturen van werkgerelateerde informatie. Zij was toen de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken tijdens het presidentschap van Barack Obama. Haar officiële werkaccount zou ze niet hebben gebruikt, of zelfs niet eens hebben geactiveerd.

Zij koos voor gemak boven veiligheid: in 2009 was het gebruikelijk dat overheidsmedewerkers een BlackBerry-telefoon kregen. Maar aan deze telefoons kon maar één e-mail-account worden gekoppeld. Tijdens haar ambtsperiode zou ze 62.320 e-mails hebben verstuurd en ontvangen. Zij en haar advocaten gaven aan dat ongeveer de helft daarvan (30.400) is aangegeven als ‘werkgerelateerd’. De eerste mails werden in mei 2015 openbaar gemaakt. Deze gingen onder meer over een aanval op het Amerikaanse consulaat in Benghazi in 2012.