Sinds 2019 is Boris Dittrich terug in de Haagse politiek: niet als fractievoorzitter, maar als senator voor D66. ‘Het boeken schrijven mag er niet bij inschieten.’ Aan Eric Vrijsen vertelt hij dat zijn boek Terug naar Tarvod, over een liefdesgeschiedenis in Israël, wordt verfilmd.
Google je de naam ‘Boris Dittrich’, dan krijg je: ‘mensenrechtenactivist, schrijver, politicus’. Die volgorde was hem zelf nooit opgevallen. ‘Is dat zo?’ vraagt hij verbaasd. ‘Ik ben mijn hele leven al bezig met het beschermen van minderheidsgroepen. Mensenrechten, gelijkwaardigheid en gelijke rechten zijn de rode draad in mijn leven. Mijn vader vluchtte in 1948 uit Tsjechoslowakije. Als kind van een vluchteling had ik een speciale jeugd. Het gaf me de drijfveer tot maatschappelijke verandering.
‘Schrijver? Boeken schrijven is het mooiste wat er is. Vooral fictie. Je creëert iets wat nog niet bestaat. Politicus? Dat is een middel om een doel te bereiken, wat mij betreft vooral op het terrein van mensenrechten. Ik zit in de Eerste Kamer en controleer de regering.
‘Laatst was ik D66-woordvoerder in het Eerste Kamerdebat over abortus. De schrijver in mij liet me beginnen met de musical Foxtrot van Annie M.G. Schmidt en daaruit het lied Over tijd, dat gaat over een vrouw die ongewild zwanger raakt. Ze wist niet wat te doen, want abortus was in 1977 verboden. Ze zong over breinaalden, zeepsop, achterop een fiets zitten en van de trap af roetsjen. Dat lied maakte zo veel los, dat het de reden was dat Tweede en Eerste Kamer destijds instemden met een abortuswet. In de wet stond een verplichte bedenktijd van vijf dagen. Die is in de nieuwe wet geschrapt.
Boris Ottokar Dittrich (Utrecht, 1955) zat van 1994 tot 2006 in de Tweede Kamer, vanaf 2003 als D66-leider. Van 2007 tot 2018 werkte hij voor Human Rights Watch. Sinds 2019 zit hij in de senaat. Hij schreef negen romans en non-fictieboeken.
‘Annie M. G. Schmidt was destijds mateloos populair. Miljoenen mensen zagen de musical of hoorden Over tijd. Ik citeerde dat lied om te laten zien hoe kunst de maatschappij beïnvloedt. Ik zie dat als mijn toegevoegde waarde: in een debat met iets literairs tevoorschijn komen.’
Dittrich rukt op als schrijver
De volgorde van Google – activist, schrijver, politicus – is dus zo gek nog niet. Bekend als voormalig leider van D66, rukt hij op als schrijver. Filmmaatschappij Dutch Mountain werkt aan een scenario van zijn roman Terug naar Tarvod. Het moet een internationale film worden.
Het boek gaat over een 19-jarige Leidse student die in 1977 in een kibboets verliefd wordt op een jonge Israëliër, die getrouwd is en een kindje heeft. Er ontstaan spanningen. Het is een heftige liefdesrelatie. Na drie maanden keert de student terug bij zijn vriendinnetje in Leiden. Hij schrijft liefdesbrieven naar Israël, maar zijn vriend antwoordt niet.
Dittrich vertelt hoe het verder gaat: ‘Dan springt het verhaal veertig jaar verder naar een bovenwoning in Amsterdam-Zuid, vlak bij het Concertgebouw. De jonge student is inmiddels rechter en ligt ongeneeslijk ziek in bed. Plotseling meldt zich zijn Israëlische vriend. Dan blijkt wat er veertig jaar eerder gebeurde: een auto-ongeluk in Israël en een schoonvader die de brieven uit Leiden verstopte. De liefde bloeit weer op en de vriend staat de Amsterdamse rechter bij in diens laatste weken.’
Semi-autobiografische roman
De roman is semi-autobiografisch. Dittrich was praktisch klaar met zijn studie in Leiden, toen hij in 1982 in Israël zijn levenspartner Jehoshua Rozenman ontmoette. Hij is beeldhouwer. Ze wonen afwisselend in Berlijn en Amsterdam, waar ze een bovenwoning hebben achter het Concertgebouw, vlak bij een school. Buiten klinkt het zomerse lawaai van een speelkwartier vlak voor het einde van een schooljaar.
Lees ook het interview met oud-Kamerlid Boris van der Ham: ‘Ik wil vuile handen maken’
‘De rechter overlijdt hier op de bank,’ gaat Dittrich verder in het verhaal. ‘Hij krijgt geen euthanasie. Zijn Israëlische vriend kan het niet meer aanzien en duwt een kussen in zijn gezicht om hem te verstikken en hem verder lijden te besparen. Technisch is dat moord, ja.’
Eerder dit jaar publiceerde Dittrich het boek Mandaat. Een ghostwriter noteerde tijdens urenlange interviews zijn herinneringen. Vervolgens paste Dittrich de tekst aan, zodat het voelt als zijn boek. In Mandaat passeert weer een aantal elementen uit Terug naar Tarvod.
‘Je kunt over duizenden dingen schrijven, maar ik ging uit van de moeite die ik had met mijn homoseksualiteit als gevolg van de opvoeding door mijn ouders, en hoe ik door die worsteling leerde er constructief mee om te gaan. In mijn geval verliep dat via de advocatuur en de politiek. Zo kwam de openstelling van het huwelijk voor homo’s en lesbiennes tot stand. Discriminatie op grond van homoseksualiteit werd voortaan apart geregistreerd, zodat de overheid er beleid op kan maken.’ Hij ziet het als persoonlijke successen: ‘Voorstellen waaraan ik hard werkte, werden wet.’
Dittrich was justitiewoordvoerder
‘In de jaren tachtig was ik advocaat in Amsterdam. Ik was uit de kast gekomen en werkte bij Stibbe. Onder mijn cliënten waren twee jongens die samenwoonden. Eentje stierf aan aids. Diens familie kwam aan de deur zeggen dat de ander meteen weg moest en van de spullen moest afblijven. Er waren toen geen relatierechten. Vreselijk. Met die drijfveer kwam ik in 1994 in de Tweede Kamer.’
D66 beleefde gouden tijden met 24 Kamerzetels en een spilfunctie in de coalitie, die voor het eerst in zeventig jaar niet door christen-democraten werd gedomineerd. ‘In de peilingen raakten we aan veertig zetels,’ gnuift Dittrich. ‘Een beetje naïef dachten wij alles te kunnen veranderen en we keken naar wat het CDA altijd tegenhield. Zo kwamen we op euthanasie.’
Dittrich was justitiewoordvoerder en werkte nauw samen met zorgminister en partijgenoot Els Borst. ‘Het euthanasievoorstel was het mooiste wetsontwerp dat ik ooit behandelde. Els Borst regelde een stage bij een medicus, die controleerde hoe huisartsen omgingen met euthanasieverzoeken. Ik zat aan het sterfbed van mensen, terwijl hij intieme gesprekken voerde.’
De indrukken van zijn stage verwerkte hij in Terug naar Tarvod. ‘Wat is euthanasie? Wat is hulp bij zelfdoding? Wat is moord? Ik vond het mooi om als romanschrijver die grijze zone te verkennen. In 2017 kreeg mijn moeder euthanasie. In 2014 werd Els Borst vermoord, omdat ze euthanasie wettelijk mogelijk had gemaakt.’ Dat lees je ook in Mandaat.
Waarom zouden kiezers moeten lezen over het privéleven van een politicus? ‘Je bent kwetsbaar, een schildpad zonder schild. Maar het is een bron van kracht. Ik wil het perspectief van de homoseksuele minderheid in het publieke debat brengen. Ik wil laten zien: dit is wat er met je kan gebeuren. Zo moeilijk bevechten sommige mensen hun plekje in de samenleving. Met Mandaat maak ik een rondje langs universiteiten en boekwinkels. Ik merk bijna dagelijks dat het boek mensen inspireert en sterkt. Heel soms krijg ik negatieve reacties, maar daar moet een politicus tegen kunnen.’
Persoonlijke aanval
Een recensie in NRC raakte hem hard. Daarin stond dat Dittrich als politicus niks voorstelde en als schrijver al helemaal niet. ‘Het was een persoonlijke aanval. De recensent miskende de kern van mijn verhaal. Ik kreeg een mes in mijn rug. Het hoopgevende signaal voor anderen die worstelen met hun homoseksualiteit of hun minderheidspositie werd compleet genegeerd. Het begon met een sneer naar het AD, dat de primeur uit mijn boek had gekregen, namelijk dat ik in mijn Leidse studententijd een liefdesrelatie had met Kathleen Ferrier, dochter van de eerste Surinaamse president en later CDA-Kamerlid. Zo’n recensie is ook maar een mening, maar ik voelde me miskend.’
D66’ers zeiden dat de recensent een maatje is van zijn oude tegenstander binnen D66, Thom de Graaf. Dittrich: ‘Ik weet niet of rancune een rol speelt. Ik ga de journalist niet vragen waarom hij dat schreef.’
Abonnee worden?Dagelijks op de hoogte blijven van de laatste actualiteiten, achtergronden en commentaren van onze redactie? Bekijk ons aanbod en krijg onbeperkt toegang tot alle digitale artikelen en edities van EW.
Het oud zeer dateert uit 2005. De Graaf trad af als minister voor Bestuurlijke Vernieuwing na de ‘Nacht van Van Thijn’. Toenmalig fractieleider Dittrich hield de centrum-rechtse coalitie-Balkenende II echter overeind. ‘Ik besloot als partijleider dat D66 er niet alleen is voor de staatsrechtelijke “kroonjuwelen”, maar ook voor onderwijs, milieu en nieuwe economie. De coalitiepartners CDA en VVD waren tegen de gekozen burgemeester, maar ze stemden volgens afspraak keurig voor. De linkse oppositie was vóór de gekozen burgemeester, maar stemde tegen om het kabinet te laten struikelen. Wij bleven in het kabinet. De Graaf en ik hebben tijden gehad dat wij niet meer met elkaar spraken. Sinds 2019 ben ik terug uit New York en zit ik in de Eerste Kamer. De Graaf is nu vicepresident Raad van State. In die rollen hadden we enkele vergaderingen. Dat gaat best goed, eigenlijk. ’
Laden…
Word abonnee en lees direct verder
Al vanaf €15 per maand leest u onbeperkt alle edities en artikelen van EW. Bekijk onze abonnementen.
Bent u al abonnee en hebt u al een account? log dan hier in
Verder lezen?
U bent momenteel niet ingelogd of u hebt geen geldig abonnement.
Wilt u onbeperkt alle artikelen en edities van EW blijven lezen?
Er ging iets fout