Drie topinstituten onderzochten Nederlands militair geweld in Indonesië vanaf 1945. Kritische lezing van hun boek Over de grens.
Benedict Janssen (58) was van 1987 tot 2014 advocaat in Rotterdam en schrijft over de minder bekende onderwerpen van de Tweede Wereldoorlog. In 2016 verscheen Peleliu, in 2018 De weg naar Singapore en in 2021 De Andere Bezetting. Dit laatste boek beschrijft de Japanse bezetting van Nederlands-Indië en de Bersiap-tijd.
De historicus Antony Beevor schreef eens dat de eerste en belangrijkste taak van een historicus is om te begrijpen, en niet om vanuit morele verontwaardiging stenen te gooien. Ik moest hieraan denken toen ik Over de grens las, een dit voorjaar door Amsterdam University Press mooi uitgegeven boek. Het bestaat uit samenvattingen van de conclusies van het onderzoeksprogramma ODGOI (Onafhankelijkheid, Dekolonisatie, Geweld en Oorlog in Indonesië) van de drie topinstituten NIOD, KITLV en NIMH (hierna: NIOD c.s.), dat het Nederlandse militair geweld in Indonesië in de periode 1945-1949 onderzocht.
Op de inhoud valt (helaas) wel wat aan te merken: hieronder acht kanttekeningen. Ik wil daarbij graag benadrukken dat een aantal hoofdstukken goed geschreven is, en van hoge kwaliteit, zoals hoofdstuk 7: ‘Zwijgen als strategie. Internationale visies op de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog’. Maar als geheel liggen mijn verwachtingen van een dergelijk overzichtswerk van NIOD c.s. echt hoger.
1. Ontbreken van eenheid
Het boek bestaat uit losse bijdragen van verschillende auteurs. Dat het in deze hoofdstukken ontbreekt aan eenheid, komt onder meer terug in tegenstrijdige informatie. Zo arriveren op bladzijde 51 de eerste Britse militairen begin september 1945 op Java, op bladzijde 146 is dat 29 september 1945. Op bladzijde 75 komen er 16.000 Indonesiërs om bij de Slag om Soerabaja, bladzijde 167 spreekt slechts van ‘duizenden’.
Zo kan ik nog even doorgaan: op bladzijde 44 lees ik dat er honderdduizenden Indonesiërs militair getraind zijn door Japan, op bladzijde 141 bedraagt dit aantal twee miljoen. En waar op bladzijde 44 sprake is van ‘enkele miljoenen’ Indonesische dwangarbeiders, vermeldt bladzijde 144 het getal van tien miljoen. Een scherpe eindredacteur had hier niet misstaan.
Gebrek aan eenheid is ook zichtbaar in de herhaling van onderwerpen. Neem de onthullingen van oud-militair Joop Hueting, of de rechtszaak over Rawagede: uiteraard verdienen die een plek in het boek, maar in veel hoofdstukken komen die onderwerpen telkens opnieuw aan de orde, en dat is voor de lezer wat te veel van het goede.
2. Moralistisch
Te veel van het goede is ook de sterk moralistische benadering van het kolonialisme – het boek lijkt geschreven door een aantal postkoloniale historici. Die j’accuse- toonzetting werkt op den duur storend. Natuurlijk, in 2022 zal iedereen zich erin kunnen vinden dat het kolonialisme verkeerd was, maar waarom moet dat oordeel zo vaak en nadrukkelijk worden herhaald? Zo lees ik op bladzijde 77 in twee achtereenvolgende zinnen over ‘achterhaald paternalistisch, koloniaal wereldbeeld’…en … ‘dit koloniale zelfbedrog’. Dat soort bewoordingen verwacht ik eerder in een activistisch pamflet, dan in een dergelijke uitgave van NIOD c.s.
Abonnee worden?Dagelijks op de hoogte blijven van de laatste actualiteiten, achtergronden en commentaren van onze redactie? Bekijk ons aanbod en krijg onbeperkt toegang tot alle digitale artikelen en edities van EW.
In de laatste hoofdstukken van het boek (over de verwerking van de oorlog en de conclusies) gaan de auteurs er nog eens goed voor zitten om dit koloniale verleden te veroordelen, alsof de lezer dat nog niet voldoende zou hebben meegekregen. Waar die hoofdstukken Nederland na 1950 betreffen, begon ik mij gaandeweg af te vragen hoe het zat met Indonesië na 1950, met zijn (semi) dictatuur onder eerst Soekarno en daarna Soeharto, inclusief de bezetting van Oost-Timor tussen 1976 en 1999, terug te vinden op de VN-lijst van genocides in de twintigste eeuw. Het lijkt mij een goede verklaring waarom Indonesië (zoals ik lees op onder meer bladzijde 426) geen behoefte voelde om terug te blikken op de periode 1945-1949, met zijn nieuwe kijk op naleving van mensenrechten.
Laden…
Word abonnee en lees direct verder
Al vanaf €15 per maand leest u onbeperkt alle edities en artikelen van EW. Bekijk onze abonnementen.
Bent u al abonnee en hebt u al een account? log dan hier in
Verder lezen?
U bent momenteel niet ingelogd of u hebt geen geldig abonnement.
Wilt u onbeperkt alle artikelen en edities van EW blijven lezen?
Er ging iets fout