Heeft de EU gemeenschappelijk asielbeleid en werkt dat?

Is er een gemeenschappelijk Europees asielbeleid? Probeert Europa om in de landen van herkomst de illegale asielmigratie tegen te gaan? Waarom is Nederland zo aantrekkelijk? EW zet 111 vragen en antwoorden over asiel op een rij. In dit artikel vraag 84 tot en met 111.

84. Is er een gemeenschappelijk Europees asielbeleid?

Nee. Asielbeleid is in de kern nog altijd een nationale bevoegdheid. Dat betekent dat asielzoekers niet overal in de Europese Unie op dezelfde manier worden behandeld. Maar er is wel EU-wetgeving die de fundamenten biedt waarop de lidstaten – met uitzondering van Denemarken dat een opt-out verkoos – hun beleid dienen te baseren.

85. Wat is dan het ­uitgangspunt van de Europese wetgeving over asiel?

Dat staat het duidelijkst in Artikel 78 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU):

‘Het asielbeleid van de EU heeft tot doel iedere onderdaan van een derde land die internationale bescherming nodig heeft in een van de lidstaten een passende status te verlenen en de naleving van het beginsel van non-­refoulement te waarborgen. In dit verband streeft de EU ernaar een gemeenschappelijk Europees asielstelsel te ontwikkelen.’

86. Aha, er wordt dus wel gestreefd naar een gemeenschappelijk asielbeleid!

Jazeker. Sinds 1999 wordt al gewerkt aan een Gemeenschappelijk Europees Asiel Systeem. De Europese Commissie kwam op 23 september 2020 met een voorstel voor een Asiel- en Migratiepact. Dat zal – in delen – moeten worden goedgekeurd door Europees Parlement en lidstaten.

87. Wat staat er in dat Pact?

Allereerst wil de Europese Commissie efficiëntere en snellere procedures aan de buitengrenzen. Er komt een uniforme screening voorafgaand aan de binnenkomst, waarbij alle mensen worden geïdentificeerd die zonder toestemming de buitengrenzen van de EU willen overschrijden of die zijn ontscheept na een zoek- en reddingsoperatie. De scree- ning omvat ook een gezondheids- en veiligheidscontrole, het nemen van vingerafdrukken en registratie in de Eurodac-databank. Na de screening kunnen individuen worden doorgeleid naar de juiste procedure, hetzij aan de grens voor bepaalde categorieën, hetzij in een normale asielprocedure. Als onderdeel van deze grensprocedure zullen snel beslissingen over asiel of terugkeer worden genomen. De pre-entry screening wordt ook van toepassing op mensen die zich al op het grondgebied van de EU bevinden, als ze irregulier zijn binnengekomen.

88. Jullie hadden het er eerder ook al kort over, wat is ­Eurodac precies?

Eurodac is een databank met vingerafdrukken van asielzoekers ter ondersteuning van het gemeenschappelijk asielbeleid van de EU. De database is opgericht in 2003. Als een persoon asiel aanvraagt of op een niet-reguliere wijze vanuit een niet-EU-land de grens van de Europese Unie passeert, worden de vingerafdrukken afgenomen en opgeslagen in Eurodac. De gegevens moeten binnen 72 uur in het systeem worden gezet.

89. Hoe doe je dat als er een ­situatie ontstaat als in 2015, toen enorme aantallen asiel­zoekers zich in de EU meldden?

Het Pact voorziet in tijdelijke en buitengewone maatregelen bij crisis- en overmachtsituaties op migratie- en asielgebied, zoals 2015. In dat geval kunnen asielaanvragers tijdens hun procedure tot 40 weken in bewaring worden gehouden aan de buitengrens.

90. De Europese Commissie wil toch asielzoekers over de lidstaten verdelen?

Jazeker. Dat is de tweede pijler van het Pact, ‘een eerlijke verdeling van verantwoordelijkheid en solidariteit’. De Commissie stelt een ‘solidariteits-mechanisme’ met ‘flexibele bijdragen’ voor die jaarlijks tussen de lidstaten moeten worden vastgesteld. Ook lidstaten waar zich geen of weinig asielzoekers melden, zullen zo worden verplicht een bepaald aantal op te vangen. ‘Lidstaten moeten in tijden van stress solidair bijdragen om het algehele systeem te helpen stabiliseren, lidstaten die onder druk staan te ondersteunen en ervoor te zorgen dat de Unie haar humanitaire verplichtingen nakomt.’ Dit stuit op weerstand in Oost-Europese landen waar zich – vóór de oorlog in Oekraïne – mondjesmaat asielzoekers meldden. Zij vrezen voor hun nu nog homogeen-christelijke cultuur.

91. Dus strenger aan de grens en herverdeling over de lidstaten. Is dat alles?

Nee. De EU wil ook meer partnerschappen met ‘derde landen’. Die landen moeten dan bijvoorbeeld helpen bij de aanpak van migrantensmokkel en uitge­procedeerde en kansloze asielzoekers terug­nemen. Er komt daarnaast een gemeenschappelijk EU-systeem voor terugkeer, om de EU-migratieregels geloofwaardiger te maken. Er is inmiddels een EU-terugkeercoördinator aangesteld met een netwerk van nationale vertegenwoordigers om de samenhang in de hele EU te waarborgen. De Commissie wil daarnaast ‘talentpartnerschappen’ beginnen met belangrijke niet-EU-landen die aansluiten bij de behoeften aan arbeidskrachten en vaardigheden in de EU.

92. Wanneer wordt het Pact ingevoerd?

Er zijn diplomaten die zeggen: dat gebeurt nooit, althans niet in zijn geheel. Maar anderen, zoals de Zweedse Permanent Vertegenwoordiger bij de EU in Brussel, Lars Danielsson, zijn optimistischer. Zweden is dit halfjaar voorzitter van de Raad. De zeer ervaren Danielsson denkt dat het Pact begin 2024 een feit kan zijn. Om het Pact aangenomen te krijgen, is geen unanimiteit van de lidstaten nodig. Een ‘gekwalificeerde meerderheid’ volstaat: als zo’n tweederde van de lidstaten ermee instemt, is het Pact een juridisch feit.

93. Huh? In de EU hebben ­landen toch een vetorecht?

Vaak wel, maar hier niet. Asiel en migratie behoorden voor het Verdrag van Lissabon (ingegaan in 2009) tot de ‘eerste pijler’ van de EU, samen met het economisch, sociaal en milieubeleid. In die eerste pijler gold een systeem van besluiten per gekwalificeerde meerderheid: minimaal 15 van de 27 en/of de lidstaten die samen ten minste 65 procent van de totale EU-bevolking vertegenwoordigen, moeten een voorstel steunen.

In de andere twee pijlers konden lidstaten besluiten wel vetoën. Hoewel de pijlers sinds ‘Lissabon’ niet meer bestaan, bleef de stemprocedure ongewijzigd. Dat betekent dat een veto niet mogelijk is als het gaat om asiel en migratie.

94. Moet het Pact in zijn geheel worden aangenomen?

Nee. Het is ook mogelijk dat het Pact deels wordt ingevoerd. Zo kwamen de ministers in de Raad van de EU in juni 2022 al tot een gezamenlijke positie over Eurodac. Dat kan in de toekomst ook worden ingezet om migratiestromen te ‘monitoren’. Tot voor kort was het alleen mogelijk om Eurodac te gebruiken als registratiesysteem. Onderhandelingen tussen de Raad en het Europees Parlement, de medewetgever, zijn gaande. Ook zijn de lidstaten akkoord over de voorstellen tot screening van asielaanvragers. Het Europees Parlement moet zijn positie nog bepalen.

Daarnaast is sinds 2022 het Asielagentschap van de EU actief. Het EUAA kan nationale autoriteiten ondersteunen met operationele en technische bijstand. Het agentschap is gevestigd in Valletta, Malta. Een ‘asielreservepool’ van vijfhonderd nationale ambtenaren kan overal in de EU worden ingezet als de asielmigratie uit de klauwen loopt. Ook zoekt het EUAA samenwerking met niet-EU-landen om te helpen bij de ‘opbouw van asiel- en opvangcapaciteit in overeenstemming met internationaal recht’. Het EUAA is geen deel van het Pact.

95. Probeert Europa om in de landen van herkomst de illegale asielmigratie tegen te gaan?

Laden…

Word abonnee en lees direct verder

Al vanaf €15 per maand leest u onbeperkt alle edities en artikelen van EW. Bekijk onze abonnementen.

• Bent u al abonnee, maar heeft u nog geen account? Maak die dan hier aan. Extra uitleg vindt u hier.

 

Ja, ik word abonnee

Bent u al abonnee en hebt u al een account? log dan hier in

Verder lezen?

U bent momenteel niet ingelogd of u hebt geen geldig abonnement.

Wilt u onbeperkt alle artikelen en edities van EW blijven lezen?

Bekijk abonnementen

Er ging iets fout

Uw sessie is verlopen

Wilt u opnieuw inloggen