De dreigingen van rechts-extremisten, links-extremisten en extreme complotdenkers beginnen elkaar te overlappen. Rusland en andere landen buiten dit uit om maatschappelijke onrust aan te wakkeren. Daarnaast verijdelde de AIVD vorig jaar een rechts-terroristische actie.
Dit meldt Erik Akerboom, directeur-generaal van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) bij het verschijnen van het jaarverslag over 2022. Volgens de chef van de geheime dienst was 2022 een ‘grimmig jaar’. Er werden 17 Russische spionnen uitgezet. Samen met zusterdiensten van de West-Europese bondgenoten werden 350 Russische inlichtingenofficieren uitgewezen.
Akerboom spreekt van ‘een ongekend hoge dreiging’. Hij constateert in zijn jaarverslag dat linkse en rechtse extremisten tegelijk aan de wortels van de democratische rechtsorde zagen. ‘Voorheen zag je dat het rechts-extremisme opkwam in reactie op het moslim-extremisme. Inmiddels is er een situatie dat links- en rechts-extremisme elkaar versterken,’ zegt Akerboom.
Accelerationisten: ‘Met geweld naar een blanke etnische samenleving’
Hij houdt het op ‘ruim 100.000 mensen’ die radicaliseren en op termijn een gevaar vormen voor de rechtsstaat. Het gaat vooral om jongeren in de leeftijd van 15 tot 25 jaar. ‘Ze zijn vatbaar voor het gedachtengoed van de accelerationisten: een stroming die met geweld de ontwikkeling wil versnellen naar een blanke etnische samenleving.’
Een klein aantal van hen bereidt zich voor op gewelddadige acties, onder meer door trainingen en door pogingen om wapens te kopen. Anderen radicaliseren terwijl ze op hun zolderkamer naar duistere websites surfen. ‘Soms volstaat een goed gesprek met de ouders,’ zegt Akerboom.
Onlangs bleken in Zuid-Limburg drie rechts-extremistische actiegroepen actief, die overigens geen illegale activiteiten beraamden. In het AIVD-jaarverslag staan foto’s van affiches waarop premier Mark Rutte (VVD) en D66-leider Sigrid Kaag een schot door het hoofd hebben gekregen. De poster was aangetroffen in Zuid-Limburg. Akerboom zei op vragen van EW dat ‘niet alleen in het zuiden, maar ook in het oosten en noorden van het land dergelijke sentimenten de ronde doen’. Hij zei geen bijzonderheden te kunnen melden, omdat ‘wij nog onderzoek doen’.
Akerboom: ‘Er is echt iets gaande’
‘Als meer dan 100.000 mensen zich aangetrokken voelen tot dit soort gedachtengoed, is er echt iets gaande in de samenleving,’ zei Akerboom. Hij constateert dat politici nog nooit zo ernstig werden bedreigd als in de huidige periode.
De gevolgen van deze ontwikkeling zijn volgens hem niet altijd zichtbaar: ‘Het kan onzichtbaar blijven dat een journalist besluit een item niet te maken, dat een officier van justitie besluit een onderzoek niet door te zetten, of dat een wethouder besluit een maatregel niet te nemen, omdat ze de risico’s voor hun veiligheid en die van hun naasten niet acceptabel vinden.’
Foutje van de dienst
De AIVD doet zijn werk in stilte, net zoals de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD), de voorloper van de dienst. Vorig jaar droeg de AIVD een enorme hoeveelheid oude BVD-dossiers over aan het Nationaal Archief, dat ze algemeen toegankelijk maakte. Vervolgens verschenen er smeuïge verhalen in de kranten over overleden politici als Joseph Luns (1911-2002) en NRC-journalist Jérome Heldring (1917-2013).
Op de vraag of deze openheid het werk van de AIVD niet bemoeilijkt, zei Akerboom dat hij er prima mee kan leven. ‘Maar het wordt lastig als wijzelf een foutje hebben gemaakt door in de dossiers detailzaken te laten staan. Maar gelukkig hebben we niet veel fouten gemaakt.’