Wat was het belangrijkste moment van deze campagne? Partijen blikken terug

De campagneleiders reflecteerden bij het traditionele debat van Stichting Machiavelli in Den Haag op de verkiezingen. Wie deed wat verkeerd?

Volgens VVD-campagneleider Eelco Heinen waren de peilingen van het laatste weekeinde voor de verkiezingen het bepalendst. De stijging van de PVV bracht beweging teweeg onder kiezers.

Heinen verwierp de suggestie van andere campagneleiders dat VVD-lijsttrekker Dilan Yeşilgöz het belangrijkste campagnemoment had veroorzaakt, door de deur open te zetten voor de PVV.

Hij wilde ook niet weten van een strategische fout. ‘Nee, ten principale kiezers uitsluiten vind ik in een democratie onbestaanbaar. Je moet naar de zorgen kijken en de zorgen oplossen.’

Heinen was ondanks het verlies van de VVD tevreden over de campagne. Hij ziet de PVV ook niet als werkelijke eigenaar van het thema migratie, waarmee de VVD aanvankelijk de boer op wilde.

Zijn partij zag de asielopvang alsmaar vastlopen terwijl de instroom doorging. Een regeringspartij kan zich volgens hem niet permitteren om dit niet op te lossen, terwijl duidelijk is dat de kiezer hierop staat. ‘Als je er samen niet uitkomt, moet je terug naar de kiezer. Als je dat niet doet, zit je er alleen voor je baantje.’

GroenLinks-PvdA: VVD overschreed grens

PvdA-campagneleider Saar van Bueren vond dat de VVD deze zomer een principiële grens overschreed, toen de partij een opening liet in de richting van de PVV.

‘Vroeger gingen proteststemmen naar partijen die toch niet in de regering zou meedoen. Maar nu willen kiezers iemand die aan de knoppen zit. Als je de partij normaliseert en de kiezer reden geeft om erop te stemmen, is dat een onverantwoord risico.’

PVV-campagneleider Edgar Mulder was afwezig, omdat hij op de ochtend na de historische PVV-overwinning bij zijn fractie wilde zijn.

Tekst gaat verder onder tweet

Volgens Heinen was het onbestaanbaar om de PVV-kiezers te negeren. ‘Ik zou woedend worden als kiezer.’ Maar dat was volgens CDA-campagneleider Bart van den Brink wel de VVD-lijn tot 2021.

De VVD was volgens Heinen toe ‘aan een nieuw hoofdstuk’, wat synchroon liep met het aantreden van een nieuwe politieke generatie. ‘Een frisse start, en dan is het aan de kiezer.’

De VVD maakte iets normaal ‘wat niet normaal is’

‘Als je de deur openzet, wordt iets normaal wat niet normaal is,’ reageert D66-campagneleider Felix Klos. ‘De kiezer niet serieus nemen? Wij sluiten politici uit die hele bevolkingsgroepen uitsluiten en die niet meedoen aan de democratische rechtsstaat.’

Ook de ChristenUnie wees naar de VVD. ‘Het was niet alleen het openstellen van de VVD voor PVV, maar ook migratie als belangrijkste onderwerp. Alle VVD-kiezers dachten meteen aan Wilders.’

Oud-VVD’er Daan de Neef, nu campagneleider van de Partij voor de Dieren, sloot zich daarbij aan. ‘Als je je met de PVV associeert op het thema asiel, word je rechts ingehaald.’

Heinen bestreed zijn collega’s en wees erop dat de PVV dan al in augustus, toen Yeşilgöz de deur voor de PVV op een kier zette, in de peilingen had moeten stijgen. Dat was niet zo.

‘We zagen dat pas afgelopen weekeinde, en dan vooral ten koste van BBB en NSC. Het is achteraf makkelijk schuld in de schoenen schuiven, maar de dynamiek was toch echt: van NSC naar PVV.’

Ging deze campagne te weinig om inhoud?

Het was ook de campagne van gefilosofeer over de vraag of die wel ging over de inhoud, zoals vooral NSC-partijleider Pieter Omtzigt vaak benadrukte.

Van Bueren (GroenLinks-PvdA) en Wytske Postma (NSC) uitten een verwijt aan de ‘duiders’. Bij debat in Arnhem tussen Frans Timmermans en Pieter Omtzigt, door de partijen zelf georganiseerd, zouden de duiders te veel oog hebben gehad voor het feit dat dit debat niet door media was georganiseerd. Ook zouden ze zich te veel hebben afgevraagd of het debat wel onafhankelijk genoeg was. Geen woord over de inhoud.

Postma: ‘Scorebordjournalistiek. Terwijl wij juist dieper wilden gaan dan alleen de oneliners. De PvdA ging in op onze uitnodiging. De VVD sloeg die af.’

Waren de peilingen van grotere invloed dan bij eerdere campagnes? Niet volgens CDA-veteraan Bart van den Brink. Hij herinnerde aan verkiezingscampagnes waarbij peiler Maurice de Hond dagenlang op tv de kiezersbewegingen toelichtte.

GroenLinks-PvdA gebruikte de peilingen als element in de linkse campagne. ‘Niet zo gek,’ zei Van Bueren, ‘wie de grootste wordt, doet er ook toe.’ Zij ziet veel in de gewoonte van Scandinavische partijen, die al voor de verkiezingen zeggen met welke partijen ze willen regeren. ‘Dan weet de kiezer welke kant diens partij naartoe wil.’

Doen lijsttrekkers in campagnes alles uit strategie?

Enkele dagen voor de stembusgang zei Omtzigt in het tv-programma Buitenhof toch voor het premierschap te willen gaan. Kwam dat door dalende peilingen? Nee, aldus NSC-campagneleider Wytske Postma.

‘Dat had te maken met hele proces dat wij hebben doorgemaakt. Elke keer kreeg hij de vraag: “Wilt u premier worden?” Het besluit om die vraag te beantwoorden was al eerder genomen en een langer proces.’

Niet alles is strategie, was de teneur bij de campagneleiders. GroenLinks-PvdA vindt het ergerlijk dat enkele kiezers die in het SBS-debat vragen mochten stellen, geassocieerd bleken met PVV en VVD. De dame met een uitkering bleek Wilders te kennen, en zelfs een donateur van de VVD dook op. Van Bueren: ‘Wij dachten dat het gewone kiezers waren.’

Nadat Yeşilgöz in het AD zei dat Mark Rutte te lang premier is geweest, beaamde Rutte dat diezelfde dag nog. Was dat strategie? VVD’er Heinen: ‘Achteraf wordt achter alles een strategie gezocht. We wisten van het AD-interview, en Ron Fresen vroeg ons telkens of Mark Rutte in zijn lokale radioprogramma Spuigasten wilde komen. Die uitnodiging lag er dus, en dat kwam die zaterdag goed samen.’

Welke lessen zijn er geleerd deze campagne?

D66-campagneleider Felix Klos zei dat zijn partij zich heeft voorgenomen om de politieke strijd zichtbaarder te maken. ‘Wij boekten hele goede resultaten in het regeerakkoord van Rutte IV. Het werd zelfs een “D66-akkoord genoemd”. Maar te weinig mensen hebben dat gezien. Dat gaan we in de toekomst anders doen.’

En die andere grote verliezer, het CDA? Van den Brink haalde een uitspraak aan van Sybrand Buma, voormalig leider van de christen-democraten: “Meeregeren is een spijkerbed.” ‘Die les staat nog steeds,’ aldus de CDA-campagneleider. Hij vindt ook dat er in de Tweede Kamer een veel duidelijker oppositie moet komen.

ChristenUnie-campagneleider Maarten van Ooijen vindt dat er amper inhoudelijk is gesproken over zorg en Europa. Hij wees op een motie die Wilders eens indiende om met alle bezuinigingen te stoppen. ‘Voor zulke miljardenoperaties en ideeën is te weinig aandacht. Dat had scherper gemoeten.’