Toch nog verrassend besloot de VVD-fractie in de Eerste Kamer dinsdagavond vóór de omstreden spreidingswet te zullen stemmen. Lof van de linkse partijen, hoon van de rechtse viel de liberalen ten deel. Gertjan van Schoonhoven en Victor Pak maken de balans op.
En toen was er, even na zevenen dinsdagavond, kort na het begin van de tweede termijn, na twee lange dagen van vergaderen, toch duidelijkheid over het lot van de veelbesproken spreidingswet. De voltallige VVD-fractie in de Eerste Kamer had – ondanks eerdere signalen van twijfel én allerlei fundamentele kritiek en serieuze twijfels – besloten volgende week vóór die wet te zullen stemmen, die diezelfde dinsdag zo gloedvol was verdedigd door een partijgenoot: de in politieke topvorm verkerende Eric van der Burg, VVD-staatssecretaris van Justitie op het gebied van Asiel en Migratie.
De onmiddellijke reacties van andere partijen in de Eerste Kamer waren typerend voor de verhitte, gepolariseerde sfeer die er al geruime tijd rond de spreidingswet hangt. Bittere hoon voor de VVD was er van de kant van JA21 en de PVV. Annabel Nanninga sprak zelfs van ‘verraad’. ‘Zoals gebruikelijk pleegt de VVD verraad aan de kiezer, en buigt de partij voor de bestuurskaste van de VVD. De Nederlanders zullen dit niet vergeten.’ PVV-senator Alexander van Hattem sprak – iets vriendelijker – van ‘een bizarre draai’. ‘De VVD die buigt voor de linkse elite.’
VVD wil Ter Apel niet in de steek laten
Lees ook: Politieke spelletjes gaan Ter Apel niet helpenUitbundige lof voor de keuze van de partij daarentegen was er van de linkse partijen, GroenLinks-PvdA en D66, bij monde van een complimenteuze senator Boris Dittrich. Het had iets bizars. Complimenten voor de VVD van D66 – de partij waarmee de liberalen deze zomer braken om het migratiebeleid. Bittere kritiek juist van een van de partijen waarmee de VVD op dit moment tot een rechtse coalitie probeert te komen: de PVV. Het zal het onderlinge vertrouwen bij de onderhandelingen niet ten goede komen.
VVD-senator Marian Kalj0uw – wier eerste Kamerdebat dit was – verheelde in haar tweede termijn niet dat het besluit van de VVD-fractie een ‘worsteling’ was geweest. De wet is niet ‘moeders mooiste’ en doet niks aan de asielinstroom – forse minpunten in de ogen van de VVD. Anderzijds: de partij wil ook een ‘eerlijke’ verdeling van asielopvang over heel Nederland, aldus Kaljouw. Ook dat woog zwaar.
De liberalen, zei Kaljouw, willen het overbelaste Ter Apel niet in de steek laten, evenmin als al die andere bestuurders die de afgelopen weken een indringend beroep op de senaat deden om vóór de wet te stemmen. Zelfs dinsdag nog, bood een hele groep bestuurders letterlijk op de stoep van de Eerste Kamer, in de kou, een petitie van die strekking aan de Kamer aan.
Uiterlijk onbewogen zat commissaris van de Koning René Paas twee dagen lang onbewogen op de publieke tribune
De belangrijkste vertegenwoordigers van deze bestuurlijke druk kwamen uit Groningen. Namens die provincie zat commissaris van de Koning René Paas twee dagen lang op de publieke tribune van de Eerste Kamer, om uiterlijk onbewogen – maar toch ook een beetje intimiderend – het debat bij te wonen.
Dezelfde provincie leverde, ook om druk uit te oefenen, de burgemeester van Groningen, Koen Schuiling, VVD-er. In een interview met Radio 1 deed ook hij dinsdag een indringend beroep op de senaat. Stem voor die spreidingswet, anders dreigt er ‘een enorm landelijk probleem’.
Spreidingswet komt op het conto van bestuurlijke lobby, CDA en Van Den Burg
De bestuurlijke lobby van burgemeesters en koepelorganisaties als de VNG (gemeenten), IPO (provincies), het Veiligheidsberaad, betrokken uitvoeringsorganisaties als het COA en ook ngo’s als Vluchtelingenwerk hebben hun uitwerking dus niet gemist. Andere ‘vaders’ van het succes zijn er zeker ook.
Zo is er het CDA, dat als geestelijk vader van een aangepaste spreidingswet ervoor heeft gezorgd dat deze versie wél als uitvoerbaar geldt. En er zijn de retorische gaven en de charmes van de staatssecretaris, die dinsdag onvermoeibaar de honderden vragen – élf thematische mapjes vol – van de senatoren vol verve beantwoordde.
Toch is ook dat niet alles. Het lijkt erop dat Van der Burg de VVD en vermoedelijk ook BBB ervan heeft weten te overtuigen dat er wel degelijk vele mogelijkheden voor Nederland liggen om op eigen kracht, binnen de Europese regelgeving, iets aan de instroom van asielzoekers te doen, die ook in Van der Burgs ogen veel te hoog is. ‘Nederland kan dit niet aan.’
Alleen, aldus Van der Burg, dat is niet aan het demissionaire kabinet, maar aan de partijen die nu in Den Haag onderhandelen over een nieuw kabinet. Van der Burg liet weten de kans klein te achten dat hij staatssecretaris van Asiel zal zijn in dat eventuele kabinet, maar was opvallend gretig in het aanreiken van suggesties voor mogelijke maatregelen die dat kabinet zou kunnen nemen.
Yeşilgöz leidt weer nederlaag in discussie over spreidingswet
Het laat zien dat Van den Burg weet dat zijn succes ten koste gaat van VVD-leider Dilan Yeşilgöz. Zij maakte zich in december nog hard om de behandeling van de spreidingswet te stoppen. Samen met formatiepartners PVV, NSC en BBB, diende zij in de Tweede Kamer een motie in die de Eerste Kamer en het demissionaire kabinet opriep de behandeling van de spreidingswet te stoppen.
Dat leidde tot verontwaardiging, omdat de Tweede Kamer niet over de agenda van de Eerste Kamer gaat. VVD’er en Burgemeester van Loon op Zand, Hanne van Aart, vatte de situatie toen samen door te stellen dat er een ‘enorme teringbende’ was ontstaan door de politieke strijd de wet.
Daarbij stond Yeşilgöz in haar functie als Kamerlid tegenover de Yeşilgöz die ook demissionair minister van Justitie en Veiligheid was. Hetzelfde departement waar VVD-staatssecretaris Eric van den Burg verantwoordelijk was voor de verdediging van de wet. Yeşilgöz zwakte de motietekst later af.
Formatietafel zal zich afvragen wat woorden Yeşilgöz waard zijn
Binnen de VVD is de spreidingswet een breuklijn die de partij splijt. Zo is de Tweede Kamerfractie formeel tegen de wet, maar stemt de Eerste Kamer er dus mee in. Yeşilgöz liet op dinsdagavond weten de VVD-senatoren niets te hebben ingefluisterd over hoe zij moesten stemmen. Een zwak excuus na haar bokkensprongen van december.
De splijting binnen de VVD was de afgelopen weken publiekelijk al te zien. Zo voerden enkele VVD’ers openlijk campagne vóór de spreidingswet. Wouter Kolff, Veiligheidsberaadvoorzitter én burgemeester van Dordrecht, pleitte voor het kiezen van een ‘bestuurlijke lijn’. Daar zijn de VVD-senatoren in meegegaan, tegen de zin in van de partijtop. Uit peilingen blijkt dat een nipte meerderheid van de VVD-achterban voor de wet is.
Aan de formatietafel zal de vraag rijzen hoeveel de woorden van Yeşilgöz waard zijn. PVV, NSC en BBB weten dat binnen de VVD verdeeldheid heerst over het meedoen of steun bieden aan een coalitie met de PVV van Geert Wilders. Hij reageerde na het besluit van de VVD-senatoren op X met de tekst ‘mijn hemel’.
Maar eerst is het demissionaire Rutte IV nog aan zet, die de wet moet gaan invoeren. 1 februari kan de spreidingswet van kracht worden.