Geert Wilders houdt de naam van zijn beoogde premier nog in de mouw. De informateurs trekken zich terug. De onderhandelaars in de formatie gebruiken kleuren bij hun onderlinge landjepik. De roltrap omlaag werkt niet meer: de partijleiders en hun secondanten kunnen alleen nog omhoog, zij het piepend.
Het hinderlijke geluid van deze kabinetsformatie is een slepend gepiep van een roltrap. Als de partijleiders bij het begin of het eind van de dagelijkse onderhandelingen een korte, meestal nietszeggende verklaring afleggen tegenover de pers, moet je goed luisteren om het op te vangen. Maar dat gepiep van die roltrap is er altijd. Een onmiskenbaar geluid, schurend, bijna smekend. Onderhoud graag, of op zijn minst wat smeerolie.
Het is tekenend voor deze formatie, dat geluid van die oude roltrap. Dat van de trap omhoog was het ergste, maar die is nu uitgevallen. De roltrap omlaag piepte ook, maar die is van richting veranderd en gaat nu omhoog. Er staat een bord ter waarschuwing: andere roltrap omlaag gebruiken.
Maar als informateur Elbert Dijkgraaf (SGP) of BBB-leidsvrouw Caroline van der Plas (BBB) voor de zoveelste keer de onderhandelingszaal op de eerste verdieping ontglipt om buiten even een sigaretje te paffen, dan zie je hoe ze niet naar dat bord kijken en per abuis bijna de verkeerde roltrap nemen.
Je ergeren aan roltrapgepiep formatie heeft geen zin
Na al die weken vergaderen, waren ze eraan gewend de rechter roltrap omlaag te nemen. Die beweegt nu de verkeerde kant op, dus moeten ze stap voor stap de linker roltrap benutten. Intussen blijft die andere roltrap in beweging, met dat onophoudelijke, jeremiërende gepiep. De formatie duurt al zo lang, dat niemand daar meer op let.
Onderhandelaars, beveiligingspersoneel, journalisten, iedereen in de hal bij het ‘formatiekwartier’ is dat klagende, irritante gepiep gewoon gaan vinden. Het hoort erbij. Je kunt je eraan ergeren, maar dat heeft toch geen zin.
Nog een paar dagen moet die roltrap het volhouden. Dit is de finaleweek. Dan moet er een principeakkoord liggen. Het moet deze week gebeuren, of uiterlijk begin volgende week.
De onderhandelaars kunnen nog wel terug, maar dan moeten ze – net als met die roltrap omlaag – extra moeite doen en erg oppassen niet te vallen. Verder omhoog gaan in het onderhandelingsproces is makkelijker, want het mechaniek daarvoor draait nog wel, zij het piepend en steunend.
Fotovoltreffer bracht plannen formatie in beeld
Fotograaf Dirk Hol, die vaak ook voor EW werkt, had maandag 6 mei een voltreffer. De secondant van Geert Wilders (PVV) is Kamerlid Gidi Markuszower. Hij kwam in vakantietenue aanlopen met papieren in zijn hand. Bij de zwaarbeveiligde draaideuren werkte zijn smartcard weer eens niet.
Je moet op de juiste manier in een camera kijken en op een schermpje controleren of je ogen op de juiste hoogte twee groene cirkeltjes vormen. Pas dan kan de irisscan goedkeuring geven, en mag je door. Enfin, Markuszower worstelde ermee, draaide per abuis zijn papieren om en vakman Dirk Hol maakte een foto.
Over die foto was de hele dag opwinding, want hierop staan de eerste alinea’s van het ‘Hoofdlijnenakkoord 2024-2028’, te weten de ‘bouwstenen voor doorbraken’.
Wat je eruit kunt opmaken? Enkele punten waarbij – zoals Mark Rutte (VVD) bij zijn eerste kabinet opmerkte – ‘rechts Nederland zijn vingers kan aflikken’. Het strengste asielbeleid ooit. Lastenverlichting. Investeringen in woningbouw en infrastructuur. Had Markuszower die tekst daarom bewust laten fotograferen?
Bedrijfsongevalletje
‘Dan kan-ie wel heel goed toneelspelen,’ grijnsde Dirk Hol later. En ’s avonds stond Wilders zo uitgebreid zijn excuses aan de onderhandelingspartners toe te lichten, dat je inderdaad moet aannemen dat het een bedrijfsongevalletje was, geen opzet.
Ook geen grapje. Wat in vroegere formaties nog weleens gebeurde. Dan bedachten de onderhandelaars een stunt om die verveeld wachtende persmuskieten even op het verkeerde been te zetten. Kijk eens! Ze trapten er allemaal in! Naderhand had iedereen dan lol en dat kwam de sfeer tussen de partijleiders ten goede. Maar in deze fase van de onderhandelingen is er geen tijd meer voor grappen en grollen.
‘Oranje = Catshuis’
Met pen had Markuszower op dat papier geschreven, in keurige blokletters: ‘Blauw = VVD-verkiezingsprogramma. Geel = nieuw. Oranje = Catshuis.’ Kennelijk had hij met kleurpotloden of kleurstiften zitten werken.
Hij had in het stapeltje papieren alle VVD-wensen blauw gemarkeerd, om partner VVD in te peperen wat die al had binnengehaald. Met geel had hij aangegeven wat er veranderde ten opzichte van eerder beleid of eerdere afspraken. Oranje is ‘Catshuis’, dus de punten met deze kleur moet de extraparlementaire ministersploeg straks uitwerken.
Zo zijn ze bezig, die onderhandelaars. Met kleuren geven ze aan wat een andere partij wil en zij niet. In de teksten voor het Hoofdlijnenakkoord markeren ze de partijpolitiek. En al die tijd blijft die roltrap piepen, waardoor de conclusie zich opdringt dat die onderhandelaars niet zozeer bezig zijn met de toekomst van het land, maar met onderlinge landjepik.
Informateurs willen meer begeleiders formatie zijn
Informateurs Elbert Dijkgraaf (SGP) en Richard van Zwol (CDA) waren de afgelopen weken overijverig. Ongeduldig namen ze zelf initiatieven. In plaats van het proces te begeleiden, probeerden ze op compromissen te sturen.
Daarop kwam kritiek, want het werkte contraproductief – zoals bleek uit het rumoer over afspraken met de pensioensector die EW vorige week onthulde.
Maandag 6 mei wilden de informateurs duidelijk maken dat zij het voortaan anders doen. Zij zitten niet meer aan het hoofd van een ovalen tafel.
In plaats daarvan staan er rechte tafels, die een vierkant vormen. Aan een zijde zit de VVD, aan de andere zijde de VVD, dan NSC en ten slotte BBB. De twee informateurs zitten aan een tafeltje in de hoek, achter Pieter Omtzigt (NSC).
Zoals vroeger in het klaslokaal weleens iemand van de onderwijsinspectie een les kwam volgen om te controleren of de onderwijzer zijn werk wel goed deed. Zo zitten die informateurs in de vergaderzaal. Passief. De onderhandelaars van de vier partijen moeten het nu zelf opknappen.
Als die piepende roltrap er niet was, zou je denken: die nieuwe indeling van de tafels is een wanhoopsoffensief. Maar naar beneden gaan kan eigenlijk niet, de onderhandelaars kunnen niet anders dan omhoog gaan, op weg naar dat rechtse kabinet.
Misschien valt straks alles op zijn plek en krijgen ze er vertrouwen in. Dan hoeven ze het onderlinge wantrouwen op papier niet meer in kleuren aan te geven. Dan stolt de argwaan in een definitieve tekst waarin ze zich alle vier kunnen vinden.
Geen trekprop van de blonde reus
Iedereen snapt dat de toenadering afhangt van de beoogde premier die door Wilders naar voren wordt geschoven. Als dat een onafhankelijk iemand is, geen trekpop van de blonde reus op de achtergrond, dan krijgen de andere drie partijen er heus fiducie in.
Maar bij het geluid van die piepende roltrap, wilde informateur Van Zwol daar maandagavond weinig over kwijt.
Hij zei alleen dat deze week of begin volgende week een naam zou worden genoemd van een nieuwe formateur. Die zal de bewindsliedenploeg samenstellen en waarschijnlijk – maar niet per se, benadrukte Van Zwol – naderhand ook aantreden als premier van het rechtse kabinet.
De onderhandelaars willen er bij de roltrap evenmin iets over zeggen. Als je ze ’s avonds of in het weekend aan de telefoon hebt en de hete kwestie aanroert, geven ze geen krimp. Welke naam heeft Wilders in zijn mouw? Ze weren af: ‘We doen eerst de inhoud. Dan de namen en rugnummers.’
Formatie mag nog maar een weekje duren
Het was maandag een latertje. Waar eerder de onderhandelaars slechts een paar uur per dag bijeen zaten en er zelfs kritiek kwam op deze coalitievorming door ‘parttimers’, werd het maandag avondwerk. Pas tegen half 10 verlieten ze het pand. Op dinsdag 7 mei gaan ze ook door tot in de avonduren.
Als die journalisten kritiek hebben op de korte werkdagen, dan zullen ze het weten ook. Eens kijken wie dit het langste volhoudt. De partijleiders, de pers of die piepende roltrap.
De komende dagen zal het steeds later worden, want de tijd dringt. Deze fase in de kabinetsformatie mag van de Tweede Kamer duren tot volgende week woensdag 15 mei. Door Hemelvaart is het een korte werkweek. Er is ook nog tijd nodig voor overleg met de fracties en de achterban. Ligt er straks een concept-Hoofdlijnenakkoord, dan zullen in elk geval de VVD- en de NSC-fractie daarover willen vergaderen.
Het PVV-VVD-NSC-BBB-kabinet moet een ‘extraparlementair’ karakter krijgen, maar die fracties willen natuurlijk wel zien waarvoor hun voorzitters tekenen. Sterker: al vergaderend zullen ze verbeterpunten suggereren. Het begint met het opsporen van onschuldige taal- en stijlfoutjes, het eindigt met vinnige amendementen op de pijnpunten.
Daarna moeten de vier partijleiders opnieuw in conclaaf met die onderwijsinspecteurs Van Zwol en Dijkgraaf aan dat tafeltje achter in het lokaal. Dan is het slikken of stikken. Pas daarna is het Hoofdlijnenakkoord rond en kan er een Kamerdebat volgen waarin de meerderheid een formateur aanwijst.
Vier dagen formatie zonder vooruitgang?
Op de door Dirk Hol gefotografeerde tekst van Gidi Markuszower staat in grote letters, dwars over de pagina: ‘PVV 20240502’. Dit is de datum: 2 mei van dit jaar. De PVV ging maandag 6 mei dus met een document van vier dagen eerder naar de onderhandelingstafel.
Misschien had Markuszower een inmiddels verouderd stuk, Maar waarschijnlijker is dat er in vier voorbije dagen niks was gebeurd, althans geen voortgang in de formatie. Alleen maar gepiep van de roltrap. De informateurs wilden er niks over zeggen.
