Kan VVD’er Halbe Zijlstra – afgetreden als minister wegens de ‘datsja’-leugen – in het nieuwe kabinet? EW bezit appjes van Zijlstra met Shell-baas Jeroen van der Veer uit 2018, waaruit blijkt dat Zijlstra niet verkeerd zat.
Op de VVD-ledenvergadering in 2016 in Leeuwarden hield toenmalig VVD-fractievoorzitter Zijlstra een speech waarin hij waarschuwde voor oorlogsdreiging in Europa: ‘Ik maak mij zorgen om dingen die een regelrechte bedreiging zijn voor onze vrijheid en onze manier van leven. Het is heel goed mogelijk dat wij in Europa te maken krijgen met een oorlog met Rusland.’
Dan komt het: ‘Ik was begin 2006 aanwezig in de datsja van Vladimir Poetin. Ik was daar als medewerker. Ik was weggestopt achterin het zaaltje, maar ik kon heel goed horen wat het antwoord van Vladimir Poetin was op de vraag wat hij verstond onder Groot-Rusland. Want Groot-Rusland is waar hij naar terug wil. En zijn antwoord was: Dat is Rusland, Wit-Rusland, Oekraïne en de Baltische staten. En Kazachstan was nice to have.’
Door de Oekraïne-oorlog en de dreiging aan de 0ostflank van de NAVO kreeg Zijlstra achteraf groot gelijk met zijn waarschuwing. Maar zijn speech deugde niet, omdat hij nooit in Poetins datsja was.
In 2017 werd Zijlstra minister van Buitenlandse Zaken, en een klein half jaar later viel hij via een publicatie in de Volkskrant door de mand. Op maandag 12 februari 2018 gaf Zijlstra in de krant toe dat hij nooit in die datsja was. Hij deed maar alsof, omdat hij de bron van zijn informatie moest beschermen.
Die bron was Jeroen van der Veer (76), van 2004 tot 2009 bestuursvoorzitter van het olieconcern, tot 2013 aan Shell verbonden en van 2009 tot 2021 president-commissaris van Philips.
EW bezit appjes tussen Zijlstra en Van der Veer, waaruit blijkt hoe de twee mannen zich de dagen voorafgaand aan de Volkskrant publicatie uit de datsja-leugen probeerden te redden.
Halbe Zijlstra wilde bron beschermen
Op donderdag 8 februari 2018 zit Zijlstra als minister van Buitenlandse Zaken in Tokio. Hij stuurt vanuit de Japanse hoofdstad een bericht naar Van der Veer.
‘Beste Jeroen, komende zaterdag spreek ik de Volkskrant over Rusland. Zoals telefonisch besproken zal ik daarbij de volgende lijn hanteren.’
Afspraak is dat Zijlstra toegeeft dat hij in 2006 niet in de datsja was, maar dat hij in 2016 nu eenmaal die indruk moest wekken om Van der Veer als bron te beschermen. Onder voorwaarde van strikte geheimhouding mag de Volkskrant weten wie de bron is. Dan kan verslaggeefster Natalie Righton bij de bron – Van der Veer – checken of Zijlstra’s verhaal gefundeerd was.
Zijlstra in de app aan Van der Veer: ‘…De bespreking waarbij president Poetin uitspreekt dat hij streeft naar Groot-Rusland, en dat dit bestaat uit Rusland, Wit-Rusland, Oekraïne en de Baltische staten en dat Kazachstan ‘nice to have’ is, heeft wel degelijk plaatsgevonden…
‘Gezien ons eerdere gesprek ga ik ervan uit dat je dit zult bevestigen als de Volkskrant je daarover belt, maar voor de zekerheid wil ik dat nog even bij je checken via deze sms.’
Zijlstra vliegt vrijdag ’s nachts terug naar Nederland en moet de volgende dag meteen op de grill bij de Volkskrant. Hij heeft op vrijdag nog steeds niets gehoord van Van der Veer.
‘Beste Jeroen, zou je me gezien het tijdsverschil met Tokyo en de vliegtijd terug naar NL kunnen laten weten of mijn eerdere sms ook conform jouw beleving is.?’
De oud-Shellbaas antwoord uiteindelijk op diezelfde vrijdag:
Halbe,
In een bespreking destijds werd President Putin gevraagd wat zijn definitie van Rusland was. Antw vd President was dat hij vond dat Oekraine en Wit Rusland daarbij horen, de Baltische staten eigenlijk ook. En Kazakstan is ok, omdat ze nauw bevriend zijn met Rusland. Rest ok. Ik probeer je te bellen voor additionele info.
Jeroen
Van der Veer laat Halbe Zijlstra vallen
Op maandag 12 februari luidt de kop in de Volkskrant: ‘Halbe Zijlstra geeft leugen toe: ontmoeting met Poetin heeft nooit plaatsgevonden.’ Verslaggeefster Righton zal met dit artikel later de prestigieuze journalistieke prijs De Tegel winnen.
Zijlstra kon de affaire misschien als minister overleven als duidelijk werd dat zijn inhoudelijke boodschap – dat Rusland wel degelijk expansiedrift heeft naar landen als Oekraïne en de Baltische staten – klopte. De toenmalige regeringspartijen VVD, CDA, D66 en ChristenUnie leken daartoe genegen.
Zijlstra denkt dat Van der Veer volop meewerkt aan de hersteloperatie, wat ook blijkt uit de telefonische berichten.
Die hele maandag stijgt de spanning. ’s Avonds duwt Van der Veer Zijlstra in een verloren positie, door via RTL4 en later ook via de Volkskrant naar buiten te brengen dat Zijlstra niet alleen een onwaarheid vertelde over de datsja, maar dat hij ook de woorden van Poetin fout interpreteerde.
Terugtrekkende bewegingen
Van der Veer begon zondag al terugtrekkende bewegingen te maken, door een aantal mails te schrijven aan de toenmalige hoofdredacteur van de Volkskrant, Philippe Remarque. Daarin nuanceert hij de geopolitieke betekenis van Poetins uitspraken.
Volgens Remarque schreef Van der Veer dat Zijlstra Poetins woorden over Groot-Rusland ‘agressiever interpreteerde’ dan hij ze destijds hoorde in de datsja. Van der Veer: ‘Inderdaad is mijn herinnering dat de opmerking van president Poetin historisch bedoeld is.’ En: ‘Andere interpretaties (in agressieve zin) zijn niet aan mij noch mijn woordgebruik.’
‘Hoe ik de specifieke landen destijds aan Zijlstra heb verteld, herinner ik mij niet. (‘Nice to have’ is niet een zegswijze van mij).’
Herstel van Groot-Rusland
De Volkskrant opent op dinsdag 13 februari met de kop ‘Zijlstra legde woorden Poetin verkeerd uit.’ Remarque trekt later in de krant de conclusie: ‘Zijlstra verbond aan Poetins uitlatingen de constatering dat de Russische leider uit is op herstel van Groot-Rusland en waarschuwde voor oorlog.’
Terugblikkend zegt Remarque tegen EW: ‘Wij hadden contact met Van der Veer. Hij stuurde een vage mail. Uiteindelijk heb ik ook een lang telefoongesprek met hem gevoerd. Zijlstra’s verdedigingslinie was: ik was niet in die datsja, maar ik heb de Poetin-quotes juist geïnterpreteerd. De uitsmijter was: “Kazachstan was nice to have.” Daarvan distantieerde Van der Veer zich. Hij vond het zielig voor Zijlstra, maar die had echt iets heel anders gezegd dan Van der Veer hem had verteld en dus liet Van der Veer hem vallen. Diezelfde dag koos Zijlstra ervoor af te treden. Hij heeft toen niet gezegd: “Van der Veer kletst.” Hoofdfeit was: Zijlstra was niet in die datsja.’
Uit de appjes blijkt dat Zijlstra en Van der Veer tot in de kleine uurtjes van de nacht van maandag op dinsdag contact hebben. Van der Veer belt op aandringen van Zijlstra met RTL4’s Frits Wester om zijn eerdere uitspraken te herroepen. Hij meldt Zijlstra dat hij contact heeft gehad: ‘Gedaan.’
Ook wordt afgesproken dat Van der Veer op dinsdagochtend, voordat het Kamerdebat begint waar Halbe Zijlstra zich zal moeten verantwoorden, een verklaring zal afleggen, die Zijlstra op dinsdag 13 februari rond 1 uur ’s nachts alvast voor hem intikt.
‘Beste Jeroen, ….zoals besproken moet iedere onbedoelde ruis vermeden worden en daarom spraken we over een openbare verklaring die jij zou kunnen uitdoen die conform de waarheid is. Aangezien jij morgen grotendeels op reis bent, heb ik de vrijheid genomen ons gesprek te vertalen in onderstaande tekstsuggestie..
‘Ik heb ongeveer tien jaar geleden met president Poetin gesproken. De heer Zijlstra heeft mij niet letterlijk geciteerd en zijn eigen woorden gebruikt, maar de strekking klopt.’
Maar die verklaring geeft Van der Veer niet, en nog diezelfde dag, dinsdag 13 februari, treedt Zijlstra af met een verklaring in de Tweede Kamer. Na afloop zegt Zijlstra tegen de pers. ‘Er is te veel twijfel over de inhoud van het verhaal dat ik verteld heb. Ik blijf daar volledig achter staan, ik heb daar zelf geen enkele twijfel over. Ik hoop ook dat dat de komende tijd nog zal blijken.’
Voormalig Shell-baas Van der Veer wil niet reageren. Zijlstra wil er in het openbaar evenmin iets over kwijt.
Premier moet beoordelen of Halbe Zijlstra eerherstel verdient
Het is nu aan VVD-leider Dilan Yeşilgöz, formateur Richard van Zwol en de toekomstige minister-president om de datsja-kwestie te reconstrueren en te beoordelen of Zijlstra eerherstel verdient. Feit is dat Zijlstra een blunder beging door in 2016 te liegen over die datsja, maar dat hij niet noemenswaardig afweek van wat Van der Veer in die datsja had opgevangen en dat de recente geschiedenis hem gelijk geeft.
Na zijn aftreden werkte Zijlstra in het bedrijfsleven. Nu PVV, VVD, NSC en BBB hebben afgesproken dat de helft van de ministerskandidaten van buiten de politiek moet komen, heeft hij een streepje voor. In Den Haag geldt Zijlstra als een politieke vakman, met alleen die datsja-blunder. De vier partijen weten dat hij op allerlei posten zal gedijen: Wonen, Verkeer en Waterstaat, Binnenlandse Zaken, Sociale Zaken, Economische Zaken, misschien zelfs Financiën. Eén post is uitgesloten: Buitenlandse Zaken. Daar kan hij nooit meer terecht.
Uiting van Poetins expansiedrift
Het datsja-verhaal deelde Van der Veer vaker met anderen. De oud-tv-journalisten Joop Daalmeijer en Maartje van Weegen zaten, kort voor de omstreden speech van Zijlstra op het VVD-congres in 2016, tijdens een diner op de Luxemburgse ambassade toevallig naast Van der Veer aan tafel.
Uit wat Van der Veer tijdens dat etentje op de Luxemburgse ambassade vertelde over de ideeën van Poetin, wisten ook Daalmeijer en diens partner Van Weegen dat het niet ging om Poetins kwalificatie van het historische Groot-Rusland, maar om een uiting van Poetins expansiedrift. Daalmeijer zegt dat daarover geen twijfel kan bestaan. ‘Ik heb de hoofdredactie van de Volkskrant gebeld met de mededeling dat Van der Veer ons het hele verhaal ook vertelde, inclusief wat er in die datsja werd gegeten.’
Toenmalig hoofdredacteur van de Volkskrant Philippe Remarque bevestigt het telefoontje van Daalmeijer: ‘Maar dat deed niks af aan wat Van der Veer ons had verteld, namelijk dat Zijlstra de woorden van Poetin verkeerd interpreteerde. Wij blijven bij wat Van der Veer ons vertelde. In een poging om aan te kunnen blijven als minister, schakelde Zijlstra Van der Veer in als een soort getuige-deskundige. Daar paste Van der Veer voor.’