‘Je moet durven vaststellen dat een deel van de moslims zichzelf segregeert’

Mia barones Doornaert heeft er een drukke middag op zitten als ze in de zwoele vooravond ontvangt in haar appartement in het chique deel van de Brusselse gemeente Elsene. Ze komt net van televisieopnames in de VRT-studio’s, daarvoor bezocht ze een bijeenkomst met de Nederlandse ambassadeur bij de NAVO.

Doornaert, beschaafd gebruind, oogt zomers in een felgele katoenen trui en groene wijde broek. Een dag eerder keerde ze terug van een verblijf in de aangename Luberon, in de Franse Provence. Aan haar handen draagt ze opvallend grote ringen, die matchen met haar kleren. De gepensioneerde coryfee van De Standaard, de krant waarvoor ze nog altijd columns schrijft, is bepaald geen grijze muis.

Europa stuurt communiqués

Sterker, ze is een van de toonaangevende stemmen in België als het gaat om internationale ontwikkelingen. Ze schuwt grote woorden niet. Zo noemde zij in een recente column de Europese Unie een ‘karakterloos weekdier. Niet moedig, geen historisch besef, geen saamhorigheid.’

Haar uitstraling moge vrolijk zijn, haar woordenvloed uitbundig, optimistisch is ze niet. ‘Heeft Europa een plek in multi­polaire wereldwanorde? Nee. Als de wereld op een oplossing wacht, zoals nu Gaza, dan kijkt iedereen naar de Verenigde Staten. Niemand naar de Europese Unie.’

De wereld mag zijn veranderd, zo niet Europa. ‘Ik zal het nooit vergeten. Irak had in 1990 Kuweit bezet. De zwaarste schending van het internationaal recht. De Amerikanen zeiden: “Dit laten we niet toe.” Er kwam een coalitie om Kuweit te bevrijden. Achteraf was ik bij een colloquium en daar zei een Palestijnse collega: “Ik houd niet van de Amerikaanse politiek, maar je hebt wel geluk als je de Amerikanen aan je kant hebt, want die sturen een heel leger de halve wereld rond om jou te bevrijden. En Europa? Dat stuurt communiqués.” Zo is het nog altijd.’

‘Polair’ impliceert volgens Doornaert een eenheid die weet waar ze naartoe wil. ‘Dat weten de Chinezen, Vladimir Poetin op zijn manier, en de Amerikanen ook. Maar wij hebben 27 landen, met een totaal verschillende ligging bovendien. De Finnen en de Baltische staten zitten opgescheept met Rusland aan hun grenzen, en de paniek van Spanje en Italië is dat in Noord-Afrika de law and order breekt en er een vloed vluchtelingen op ze afkomt. Het was denk ik al Napoleon Bonaparte, die zei dat geopolitiek voor 90 procent wordt bepaald door de ligging. Waarom hebben de Fransen nooit schrik gehad voor Rusland? Omdat heel Europa daartussen ligt.’

Er is ook een zekere spirit voor nodig om een sterke eenheid te zijn, en die ziet Doornaert niet meer. Europa, en ook wel Noord-Amerika, verkeren volgens haar in een decadente periode. ‘Dat bedoel ik niet qua zeden of seks. Maar zoals Jacques Barzun, de Franse socioloog, het heeft beschreven. Decadente maatschappijen zijn democratisch en vreedzaam, met plotse uitbarstingen van geweld. Er worden weinig kinderen geboren. Er is geen lef meer in de goede zin van het woord. Gezonde ambitie wordt niet meer aangewakkerd.

‘De periode van decadentie is tegelijk ook een leuke tijd om in te leven. De vorige generaties hebben weelde opgebouwd, een systeem. Maar ooit houdt het op. In het Ottomaanse Rijk, dat tot in de zeventiende eeuw Europa domineerde, zat aan het eind van de zestiende eeuw de worm al in de vrucht. Door de boekdrukkunst. In West-Europa werd dat een amplificator en multiplicator van kennis, van inzicht, van ontdekkingen. Het Ottomaanse Rijk hield de boekdrukkunst drie eeuwen lang tegen, onder druk van de islamitische geestelijke leiders. Daarmee kwam die worm. Nog een tijdje konden ze domineren, maar uiteindelijk raakten ze achterop. Ze gingen oorlogen verliezen. Toen ving de vlucht aan van Europa. Van Europese mogendheden.’

Fabel

Ze is gefascineerd door Portugal in de vijftiende eeuw. ‘Een arm landje van niets. De koningen konden zelfs geen munt slaan in edelmetaal. Het koningshuis richtte de eerste academie voor zeevaart op. Die kennis en ervaring maakten dat zij het eerste wereldrijk konden stichten. Dat bracht in heel Europa een kettingreactie op gang. Als je die drie scheepjes ziet waarmee Columbus vanuit Spanje een onbekende oceaan op ging, met een bemanning die niets had dan een kompas… Dat is de spirit die nu ontbreekt.’

Ze ergert zich, ook in haar columns, wezenloos aan de zelfhaat die Europa in zijn greep heeft. ‘De idee dat ons stelsel waardeloos is, onze hele geschiedenis, dat wij niets anders hebben gedaan dan andere landen uitbuiten. Okay, het imperialisme was wat het was, maar de islam, dat was ook wat het was. Vraag eens aan de Berbers in Noord-Afrika wat zij van de Arabieren denken. Die oorspronkelijke bevolking is praktisch uitgeroeid. En dan de fabel dat wij, Columbus en anderen, de Indianen hebben uitgemoord. Negentig procent is gestorven omdat ze eeuwenlang autarkisch hadden geleefd en niet bestand waren tegen virussen of microben uit het buitenland. Als daar Hottentotten of Japanners waren gekomen, zou het resultaat in grote mate hetzelfde zijn geweest.’

De Europese spirit kwam voort uit nieuwsgierigheid, leergierigheid, ontdekkingszin en de wil om nieuwe technieken te ontwikkelen. ‘Je moet wel de schepen kunnen bouwen, en later de kanonnen kunnen gieten voor die schepen. De katholieken wisten dankzij hun kerkklokken hoe je met brons moet werken. Daarmee begon het elan waarop de Europese naties een ongekende ontwikkeling doormaakten, economisch, politiek, industrieel, wetenschappelijk. Ik wil mij daarover niet schuldig voelen.’

Verwend

Europa bevindt zich in de eindfase van een bloei die ruim vijf eeuwen heeft mogen duren. ‘Bij armoede is er de ambitie en de ijver om daaruit te raken. Zodra er weelde is, komt het einde nabij. Dat hebben de Arabieren ook meegemaakt. Op zeker moment wilden ze niet meer vechten, dus ze zochten mensen elders. Toen is de Arabische sultan omvergeworpen door een Turkse. Je kreeg het Ottomaanse Rijk. Wel moslims, maar niet langer Arabisch. Europeanen willen ook niet meer vechten, zeker die uit West-Europa niet.’

Europa is verwend geraakt door tientallen jaren vrede. ‘Dan lees ik in De Standaard een stuk van een lezer, hoe we toch de vrede op aarde laten terugkeren. En ik dacht: maar meneer, dat is zo’n eurocentrisch beeld. Er zijn altijd oorlogen geweest. In de Koude Oorlog zaten wij veilig. De conflicten werden uitgevochten in Azië, in Afrika. Oorlogen maken deel uit, helaas, van de menselijke natuur.’

De belezen columniste wordt met haar uitgesproken opvattingen door velen voor rechts-conservatief versleten. Dat vindt ze zichzelf geenszins. ‘Ik ben progressief, kom uit een onderwijsgezin, mijn vader was directeur van een lagere school. Ik ben daarmee erfelijk belast. Met goed onderwijs kun je de sociale verschillen een beetje uitvlakken. Mijn vader zei: het begin van elke emancipatie is dat iemand de taal beheerst. Voor mij is dat zo evident. Maar ineens was ik rechts omdat ik tekeer ga tegen de verloedering van het onderwijs, vooral van het taalonderwijs. Want daardoor versterk je de sociale verschillen. Ik ben voor volksverheffing, nog zo’n ouderwets begrip.’

Probleem met niet-integratie

Van het ‘rechtse’ stigma komt ze niet meer af. Als abonnees aan De Standaard laten weten dat die krant zo links is geworden, wijzen ze op Doornaerts column, vertelt ze lachend. ‘Wat ik zo beangstigend vind, is dat er geen discussie meer mogelijk is. Ik kom mensen tegen die mij al lang kennen en die ineens zeggen dat ik zo rechts ben geworden. En dan zeg ik: ik sta nog altijd op diezelfde plek. Feministisch, voor behoorlijk onderwijs als sociale gelijkmaker, voor sociale rechtvaardigheid, voor hulp aan de mensen die met een handicap aan de start komen. Ik sta daar nog altijd. Maar ik ben wel realistisch. Er is een probleem met immigratie, met niet-integratie. Je moet durven vaststellen dat een deel van de moslims zichzelf segregeert.’

Een democratische maatschappij kan alleen functioneren als er gedeelde waarden zijn, vindt de barones. Een titel die ze in 2003 kreeg van koning Albert vanwege haar internationale inzet voor pers- en meningsvrijheid. In België kun je, anders dan in Nederland, nog in de adelstand worden verheven op grond van verdiensten.

Zonder gedeelde omgangsvormen en waarden is er geen samenleving. ‘Dat zie je nu. Iedereen wordt gezien als lid van een groepje. Je hebt je seksuele voorkeur of om het even wat. Mijn man, die in 2005 is overleden, zat als scholier op een Frans atheneum in Brussel, een school die links en antiklerikaal was. Ik zat op een zeer goede katholieke school in Kort- rijk. Toch hadden wij dezelfde opvoeding. Je stond op als de leraar de klas in kwam. En als je door de gang liep, zei je bonjour Monsieur le professeur. Liegen, stelen, dat gebeurde niet. En als er toch iets verdween uit een jaszak van een kind, kwam de zuster overste in de klas zeggen dat het echt niet kón dat er werd gestolen. Nu zeggen we: kind, je moet beter op je spullen passen.’

Vreselijke dictaturen

Mia Doornaerts moeder was muzikaal. Haar lievelingscomponist was Schubert. ‘Ik weet nog hoe zij voor ons Der Erlkönig speelde, met die dramatische akkoorden. Wer reitet so spät durch Nacht und Wind? Voor Vlaamse kinderen niet moeilijk te verstaan. Es ist der Vater mit seinem Kind. Voor mij is dat Europa. De muziek van Chopin. De stukken van Shakespeare. Er is een Europees cultureel alfabet. Ooit herkenden we allemaal een romaanse kerk, een gotische kerk, een rococokasteel. Als ik in Thailand ben, of in Myanmar, en ik zie daar al die vergulde boeddha’s, dan heb ik geen idee of dat kitsch of kunst is. Er is sinds eeuwen een Europa van de cultuur, maar juist dat wordt niet meer bijgebracht.’

Hoever heeft de worm de Europese vrucht al aangevreten? ‘Ik denk tamelijk ver. Ik heb het gevoel dat Europa nog een tijdje kan voortdrijven op de gevestigde welvaart. Maar als je ziet welke schulden al onze landen hebben gemaakt… Vroeg of laat komt er een enorme begrotingscrisis op ons af. Ook is er een jeugd die niet meer leert om enige vorm van ambitie te hebben. En ik begrijp dat jonge mannen en jongens zich ontredderd voelen, want alles wat ze horen is dat de blanke heteroseksuele man het slechtste wezen op aarde is, verantwoordelijk voor alles wat fout gaat in de wereld.

‘Maar als er vluchtelingen verdrinken op de Middellandse Zee, heeft dat weinig met de blanke man van nu te maken, dan komt dat doordat Afrikaanse regimes onbeschaamd hun landen plunderen. Het stoort mij als katholiek echt als paus Franciscus in Marseille zegt dat het onze fout is dat die mensen verdrinken op de Middellanse Zee en geen woord zegt over die vreselijke dictaturen die fortuinen wegstoppen in het buitenland en hun eigen volk laten sterven van de honger.’

Gerenommeerd columnist

Na een glanzende carrière van bijna veertig jaar bij De Standaard, waarvan vijf als correspondent in Parijs, werd Doornaert in 2009 kabinetsmedewerker van de Belgische minister van Buitenlandse Zaken, christen-democraat Yves Leterme. Ze volgde hem eind 2009, onder meer als speechschrijver, toen Leterme premier werd nadat Herman Van Rompuy was benoemd tot eerste voorzitter van de Europese Raad. Daarna wachtte haar een leven als gerenommeerd columnist en commentator. Eind volgend jaar wordt ze tachtig.

‘Ik heb hier de memoires staan van de bekende Amerikaanse journalist Joseph Alsop. I’ve seen the best of it. Dat is mijn gevoel. Ik ben geboren net na de oorlog. Mijn ouders moesten hard werken, maar wij hadden een warm gezin. Als je klein bent, heb je geen luxe nodig. En tegen de tijd dat ik tot de jaren van verstand kwam, werd het leven alleen maar beter en kon je op reis gaan. Ik studeerde altijd, had onmiddellijk een job, eerst om les in Latijn en Grieks te geven, daarna bij de krant. En ik heb kunnen eindigen op een ministerieel kabinet, wat een boeiende ervaring was.’

Dit voorjaar kreeg Mia barones Doornaert de Prijs van de Vrijheid van denktank Libera voor haar kritische stem in het debat als het gaat om islamisering, censuur, antisemitisme, politieke correctheid en woke-denken. Ze is ermee verguld. ‘Ik ben er zo moe van om altijd maar te worden verketterd om mijn meningen.’

Schrijf u in voor onze middagnieuwsbrief

Met de gratis nieuwsbrief EW middag wordt u dagelijks bijgepraat met commentaren en achtergronden bij de belangrijkste nieuwsverhalen.