In deze tijd van oorlogsdreiging is het niet voldoende om de defensie-uitgaven te verhogen. De bevolking moet ‘met een goed verhaal’ worden klaargemaakt voor onvermijdelijke offers. Volgens bestuurskundige en VVD-senator Caspar van den Berg kan het kabinet-Schoof leren van het ‘Tsjernobylkabinet’-Lubbers.
Al dateert de ramp met de Sovjet-kerncentrale in het Oekraïense Tsjernobyl van bijna veertig jaar geleden (april 1986). Toch kan het net aangetreden kabinet-Schoof qua crisismanagement en crisiscommunicatie iets leren van het toenmalige kabinet-Lubbers. Dat kabinet had voor de Nederlandse bevolking destijds ‘een goed verhaal’ in petto, wat ertoe leidde dat burgers onmiddellijk bereid waren ‘iets op te offeren voor meer veiligheid en weerbaarheid’. Zo’n verhaal ontbreekt nu.
Dat zegt hoogleraar bestuurskunde en VVD-senator Caspar van den Berg tegen EW. Van den Berg – sinds kort ook voorzitter van de koepelorganisatie Universiteiten van Nederland – verwijst ter inspiratie naar een interview met toenmalig minister Pieter Winsemius (VVD) in de begin juli verschenen uitgave (en podcastreeks) De top kijkt om. Daarin interviewen diverse bestuurskundigen ruim twintig voormalige ministers en topambtenaren over hun ervaringen in de bestuurlijke top en de praktijklessen die ze daar opdeden.
Alle koeien van het land, vóór zes uur ’s avonds
Winsemius – van 1982 tot 1986 VVD-minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer in Lubbers I – blikt onder meer terug op de Tsjernobyl-crisis van april 1986. Al na twintig minuten overleg, vertelt hij, besloot het kabinet tot een dramatische oproep via de radio: alle koeien van het land, vóór zes uur ’s avonds. En zo geschiedde, zonder dat er een wet aan te pas kwam. Winsemius: ‘Het verhaal was goed en de mensen snapten dat het in hun eigen belang was. We hadden het geloofwaardig gemaakt.’
Een inspirerende en actuele uitspraak, zegt Van den Berg tegen EW. ‘Dat vind ik een mooi citaat, omdat dit het punt is waarop het tijdens de coronacrisis niet goed is gegaan. Ten aanzien van de avondklok en vaccinaties had niet iedereen het besef dat het noodzakelijk en effectief zou zijn de aanwijzingen van het kabinet op te volgen. Het nieuwe kabinet kan hieruit leren als het de samenleving weerbaarder wil maken tegen externe dreigingen en hybride oorlogvoering.
‘Het kabinet zet weliswaar veel steviger in op veiligheid met onder andere toename van de defensie-uitgaven naar 2 procent, maar de vraag is of Nederlanders zich voldoende bewust zijn van wat er geopolitiek speelt, en waarom het belangrijk is dat iedereen bereid is iets op te offeren voor meer veiligheid en weerbaarheid. Het nieuwe kabinet doet er dus goed aan om op dit punt, in de woorden van Winsemius, “een goed verhaal” te bieden, zodat “mensen snappen dat het in hun eigen belang is” en dat het geloofwaardig is.’
Dat er aan offerbereidheid inderdaad nog een wereld te winnen is, bleek maandag uit berichtgeving van de NOS. De zoektocht van Defensie naar een locatie voor een groot nieuw munitiedepot – of twee kleinere – lopen vooralsnog spaak op lokale onwil, bij zowel besturen als bewoners. Volgens de NOS heeft Defensie acht locaties op het oog, maar ‘zien de gemeenten waarin die locaties liggen het stuk voor stuk niet zitten’.