Premium Lock ‘Knokker’ Mona Keijzer over nieuw kabinet, Wilders en haar ministerschap

11 juli 2024Leestijd: 11 minuten

Ze is de bekendste minister van het kabinet-Schoof. Knokker Mona Keijzer (55) heeft haar eigen stijl. Ze is benaderbaar en eigenzinnig en vindt zichzelf ‘een soort oermoeder’.

Het gesprek is amper op gang of daar komt al meteen een typische Mona Keijzer-uitspraak. ‘Ik ben natuurlijk op mijzelf helemaal niks.’ De vraag was: wie is de politicus Mona Keijzer echt? ‘Ik ben dochter van, ik ben moeder van, vrouw van, vriendin van. Dat is wat mij als mens bepaalt. Dat is wat mij draagt. Maar gezien het guurdere politieke klimaat spreek ik er minder over. Voordat je het weet, staat de pers op de stoep van je geliefden. Toen ik in 2012 Kamerlid werd, heb ik meteen alle foto’s van mijn kinderen offline gehaald. Intuïtief.’

Het getuigt van de lange Haagse loopbaan van Mona Keijzer. Na een bijna onafgebroken politieke carrière van twaalf jaar aan het Binnenhof, is Keijzer voor het eerst minister. Van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. En ze is vicepremier namens BBB. Reden voor een gesprek met de politicus met de meeste ervaring in het kabinet-Schoof van PVV, VVD, NSC en BBB.

Ze wordt vooral in linkse kring soms verguisd, maar geldt als een van de weinigen als authentiek en benaderbaar. Maar kom niet aan haar naasten. ‘Ik ben een soort oermoeder en heel beschermend. De tijgerin in me komt naar boven als het gaat om de mensen van wie ik houd. Mijn gezin, familie en vrienden.’

Gaat het over haar twee jaar geleden overleden vader, dan wordt ze emotioneel. Ze herinnert zich zijn reactie op het interview in De Telegraaf in 2021, waarin ze zei dat ze het coronatoegangsbewijs ‘niet meer logisch kon uitleggen’ en zo de eenheid van het kabinetsbeleid schond. ‘Dat was gewetensnood. Ik moest me uiten. Ik ging er bijna aan onderdoor. Nu nog bedanken mensen me dat ik me verzette.’

Het was het einde van haar staatssecretariaat van Economische Zaken. ‘Mijn vader zei: “Hèhè, eindelijk verstand gekregen.” Hij sprak altijd in dat soort absolute termen.’

Vond hij het niet jammer dat zijn dochter geen staatssecretaris meer was?

‘Nee, dat vond hij niet interessant.’ Haar nuchterheid heeft ze niet alleen van haar vader. Het is ook de Volendamse in haar. ‘Dat houdt me met de pootjes op de grond. Je moet je realiseren dat alle egards naar het ambt uitgaan. Niet naar jou.’

De dochter van een vader die visser was en later bouwvakker, studeerde juridische bestuurskunde en Nederlands recht.

‘Ik ging als eerste kind in mijn directe omgeving studeren. Tegen mijn moeder werd gezegd: “Wat moet dat meisje op de universiteit?” Maar mijn oma, een ongelooflijk slimme vrouw, vroeg steeds: “Mona, ga je doorleren?” Zij had al haar kinderen als extra doopnaam Aloysia of Aloysius gegeven, de katholieke beschermheilige van jonge studenten. Maar geen van hen ging uiteindelijk studeren.’

Waarom u wel?

‘Ik interesseer me voor wat mensen beweegt en hoe de samenleving wordt vormgegeven. Dan kom je bij het recht uit, al overwoog ik ook theologie en psychologie. Maar de schoorsteen moet roken.’

Ze deed twee studies. Niet iets waarmee Keijzer met haar gewone mensentaal wordt geassocieerd. ‘Dat is the story of my life,’ zegt ze. ‘Ik word altijd onderschat. Ik moet erom lachen. Een blonde lange, slanke vrouw uit zo’n vissersdorp. Wat weet die nou? Erg komisch.’

Dat vindt u niet erg?

‘Nee. Maar ik hoop wel dat ik met het ouder worden niet meer word beoordeeld op de buitenkant. Dat is een van de problemen in onze samenleving en een van de oorzaken van de uitslag van de verkiezingen. Steeds meer mensen zijn er klaar mee dat de ambtelijke, bestuurlijke bovenlaag neerkijkt op de provincie. En op mensen met praktische opleidingen.’

Ze studeerde aan de Universiteit van Amsterdam (UvA), omdat de Vrije Universiteit de katholieke Volendamse te protestants was en de UvA het dichtst bij het Centraal Station lag. ‘Een meisje uit Purmerend dat ik kende ging bij het corps. Ik dacht dat ze ging zingen. Nee, mij trok dat corps niet.’

Waarom niet?

‘Ik had al een vriend. En op zaterdag werkte ik in de viswinkel om bij te verdienen. ’s Avonds ging ik uit met mijn eigen vrienden. Had er dus geen behoefte aan.’

Liever naar de kermis dan naar het corps?

‘Geen twijfel mogelijk.’

Keijzer haalde snel haar tentamens. Ze juicht de herinvoering van de langstudeerboete door het kabinet-Schoof toe, mits er ruimte komt voor mensen met pech. Ze ziet de lust afnemen om hard te werken en vooruit te willen komen, en wijt dat deels aan het fiscale stelsel.

‘Het toeslagenstelsel is bedoeld voor wie niet rond kan komen. Je kunt naar een loket van de gemeente en vraagt suppletie aan. Maar zou de eerste gang niet naar de werkgever moeten zijn? Of naar een nieuwe werkgever om meer te kunnen werken of te verdienen? In mijn gemeenschap geldt dat als je iets extra’s wilt of niet kunt rondkomen, je meer gaat werken. Ons stelsel maakt dat onmogelijk. Wie meer gaat werken, verliest toeslagen en dan kom je wéér niet uit. Daarbij zijn de regels moeilijk te doorgronden en dus ontstaat er  inertie: ik beweeg niet, dan zit ik safe.’

Ze erkent dat het kabinet-Schoof de trend niet doorbreekt met hogere toeslagen en halvering van het eigen risico. Keijzer citeert de Britse dichter William Ernest Henley: ‘I am the master of my fate, the captain of my soul.’

‘Hij bedoelde dat je zeggenschap hebt over je eigen leven en invloed op je lot. En ja, soms heb je pech. Maar ik geloof dat je jezelf onder normale omstandigheden omhoog kunt knokken. Ten onrechte overheerst het idee dat al het goede van de overheid komt. De kracht ligt juist in de samenleving. Ik ben geboren met een sterke geest in een sterk lichaam. Een zegen. Ik heb vervolgens wel mijn leven lang hard gewerkt en doorgezet. En als ik struikelde, stond ik weer op.’

Ze herkende haar mensbeeld in het CDA. De partij die uitdraagt dat een mens tot zijn recht komt in relatie tot een ander. Rond haar twintigste werd ze lid. In die tijd trouwde ze ook met haar jeugdvriend en ging wonen in Ilpendam.

Aan carrièreplanning deed Keijzer niet. Ze rolde van het een in het ander. Was kort ambtenaar (‘Ik verveelde me dood’), werd raadslid en wethouder en kreeg vijf zonen. Bij haar eerste zwangerschap zegde ze haar baan als managementtrainee aan de Universiteit Leiden op. Ze vreesde dat ze het niet kon combineren. Later lukte het met hulp van de grootouders en andere oppassen om voltijds te werken.

Goed dat er nu kinderopvang is?

‘Als ik soms jonge vrouwen zie worstelen met opvang en carrière, en m’n dit en m’n dat, dan denk ik: oh darling, go with the flow. Het lost zich wel op. Het leven is niet maakbaar. Je kunt wel plannen maken, maar het overkomt je.’

Keijzers entree in de landelijke politiek in 2012 was opmerkelijk. Als wethouder van Purmerend deed ze een gooi naar het CDA-leiderschap, maar verloor van Sybrand Buma. Ze vergaarde als nummer twee op de CDA-lijst voor de Kamerverkiezingen wel 127.446 stemmen. In 2017 zelfs 165.384. In 2020 deed ze een nieuwe poging om partijleider te worden. Dit keer moest ze Hugo de Jonge en Pieter Omtzigt voor zich dulden.

Knokker Keijzer liet zich niet ontmoedigen en zou de politiek, ook na haar ontslag in 2021 als staatssecretaris, nooit echt verlaten. Ze was kort politiek duider op SBS, ging in retraite, wandelde alleen op Madeira en schreef een bekroond essay, gepubliceerd op de EW-site.

Daarin ging ze op zoek naar waarom de overheid zo vaak faalt. Ze eindigde met een pleidooi voor meer bescheidenheid bij de overheid, bestuurders, politici, ambtenaren en burgers, en het accepteren van onvolmaaktheid, omdat het streven naar volmaaktheid tot een vastlopende overheid leidt.

Na de val van Rutte IV in juli 2023 kwam Keijzer weer serieus in beeld als politicus. BBB-leider Caroline van der Plas had haar eerder al gepolst om zich bij haar partij aan te sluiten, maar Keijzer, die in talkshows bleef optreden, antwoordde in april 2023 negatief op het verzoek. In augustus brak ze alsnog met het CDA. Even later presenteerde Van der Plas haar als BBB-premierskandidaat. Nu is Keijzer vicepremier in een rechts kabinet, waarin ze – ‘Ik ben een sociaal-conservatief’ – op haar plek is.

De rokende Van der Plas contrasteert nogal met de sportieve gezondheidsfreak Keijzer. Die zou de ‘mater familias van BBB’, zoals ze Van der Plas noemt, het liefst zien stoppen met roken of desnoods gaan vapen. ‘Ik vind dat roken zo stinken.’

Keijzer gruwt van het opdringen van een levensstijl aan anderen en het verspreiden van doemscenario’s over het lot van de wereld. ‘Dat is absolutisme, soms bijna agressie. Je mag geen vlees eten, je mag niet vliegen, maar wel backpacken over de hele wereld. Zelfs in het academische milieu ontbreekt het aan debat. Terwijl dat toch hoort bij een universiteit. Maar nee, één mening is de enige juiste. Op het fundamentalistische af. Heel eng.’

U werd beschuldigd van islamofobie toen u wees op Jodenhaat als fenomeen onder moslims. Was dat onterecht?

‘Dat er binnen de islam extremisme bestaat, moet bespreekbaar zijn, zonder dat het meteen islamofobie wordt genoemd.’

PVV-leider Geert Wilders deelt ook flink uit. Leidt dat tot maatschappelijke verharding, en moeten politici niet het goede voorbeeld geven?

‘Iedereen moet het goede voorbeeld geven. De mens is geneigd tot het goede, mits er een beetje sociale controle op zit. Mensen zijn geneigd om elkaar te helpen. Dat moet je ook tegen elkaar blijven zeggen. Anders verzuren en verharden we.’

U komt zelf niet bewust fel uit de hoek om de publiciteit te halen?

‘Tuurlijk. Ik ben politica. Je wilt worden herkozen. Dat kan alleen als mensen weten wie je bent en wat je doet. Dus moet je af en toe naar voren stappen. Zoals ik deed toen ik zei dat de eigen bijdrage van de Oekraïners in Nederland omhoog zou moeten. Dat is gebeurd. Later volgden veel positieve reacties. Ook van Oekraïners. Tuurlijk. Mensen zijn niet gek.’

U stak ook uw vinger op toen het CDA-leiderschap aan de orde was. Waarom?

‘Ik dacht: potverdorie, nou is het 2019 en gaat het bij de CDA-mannenpartij alleen maar over kroonprinsen. Toen zei ik dat er ook kroonprinsessen waren.’

Hoe bevalt het nu bij BBB? Eerder had u het over groeipijntjes. Hoezo?

‘De partij ging pijlsnel van één zetel naar de grootste van het land. Dan ben je nog geen geoliede machine, zoals het CDA. Ik heb af en toe kunnen helpen. En nu wil ik als primus inter pares, als vicepremier met de drie andere vicepremiers en premier Schoof, van het kabinet een team maken. Er ligt een mooi Hoofdlijnenakkoord en we vormen een mooie ploeg.’

Ze loopt vaak op de dijk bij haar huis en werkt dan haar telefoontjes af. Goed voor de tienduizend stappen die ze elke dag haalt. Minder fraai vindt ze ’s avonds het zicht. ‘Het lijkt wel de rosse buurt. Van Amsterdam tot Urk, overal de rode lampjes van de windmolens. Verschrikkelijk. We industrialiseren onze omgeving. Daar krijgen we nog spijt van.’

Maar het gaat ook over onafhankelijk worden van Rusland en Saudi-Arabië, toch?

‘Maar dat ga je van je levensdagen niet redden met alleen duurzame energie. Daarvoor hebben we echt kernenergie nodig. Mijn kinderen zijn bèta’s en zijn daar zeer uitgesproken over. Je hebt geen keuze en moet investeren in technieken om het afval te verwerken.’

Vanwege het debacle met het gedoogkabinet met de PVV in 2012 noemde Keijzer regeren met die partij destijds een gesloten boek. Nu zit ze met PVV-ministers om tafel. Ze pakt het rapport van de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050 erbij. Die bepleit matiging van de hoge bevolkingsgroei om de voorzieningen toegankelijk te houden.

‘Je kunt over de toon van Wilders klagen, tot je dienst. Maar waar moeten al die mensen wonen? We zijn het op één na dichtstbevolkte land van Europa. Hoogontwikkeld en met een vruchtbare delta. Voor voedselproductie fantastisch. Maar we liggen wel onder NAP. Waar moeten de huizen komen? Alles volbouwen gaat niet.’

PVV-ministers beloofden niet meer te spreken over ‘omvolking’. Is dat goed?

‘Ik weet als geen ander dat je je moet aanpassen. Ik werd van gemeenteraadslid wethouder, toen Tweede Kamerlid, toen staatssecretaris, toen weer Kamerlid en nu minister. Het is een andere functie. Daar hoort een andere manier van praten bij.’

Is er geen ondergrens voor politici?

‘Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen. Wie kwam er als heilige aan bij het bordes? Natuurlijk zijn er grenzen. Maar welke? Als je ervoor staat, weet je het.’

Op zeggen wat je wilt, heerst volgens haar een taboe. ‘Er zijn steeds meer woorden die je niet meer mag gebruiken. Dan denk ik: oh mijn hemel, hoe ga ik dan beschrijven wat ik zie?’

Ook over de westerse vrijheden is ze bezorgd. ‘Onze burgerlijke samenleving met vrijheden voor vrouwen, de vrijheid van godsdienst, ook om eruit te stappen, daar moet je zuinig op zijn. Het antisemitisme kolkt door de straten met Hamas- en IS-vlaggen. Dat droeg allemaal bij aan de monsterzege van Wilders.’

Is dat het bewijs van Wilders’ gelijk?

‘Dat is eerder het verlies van de redelijke middenpartijen. Die hebben dit laten liggen. Allemaal. Daarbij komt dat de PVV eigenaar is van het asielthema. Dat kwam allemaal bij elkaar. Ook elders in Europa.’

Hoe gaat u controle krijgen op het getwitter van Wilders?

‘Wat we onder controle moeten krijgen, zijn de migratiestromen en de wetteloosheid. Hoe bestaat het dat gemaskerde mensen, soms Engels sprekend, boos worden als de burgemeester van Amsterdam tegen ze zegt: “Ik praat niet met jullie als je niet laat zien wie je bent”? Volgens mij is dat een van de grondslagen van onze beschaving. Open vizier.’

Hoe komen de middenpartijen terug?

‘Door vol te houden. Links heeft ook geen oplossing. Als je in Nederland wilt wonen en je mag dat, dan doen kleur, religie en herkomst er niet toe. Wel moeten wij als westerse, liberale samenleving onze vrijheden koesteren en bewaken.’

Blijft BBB herkenbaar in dit kabinet?

‘Ik wil in elk geval van het BBB-smaldeel een goed functionerend, gezellig team maken. Een dag niet gelachen, is een dag niet geleefd.’

Mona Keijzer heeft al zolang ze in de politiek zit een hekel aan regeldruk. Ze zag politici regels bedenken om te tonen dat ze zelf van betekenis zijn. Keijzer barst in lachen uit op de tegenwerping dat sommige regeringen zelfs nieuwe ministeries oprichten. Van haar eigen ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening vond de politiek in 2010 nog dat het wel weg kon. Nu is het er weer.

‘Ruimtelijke ordening is echt nodig. Er moet weer regie komen vanuit het Rijk. Nederland is een postzegel in Europa. We moeten de schaarse ruimte om te leven, wonen en werken beter benutten, en daarvoor is landelijke regie nodig. We hebben de bevoegdheden bij het kleinste niveau gelegd, terwijl we een landelijke wooncrisis hebben. Dat moet anders.’

Gaat de bouwopgave samen met de ruimte die het landbouwbeleid vraagt?

‘Jazeker. Ik kom uit veenweidegebied. Wie weiden daar? Koeien. Als die er niet meer zijn, moet het gras worden gemaaid door loonbedrijven. Die moeten worden gesubsidieerd. Doe je het niet, dan verandert het in een soort moerasachtige plek. Die koeien zijn trouwens ook onderdeel van mijn leefomgeving.’

U procedeerde tegen de bouw van een zorgflat bij uw huis. Er zou stikstof vrijkomen. U vindt stikstof toch geen probleem?

‘Daar zeg ik niks over. Het is privé en er zijn ook buren bij betrokken.’

Wanneer slaagt u als minister?

‘Daarvoor is het te vroeg. We moeten de honderdduizend huizen per jaar uit het Hoofdlijnenakkoord bouwen, zodat jonge mensen weer aan gezinnen beginnen.

Schrijf u in voor onze middagnieuwsbrief

Met de gratis nieuwsbrief EW middag wordt u dagelijks bijgepraat met commentaren en achtergronden bij de belangrijkste nieuwsverhalen.