Rutte nam afscheid, ook in Brussel. Wie gaat Nederland naar voren schuiven als Eurocommissaris?
Afzwaaiend premier Mark Rutte (VVD) kreeg vrijdag 28 juni in Brussel tijdens zijn 111de top een miniatuur-replica van het Europagebouw in Brussel (‘het ei van Van Rompuy’) waar hij zo veel vergaderingen meemaakte. De voorzitter van de Europese Raad, de Belg Charles Michel, toonde een filmpje en sprak Rutte toe.
Applaus was zijn deel. In de veertien jaar van zijn premierschap groeide Rutte uit van een scepticus tot een van de dragende en meest gewaardeerde krachten in de Europese Unie.
Tijdens de top werden drie belangrijke benoemingen bevestigd, die eerder in een achterkamer waren beklonken. Die van de voorzitters van de Europese Commissie en Europese Raad, en die van de Hoge Buitenlandvertegenwoordiger: de Duitse Ursula von der Leyen, de Portugese oud-premier António Costa en de Estse premier Kaja Kallas.
Bij een eerdere ‘informele top’ op 17 juni in Brussel zonderden zes regeringsleiders zich af in een aparte ruimte. Ze werkten in duo’s: premiers Donald Tusk (Polen) en Kyriakos Mitsotakis (Griekenland) voor de christen-democratische Europese Volkspartij (EVP), bondskanselier Olaf Scholz (Duitsland) en premier Pedro Sánchez (Spanje) namens de socialisten, president Emmanuel Macron (Frankrijk) en Rutte voor de liberalen.
Rutte als partijpoliticus in Brussel
Terwijl elders in het gebouw de 21 collega’s zaten te wachten en wachten, of te tandenknarsen (de Italiaanse premier Giorgia Meloni), verdeelden deze zes als vanouds de baantjes.
De ‘constructieve middenpartijen’ sloten daarmee de fractie buiten die in grootte de derde werd bij de Europese verkiezingen begin juni: de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR), waartoe ook Meloni’s partij behoort.
‘Eens in de vijf jaar zijn de leden van de Europese Raad vooral ook partijpolitici. Ik ben hier nu even als liberaal,’ lichtte Rutte de gang van zaken toe aan het begin van de top. ‘De ECR van Meloni was niet bij die gesprekken, omdat dat voor andere partijen onacceptabel is. Maar we moeten wel zorgen dat ook Italië zich in een nieuwe Commissie goed vertegenwoordigd voelt.’
De getergde Meloni onthield zich van stemmen toen het ging over Von der Leyen, en stemde tegen Costa en Kallas.
Stuur Hoekstra
Als Von der Leyen op 18 juli ook een meerderheid achter zich krijgt in het Europees Parlement, kan ze beginnen aan het samenstellen van de nieuwe Commissie. Ze zal de regeringsleiders vragen om een kandidaat voor te dragen.
Wie gaat Nederland naar Brussel sturen? Het kabinet-Schoof wil minder migratie. En geen of minder uitbreiding van de Europese Unie. Minder betalen en meer stikstofruimte. Dat is, zoals insiders zeggen, heel ingewikkeld, maar niet onmogelijk. Maar dan heeft Nederland ook iemand in Brussel nodig die tegen de voorzitter van de Commissie kan zeggen: we moeten gaan dealen. Dus iemand met directe toegang tot Von der Leyen. Dat hebben niet alle Commissarissen.
In Nederland, en ook in EW, geldt Von der Leyen als ‘voorzitter’ van de Europese Commissie. In het Engels en Frans hebben ze het over de ‘president’. Dat doet meer recht aan de – in Nederland ongewenste – werkelijkheid. De Commissie is in wezen een presidentieel systeem.
De premier in Nederland is de eerste tussen gelijken. Dat is inherent aan een coalitie. De premier heeft te maken met vicepremiers van een andere politieke kleur. Voordat de premier het weet, is er een kabinetscrisis. Een Commissie zal niet snel vallen. Het Europees Parlement is te serviel om de hele club naar huis te sturen (wat ze wel kunnen doen). De Commissie is ook geen coalitie. Daardoor kan de voorzitter echt de baas spelen. Von der Leyen doet dat. Zij neemt zelfs beslissingen buiten Commissarissen om.
Eigenhandig trok ze dit voorjaar enkele wetsvoorstellen in, zoals het verbod op insectenverdelgers, zonder de verantwoordelijke Commissaris te raadplegen. Iedere zichzelf respecterende minister in Nederland, zou zeggen: nog één keer en ik ben weg. Zo niet in Brussel. Commissarissen komen niet zelden uit landen met eenzelfde presidentiële cultuur. Dus mekkeren ze niet.
Daarom is het in het Nederlandse belang om een Europees Commissaris te sturen die het vertrouwen geniet van Von der Leyen. Iemand die ze niet passeert. In haar tweede termijn zal Von der Leyen mogelijk nog ‘presidentiëler’ opereren.
Hoekstra heeft ervaring
Met de zittende Commissaris Wopke Hoekstra (CDA) heeft Von der Leyen een uitstekende relatie, dat zou zij ook expliciet aan Rutte hebben laten weten. De kans dat Nederland een relevant Commissariaat krijgt, is met Hoekstra veel groter dan als het kabinet-Schoof een nieuwkomer stuurt.
Zeker als die van een andere partij is dan die van Von der Leyens christen-democratische EVP. Hoekstra heeft ervaring als Commissaris. Daarvoor was hij ruim zes jaar minister, op Financiën én Buitenlandse Zaken. Hij kent het klappen van de Brusselse zweep. Inhoudelijk staat hij dicht bij het nieuwe kabinet, zeker als het gaat om migratie en de ‘middenklasse’.
Als het kabinet écht zaken wil doen in Brussel, is Dick Schoof wel gek als hij Hoekstra niet laat terugkeren als Commissaris.