Zuinigheidshavik Eelco Heinen gaat flink in de begroting pikken

Hij steunde het vorige kabinet bij de oprichting van miljardenfondsen voor klimaat en stikstof. Nederland moest een zuinig land zijn, maar gierigheid was nou ook weer niet nodig, betoogde hij februari 2022. Een jaar later zong hij een ander lied. Zo slaagde Eelco Heinen (43) erin om een imago op te bouwen van VVD’er die goed op de centen past. Met de oplopende rente was geld niet langer gratis. Het kon altijd zuiniger, betoogde Heinen keer op keer.

‘Het besef dat geld eerst moet worden verdiend, voordat je het kan uitgeven, lijkt echt weg,’ zei het Tweede Kamerlid in vele debatten. ‘We geven te veel geld uit, we overstimuleren de economie en verergeren daarmee de inflatie.’

Eelco Heinen kritiseerde ook vaak de Europese Centrale Bank (ECB), die volgens hem zijn mandaat te buiten gaat door schulden van eurolanden op te kopen. Dat kost Nederland welvaart. Over zijn kritiek op het monetaire beleid kan hij naar eigen zeggen een college geven.

Eelco Heinen werd geboren in Laren in het Gooi en ontdekte tijdens zijn studie hogere informatica zijn passie voor economie. Hij las van alles op dat gebied en verlegde zijn koers door economie te gaan studeren. Later studeerde hij nog politicologie (internationale betrekkingen). Inmiddels noemt hij zichzelf ‘econoom in de politiek’.

Leerschool

Hij was van 2011 tot 2021 medewerker van de VVD-fractie, onder meer als invloedrijk hoofd beleid en politiek secretaris. Fractievoorzitters als Halbe Zijlstra en Klaas Dijkhoff waren blij met de kundige Heinen aan hun zijde. Ook toenmalig partijleider Mark Rutte leunde op hem.

Eelco Heinen bleef altijd op de achtergrond, maar kreeg met de loop der jaren een steeds belangrijkere positie in Ruttes entourage, schreef EW in 2017. In campagnes bereidde hij de premier voor op debatten. Van elk onderwerp kende hij het VVD-perspectief. Was hij een keertje niet bij een vergadering, dan riep Rutte: ‘Waar is Eelco?’

Als hoofd beleid van de fractie kon Eelco Heinen goed in de politieke keuken kijken. Alle stukken van de ministerraad kwamen bij hem langs. Dat was een leerschool voor zijn huidige ministerschap. Zijn motto luidt: de inhoud kennen en heel hard werken. Wie in de gangen van de VVD in de Tweede Kamer zijn kantoor passeerde, zag Heinen altijd in studiehouding. Als Kamerlid (vanaf eind maart 2021) maakte hij rapporten over de Economische en Monetaire Unie, de digitale euro en de aanpassing van het Stabiliteits- en Groeipact.

‘Een politicus van de inhoud met een verfijnd politiek gevoel,’ omschrijft VVD-Kamerlid Judith Tielen (52) hem. Tielen was voorzitter van de Kamercommissie Financiën en zag dat haar partijgenoot gezag afdwong. Eelco Heinen is van de cijfertjes en kijkt altijd naar de financiële gevolgen van een voorstel voor de schatkist, en houdt tevens de VVD-lijn in de gaten.

Harde humor

Eelco Heinen waardeert vakmanschap. Volgens ChristenUnie-Kamerlid Pieter Grinwis (44) vindt hij het prettig om met mensen om te gaan die iets bij wijze van spreken in één seconde begrijpen. ‘Met mensen die het minder snel snappen, heeft hij niet zoveel geduld.’ Misschien dat sommigen hem daarom ook wel wat klinisch en afstandelijk vinden. Streng is hij in elk geval.

De serieuze Heinen heeft ook humor. Mooie humor, maar ook harde. Zo maakte hij een grap over Mark Rutte die nog weemoedig in het Torentje zat, terwijl die geen premier meer was. Rutte zat erbij en kon erom lachen.

Ook collega’s in de Kamer nam hij te grazen. Zoals de PvdA’er Henk Nijboer, bij diens vertrek uit de Kamer. ‘In feite was de heer Nijboer mijn moreel kompas in deze Kamer. Als hij ergens vóór was, dan moest ik er wel tegen zijn. Ik vind het spijtig dat ook hij de Kamer verlaat, niet alleen vanwege zijn expertise en humor, maar ook vanwege de reden waarom. Hij kon namelijk niet verkroppen dat de VVD zou meemaken dat de sociaal-democratie zou worden opgeheven,’ zei Eelco Heinen.

Over zijn ideologische drijfveer kan geen twijfel zijn. Onder Rutte bewoog de VVD in de ogen van Heinen te veel naar links. ‘We gaan de VVD weer naar rechts trekken na het vertrek van Mark,’ zei hij oktober vorig jaar. Heinen wil de overheid kleiner maken. Hij is eerder modern rechts dan klassiek conservatief rechts. Klimaatbeleid vindt hij noodzakelijk. Met 130 kilometer per uur mogen rijden, heeft hij minder.

Eelco Heinen wilde nog even formulieren invullen

Dat hij minister van Financiën zou worden, straalde Eelco Heinen zelfbewust uit. Een concurrent leek hij in de VVD ook niet te hebben. Tijdens de kabinetsformatie was hij de financiële rechterhand van VVD-leider Dilan Yeşilgöz. Toen premier Dick Schoof in het debat over de Regeringsverklaring ‘stabiele overheidsfinanciën’ beloofde, appte Grinwis naar Heinen: ‘En nu niet te hard knikken.’

Macro-econoom Heinen werkte nooit buiten de Haagse bubbel. Voor zijn komst naar de VVD-fractie in 2011 was hij drie jaar beleidsmedewerker bij het ministerie van Financiën.

Of hij weet wat in de samenleving leeft? ‘Hij weet dat echt wel,’ zegt VVD-Kamerlid Silvio Erkens (33), die met Eelco Heinen bevriend is. ‘Hij heeft ook een gezin, familie en vrienden en weet wat bepaalde maatregelen betekenen voor mensen. Dat merkte ik wel bij de behandeling van het belastingplan. Hij zit echt niet in een ivoren toren.’

Het grote publiek kan Eelco Heinen kennen als het Kamerlid van wie het jongste zoontje – hij heeft er twee – in de auto ter wereld kwam. Toen hij zijn hoogzwangere vrouw Inés in coronatijd naar het ziekenhuis moest rijden, wilde hij nog snel de avondklokformulieren invullen.

Zijn vrouw maande hem op te schieten. Tevergeefs. Het kind werd vlak bij het ­ziekenhuis geboren. Onder toeziend oog van de artsen en verpleegsters knipte hij uiteindelijk de navelstreng zelf door. Een verpleeg­kundige maakte een foto die Heinen op X zette. ‘Sterke moeder, trotse vader,’ schreef hij erbij.

Zelf alles begrijpen

Dat gebeurde midden in campagnetijd. De man van de inhoud haalde er volop de media mee. Hij was op plek 12 de hoogste nieuwkomer op de VVD-lijst voor de Kamerverkiezingen in 2021. In de VVD heeft hij aanzien, maar een stemmentrekker is hij niet. Hij haalde 679 stemmen. In 2023 kreeg hij als nummer 7 op de kandidatenlijst van de VVD 3.159 stemmen. Zeventien VVD’ers haalden meer stemmen dan het financiële wonderkind van de partij.

Heinen wil zelf alles begrijpen. Bijvoorbeeld van de razendsnelle technologische vernieuwingen in de financiële sector, waaronder digitale betaalmiddelen. Hij zit erbovenop. De politiek loopt altijd achter op wat de private sector ontwikkelt, maar hij vindt niet dat de overheid onmiddellijk alles moet reguleren. ‘Ik vind wel dat je het publiek moet wijzen op de risico’s,’ zei hij in de podcast Leaders in Finance.

Reguleren moet pas als het niet anders kan. Sowieso vindt hij dat er te snel naar de overheid wordt gekeken. Dat gaat volgens hem ten koste van groei en van welvaart, en dat zal uiteindelijk de gewone Nederlander raken.

In 2023 signaleerde hij in EW vijandigheid van de politiek tegenover het bedrijfsleven. Machteloos zag hij hoe onder Rutte IV bedrijven hun hoofdkantoor naar het buitenland verplaatsten. Als voorzitter Ingrid Thijssen van VNO-NCW weer pleitte voor een beter vestigingsbeleid, had Eelco Heinen de neiging om te roepen: ‘Bel eens met je eigen partij.’ Thijssen is lid van D66, de partij die voor een hogere winstbelasting is en bedrijven graag met nieuwe regels opzadelt.

Eelco Heinen is fan van Gerrit Zalm

In de VVD-fractie was hij de man die direct opkeek, zodra het over geld ging. ‘Kost een plan geld, dan mag het sowieso niet,’ luidde zijn adagium.

‘We hebben een keer van hem een middag uitleg gehad over begroten, en waar je op moest letten – dat was echt wel interessant. Hij weet heel goed hoe het werkt,’ zegt VVD-Kamerlid Arend Kisteman (40), een van de weinige ondernemers in de politiek. ‘Ik had eens een plan en had er ook wel geld voor gevonden, maar dan wist Eelco wel uit te leggen dat dit niet op die manier kon,’ zegt Kisteman.

Eelco Heinen is fan van de naar zijn verre voorganger en partijgenoot Gerrit Zalm genoemde Zalmnorm die een strikte scheiding tussen inkomsten en uitgaven voorstaat en bepaalt dat meevallers niet meteen worden uitgegeven. Die begrotingsdiscipline ziet hij ook graag op Europees niveau, waar doorgaans veel rekkelijker wordt gedacht over tekorten en schulden.

‘Hij is een havik in termen van het ­begrotingsbeleid,’ zegt GroenLinks-PvdA-Kamerlid Tom van der Lee (60). ‘Maar de VVD doet niet wat Eelco altijd zegt. Zo adviseerden de topambtenaren om 17 miljard euro te bezuinigen, maar de VVD zette dat niet in het VVD-programma en het kabinet-Schoof doet het ook niet. Het is dus retoriek, terwijl een havik anders zou moeten willen. Hij gaat nu iets uitvoeren wat volgens hemzelf te soft is.’

Eelco Heinen is een strakke onderhandelaar

De minister van Financiën krijgt het nog moeilijk, gezien alle financiële tegenvallers die eraan komen. Van der Lee: ‘Het Hoofdlijnenakkoord komt volgens het Centraal Planbureau niet uit op een tekort van 2,1 procent, maar op 2,8 procent. Het wordt een helse taak voor Heinen om zijn strakke lijn in de coalitie vol te houden. Ik denk niet dat hij gaat slagen in zijn missie.’

Grinwis van de ChristenUnie onderhandelde met Eelco Heinen in de formatie van het vierde kabinet-Rutte. ‘Hij is een strakke onderhandelaar die heel transactioneel denkt. Dan zei hij: “D66, CDA en ChristenUnie hebben al drie punten, en de VVD heeft alleen maar pijn moeten incasseren. Nu is het onze beurt.” En dan kwam hij met een lastenverlichting. Hij is meer de transactionele onderhandelaar dan de creatieve.’

Creatief was Eelco Heinen dan weer wel met een cadeautje voor zijn mede-onderhandelaars: een mok met daarop een citaat uit hun eigen repertoire gedrukt.

De quote op de mok voor Grinwis sloeg op een favoriete uitspraak van Grinwis als hij vertelde over gesprekken met collega’s die financieel niet ingevoerd waren. ‘Alsof je met atheïsten over God praat,’ luidde de vergelijking van Grinwis. ‘Ik was het alweer vergeten, maar Eelco had die uitspraak onthouden. Die typeerde blijkbaar niet alleen mij, maar ook hem.’

Eelco Heinen moet aan de bak in Brussel

Nog vaker dan in Den Haag zal Heinen moeten onderhandelen in Brussel. Hij is ervan overtuigd dat Europa en de ECB afgelopen jaren verkeerde keuzes maakten. Groei werd niet nagestreefd door hervormingen of ‘nette’ overheidsfinanciën, maar onder meer door de geldpersen aan te zetten. ‘Dit heeft geleid tot grote financiële bubbels, onbetaalbare woningen en onhoudbare schulden,’ zei Kamerlid Eelco Heinen.

CDA-minister van Financiën Jan Kees de Jager sloeg in zijn tijd in Brussel met de vuist op tafel. Zijn opvolger Jeroen Dijsselbloem (PvdA) was meer van het zoeken naar compromissen. ‘Ik denk dat hij niet helemaal aan de rechterkant moet gaan zitten bij de Duitsers, want dan wordt hij een soort spits voor de Duitsers,’ zegt D66-Kamerlid Hans Vijlbrief (60) die tijdens de eurocrisis in Brussel werkte.

‘In Brussel ben je invloedrijker als je je ook enigszins probeert te verplaatsen in de argumenten van bijvoorbeeld de Fransen. Aangezien hij nogal van de budgetdiscipline is, kijkt hij waarschijnlijk meer naar de Duitsers. Tegelijk is hij een handige jongen. Handig en aardig zijn, helpt ook.’

Gevouwen armen

Eelco Heinen heeft zijn vuurdoop in Brussel al gehad. Op 15 juli trof hij er zijn collega’s uit de Europese Unie. Hij presenteerde zichzelf niet meteen als ‘gierige Hollander’, maar stelde zich ‘constructief’ op. Na afloop constateerde Heinen wel tevreden dat er een besluit was genomen om landen met te hoge tekorten onder strenger toezicht te plaatsen. ‘Ook zij zullen minder moeten uitgeven, in het belang van een financieel stabiel Europa.’

Wat hem betreft komen begrotingsdiscipline, lagere schulden en economische groei weer hoog op de Europese agenda. Of hij dat kan regelen? In gesprek met collega-ministers stond hij bij zijn Brusselse debuut vaak met gevouwen armen. Een opener lichaamshouding zorgt voor meer overtuigingskracht.

Wellicht kan zijn vrouw Inés helpen. Ze is Spaans. Wat meer uitbundigheid en zuidelijke flair kunnen Eelco Heinen van pas komen in Brussel.

Schrijf u in voor onze ochtendnieuwsbrief

Abonneer u op de gratis nieuwsbrief EW Ochtend en start de dag scherp met de belangrijkste artikelen over politiek, economie en buitenland.