Pieter Omtzigt houdt vanavond (maandag 2 september) de EW HJ Schoo-lezing in debatcentrum de Rode Hoed. De lezing heeft als titel: ‘Denken in oplossingen: een pleidooi voor meer regie en een nieuwe ordening. Volg de lezing via dit liveblog.
21.22 uur – ‘Met doorgeschoten neoliberalisme van nu hadden we onze dijken niet gebouwd’
‘Als Nederland hebben we het heel ver geschopt dankzij een sociale markteconomie,’ aldus Omtzigt. ‘Met het doorgeschoten neoliberalisme van nu hadden we onze dijken niet gebouwd.’
De Twentse politicus bepleit ‘een nieuw sociaal contract, een hersteld bondgenootschap tussen burger en bestuur’.
Omtzigt besluit met een oproep aan de samenleving: ‘Het is een uitdaging die we niet alleen aankunnen, maar alleen samen met een bezielde samenleving.’
21.15 uur – Omtzigt: ‘Zonder gemeenschapszin verliest Nederland haar ziel’
Omtzigt spreekt over een gebrek aan bewustzijn van onze gemeenschappelijke geschiedenis, waarden en toekomst.
Een samenleving die daar niet over spreekt is ‘een spiritueel lege samenleving, een samenleving zonder ziel, waarin burgers volledig op zichzelf zijn teruggeworpen’.
In tijden van ‘individualisme en neoliberalisme’ ziet Omtzigt een alternatief in het zogeheten personalisme. ‘Deze denkrichting herinnert ons eraan dat we niet alleen op deze wereld zijn, maar deel uitmaken van een gemeenschap van individuen, ieder met zijn eigen unieke waarde.’
‘Ieder van ons, jij, ik, en iedereen om ons heen, is niet slechts een middel om een doel te bereiken – zoals maximale consumptie – maar een doel op zichzelf,’ zegt Omtzigt. ‘Ieder mens verdient respect en waardering, niet alleen om wat je doet, maar simpelweg om wie je bent. Een mens is meer dan zijn economische waarde.’
21.07 uur – Omtzigt: Neoliberale golf gaat omslaan
Omtzigt zegt dat de overheid de controle kwijt is en weer terug moet pakken. ‘Het is volstrekt duidelijk dat de neoliberale golf, met zijn nauwelijks ter discussie gestelde veronderstelde superioriteit van de markt, gaat omslaan. Het is tijd om de regie terug te nemen, en dat kan op vele manieren.’
De NSC-leider pleit voor een nieuw belastingstelsel, eenvoudiger en met minder prikkels. Daarnaast wil hij belastingdiscriminatie van Nederlandse burgers en bedrijven afschaffen: buitenlands(e) kapitaal en arbeid moeten gelijk worden behandeld. Hij wil dat doen in samenspraak met andere EU-landen.
Verder wil Omtzigt ‘het publieke element’ terugbrengen in de publieke sector. ‘Dat betekent dat die zelf zijn eigen kennis en vaardigheden moet onderhouden en ontwikkelen. Dat kan om te beginnen door de carrousel van topambtenaren, de Algemene Bestuursdienst – die zelfs een eigen consultancytak heeft, ABDTOPConsult – te hervormen.’
Ook wil Omtzigt grondwettelijke toetsing invoeren, om de naleving van grondrechten in wetgeving af te kunnen dwingen.
21.00 uur – Omtzigt: Neoliberalisme heeft veel kapotgemaakt
Omtzigt zegt dat het neoliberalisme is doorgeschoten, zeker in Nederland. ‘Niet alleen waren we eerder, we deden het ook fanatieker. De gedachte was dat ons land internationaal anders niet mee zou kunnen komen. En dus werden markt en concurrentie zo ongeveer heilig verklaard.’
Omtzigt heeft kritiek op het Verdrag van Maastricht en de jaren van paars, waarin New Public Management en sturen op basis van spreadsheets de norm werd.
Tegelijk werden veel taken gedecentraliseerd, constateert hij. ‘Zo ontstond een democratisch zwart gat: wel belastinggeld, en veel ook, en essentiële taken, maar nauwelijks democratische verantwoording.’
‘In de afgelopen dertig jaar heeft de overheid, met een ijzeren geloof in het primaat van de markt, dus een groot aantal instrumenten om de samenleving in te richten uit handen gegeven.’
20.55 uur – Omtzigt: ‘Ever closer Den Haag zou niemand accepteren’
Omtzigt zegt dat de overheid meer regie moet pakken op bepaalde dossiers. ‘Essentieel in dat proces is om de regie terug te halen uit Brussel.’ Het Tweede Kamerlid wijst erop dat de nieuwe regering bevoegdheden probeert terug te halen op het gebied van de nominale zorgpremie (verband houdend met de afschaffing van het eigen risico in de zorg) en sociale woningbouw (Omtzigt wil Europese beperkingen daarop afbreken).
Het terughalen van bevoegdheden mag volgens Omtzigt ‘echt met minder schroom’.
Hij hekelt de ever closer union waar Nederland in terecht is gekomen. ‘Ever closer Den Haag in onze Grondwet zouden we toch ook niet accepteren?’
Bij het aangaan internationale verdragen en afspraken moeten er volgens Omtzigt veel meer grondwettelijke en parlementaire waarborgen worden ingebouwd.
20.47 uur – Omtzigt: Gebrekkig taalonderwijs en bureaucratie brengen burgers in het nauw
Omtzigt wijst op de sterk dalende geletterdheid van Nederlandse leerlingen. Dat brengt grote problemen met zich, zeker in de volgens Omtzigt overdreven Nederlandse bureaucratie.
‘Als je onvoldoende geletterd bent, heb je grote moeite met het invullen van bijvoorbeeld een aanvraagformulier voor de kinderopvangtoeslag,’ zegt de Twentse politicus. ‘En je weet welke desastreuze gevolgen het heeft als je daarin een foutje maakte. Misschien moet ik zeggen: maakt. Juist van de mensen met het minste institutioneel kapitaal, de mensen die het minste weten hoe je met de overheid moet communiceren, vraagt de overheid het meest.’
Deze problematiek is volgens Omtzigt ‘een giftige cocktail die door hoogopgeleiden met een middeninkomen in Den Haag structureel wordt onderschat’.
20.42 uur – Omtzigt: Pensioenfondsen investeren in de hele wereld, behalve in hun eigen deelnemers
De Tweede Kamer formuleerde een aantal oplossingsrichtingen voor de huizenschaarste, zegt Omtzigt. Een daarvan was dat pensioenfondsen voor concurrentie zorgen als het gaat om hypotheken. ‘Ook dat is niet gebeurd,’ zegt het Tweede Kamerlid.
‘Sterker nog: pensioenfondsen hebben officiële codes en afspraken over investeren in klimaattransitie, zorgen voor biodiversiteit, maatschappelijk verantwoord ondernemen en mensenrechten wereldwijd. Maar er is geen afspraak over investeren in wonen voor hun eigen deelnemers in Nederland.’
20.41 uur – Omtzigt: Politiek stuurde bewust aan op schaarste volkshuisvesting
Volkshuisvesting zou volgens Omtzigt ‘al 125 jaar topprioriteit van de regering moeten zijn. Maar in periodes waarin er geen acute woningnood was, heeft de overheid zeer bewust de greep losgelaten.
‘Het probleem laat zich samenvatten in twee grafieken. Ten eerste had je heel lang ongeveer 4 tot 5 modale jaarsalarissen nodig voor een gemiddelde woning. Inmiddels is dat opgelopen tot meer dan 10 jaarsalarissen. Ten tweede is het woningtekort keihard opgelopen: dit betekent dat meer dan 400.000 huishoudens geen huis hebben op dit moment.’
Daardoor neemt de dakloosheid toe, ziet Omtzigt. ‘De schaarste is zo groot dat de dakloosheid toeneemt en dat we totaal nieuwe categorieën daklozen krijgen, zoals ‘zelfredzame daklozen’. Dat zijn mensen die vaak nog een baan hebben, maar geen eigen woning.’
De NSC-leider wijst op een Tweede Kamer-rapport uit 2012 waarin al werd geconstateerd dat de politiek bewust stuurt op schaarste. De Tweede Kamer deed volgens Omtzigt niets met de aanbevelingen.
20.34 uur – Omtzigt: Hoog tijd om over gevolgen negatief geboortesaldo te spreken
‘De natuurlijke bevolkingsaanwas is in Nederland recent voor het eerst negatief geworden,’ constateert Omtzigt. ‘In 2023 werden in Nederland 163.881 kinderen geboren, dat is het laagste aantal geboortes sinds 1901.’
Als deze trend doorzet, betekent dat volgens Omtzigt dat Nederland op termijn arbeidsmigranten uit landen buiten Europa zal moeten importeren: ook in landen als Polen daalt het fertiliteitscijfer.
Intussen zal de bevolkingsgroei van onder meer Afrika enorm toenemen. ‘Zo werden in Ethiopië in 2023 meer kinderen geboren dan in alle 27 landen van de EU samen. Voor de Democratische Republiek Congo geldt hetzelfde. In Nigeria werden meer dan twee keer zoveel kinderen geboren als in alle EU-landen samen.’
De gevolgen daarvan ‘zijn moeilijk te overschatten’, zegt Omtzigt.
‘We hebben heel lang het debat over demografie vermeden,’ constateert hij. ‘We kunnen dat niet blijven doen.’
20.31 uur – Omtzigt: Nederland dreigt richting Verenigd Koninkrijk op te gaan
Omtzigt schetst hoe Britse kiezers de controle terug wilden krijgen en voor Brexit stemden. ‘De gedachte was dat het Verenigd Koninkrijk de migratie zonder de EU veel makkelijker onder controle kon krijgen.’
Maar wat gebeurde er: het Verenigd Koninkrijk kent erg liberale regels voor werkvisa. Opeenvolgende regeringen importeerden niet langer werknemers uit EU-landen, maar uit India, China, Nigeria en Pakistan. Het gevolg was dat de migratie naar het Verenigd Koninkrijk naar recordhoogte steeg. ‘Dat zal niet de opzet van Vote Leave geweest zijn’, aldus Omtzigt.
Door immigratie en vergaande deregulering zijn ‘volkshuisvesting, vaste en stabiele banen, goede zorg en het betere onderwijs minder toegankelijk of niet toegankelijk voor groepen in de samenleving’.
Dit leidt tot ‘het gevoel van een gebroken sociaal contract. Dit is de richting die Nederland dreigt op te gaan.’
20.30 uur – Regering moet aanbevelingen commissie-Roemer onverkort uitvoeren
Omtzigt wijst erop dat de aanbevelingen van de onderzoekscommissie-Roemer (2020) voor de aanpak van migratie steeds zijn genegeerd.
‘De tijd van debatteren is voorbij,’ zegt de NSC-er. ‘Ik verwacht dus van de regering dat álle aanbevelingen uit het rapport-Roemer gewoon worden uitgevoerd. Dat betekent dat malafide uitzendbureaus en bemiddelingsorganisaties verboden worden en dat dat verbod gehandhaafd wordt. Dat betekent dat een arbeidsmigrant op de eerste dag geregistreerd wordt. En dat betekent dat de werkgever die dit personeel inhuurt, verantwoordelijk wordt voor misstanden en overlast.’
20.28 uur – Omtzigt: Migratie steeds benoemd, maar in beleid genegeerd
‘De ziel moet terug in de samenleving. De overheid moet de regie daarvoor terugpakken,’ zegt Omtzigt.
Omtzigt geeft een uitvoerig betoog over immigratieproblematiek. Hij stipt aan dat de natuurlijke bevolkingsaanwas inmiddels veel lager is dan het migratiesaldo.
Iedereen herinnert zich volgens hem wel ‘de uitersten in deze discussie, en de gepolariseerde reacties die zij losmaakten. Te beginnen met Frits Bolkestein, die in 1994 sprak over “de mislukte integratie”, wat hem op flinke kritiek kwam te staan.’
Maar ook PvdA-leider Wouter Bos stelde al in 2003 ‘dat we selectiever om moesten gaan met migratie’. In 2017 hekelde hij in een Elsevier-interview het wegkijken van linkse partijen op dit thema.
Omtzigt roept ook een uitspraak van Jan Peter Balkenende uit 2002 over migratie en sociale cohesie in herinnering: ‘De multiculturele samenleving is niet iets om na te streven.’
Dat was, aldus Omtzigt, nog voor ‘Mark Rutte verkiezing op verkiezing begon te winnen’. Het migratiesaldo was nog veel lager dan nu.
Opeenvolgende kabinetten benoemden de problemen, ‘maar effectief beleid bleef uit’.
20.20 uur – Omtzigt focust op migratie, wonen en onderwijs
Omtzigt focust op migratie, volkshuisvesting en leesvaardigheid in het onderwijs.
‘Nederlanders hebben op deze en andere gebieden hoge verwachtingen van de overheid. En terecht,’ zegt Omtzigt. ‘Ze betalen bijvoorbeeld hoge belastingen over hun inkomen. En over hun uitgaven, over hun bezit en over hun erfenis. Nederlanders betalen belasting bij bezit en gebruik van een auto, over het bezit van een hond en over nog heel veel andere zaken. Zij verwachten een functionerende overheid en politiek die problemen oplossen.’
20.15 uur – Omtzigt: Democratie is prachtig, maar functioneert niet
‘Democratie is een prachtige vorm van bestuur,’ zegt Omtzigt. ‘Ik werp het verwijt van Churchill dat het een slechte vorm van bestuur is, maar minder slecht dan andere vormen, ver van mij. Zoals wij hier vandaag bij elkaar zijn, is een prachtig voorbeeld: ik ben vrij om mijn ideeën met u te delen, u bent vrij om uw mening te vormen.’
Maar, zegt de NSC-leider, er is wel het nodige mis met het functioneren van de democratie in Nederland. De democratie wordt belemmerd door ‘geërodeerde instituties, een sociaal bindmiddel dat is weggevallen en met impliciete afspraken tussen overheid, burger, bedrijven en het maatschappelijk middenveld die zijn opgezegd’.
Omtzigt gaat het eerste deel van de EW HJ Schoo-lezing wijden aan de constatering dat veel burgers ervaren dat problemen ‘niet daadwerkelijk worden aangepakt’.
De NSC-politicus vindt dat de overheid de sturing bij het oplossen van grote problemen te veel uit handen gegeven heeft. Tegelijk constateert hij dat het aantal prikkels om ‘elk detail’ van het gedrag van burgers bij te sturen, extreem is toegenomen.
20.05 uur – Omtzigt trapt EW HJ Schoo-lezing af: ‘Ben niet van teflon of andere brandwerende materialen’
Pieter Omtzigt, politiek leider van NSC, geeft de aftrap van zijn EW HJ Schoo-lezing. Hij stipt kort aan hoe de lezing in relatief korte tijd een begrip werd:
‘Het is een ongemakkelijke oefening hoe je een extraparlementair kabinet vormgeeft. Over mijn eigen inzet kan ik kort zijn: de schandalen van de afgelopen jaren hebben mij geraakt. De schade is soms groter dan we hier in het centrum van Amsterdam kunnen zien. U zult zien dat ik zal blijven strijden en dat ik niet van teflon of andere brandwerende materialen ben.’
Omtzigt hoopt dat hij met zijn lezing richting kan geven: ‘Steeds meer wordt er naar deze lezing gekeken, om te ontdekken waar de accenten, prioriteiten en ambities liggen in het komende jaar. Laat ik vooraf al zeggen dat ik hoop dat dit ook echt het geval zal zijn, dat de onderwerpen die ik vandaag bespreek daadwerkelijk richting geven aan de koerswijziging die onder dit nieuwe kabinet wordt ingezet.’