Hoe conservatief zijn jonge mannen nou echt?

Honderden eerstejaarsstudenten komen aan bij de botanische tuin van Leiden voor een lunch tijdens EL CID, de introductiedagen voor nieuwe studenten. Met een box vol broodjes en beleg zoeken de groepjes eerstejaars en hun mentoren een plek in het gras. Sommigen nog met kleine ogen en een kater door de kroegentocht de avond daarvoor. Een enkeling slaapt zijn roes uit op een bankje.

De studenten behoren tot de veelbesproken Generatie Z, geboren tussen 1997 en 2012. De afgelopen maanden spraken media geregeld over een ‘conservatismekloof’ of gender gap binnen deze generatie. Mannelijke leden van ‘Gen Z’ zouden conservatiever worden en vrouwen juist progressiever. De Financial Times schreef er als eerste over. Ook The Economist en diverse Nederlandse media besteedden er aandacht aan.

Van een groeiende conservatismekloof is tijdens de introductiedagen in Leiden weinig te merken. Vijf mannelijke Gen Z’ers en een vrouwelijke hebben net een plek gezocht in de tuin. ‘Ik ben ­supersocialistisch en progressief,’ zegt Job Dievendal (19), die politicologie gaat studeren, net als Lena Vermeiren (17). Zij beschouwt zichzelf al even progressief. Vooral duurzaamheid vindt ze belangrijk. Terwijl conservatieven soms moeite hebben met homoseksualiteit is dat voor deze studenten geen issue. ‘Het is zo normaal, dat we er amper over praten,’ zegt natuur- en wiskundestudent Wouter de Wit (20).

Aniek Maas (18), die een mbo-opleiding tot maatschappelijk verzorgende volgt, hoort bij een ander groepje. In haar klas heeft ze gesprekken over thema’s als het homohuwelijk en de jaarlijkse Pride. ‘Sommigen willen dat alles blijft zoals het is. Anderen, zoals ik, vinden dat initiatieven als de Pride zich ook vaker in de provincie mogen afspelen.’

De jonge mannen en vrouwen in Leiden zijn behoorlijk eensgezind en een groeiende kloof herkennen de meesten niet. En dat is in lijn met nieuw onderzoek naar de opvattingen van Gen Z’ers, dat EW liet uitvoeren door Ipsos I&O.

Stemgedrag Gen Z’ers

Dat onderzoek was hard nodig: de ­onderzoeken waarop andere media zich baseren zijn niet in Nederland uitgevoerd, of er deden onvoldoende Gen Z’ers aan mee om harde uitspraken te kunnen doen over een groeiende ‘kloof’ tussen jonge mannen en vrouwen in Nederland.

Ipsos I&O vroeg 18- tot 24-jarigen naar hun standpunten op relevante thema’s, op welke partij ze zouden stemmen en hoe progressief of conservatief ze zichzelf inschatten. Uit het onderzoek blijkt niet dat de conservatismekloof tussen jonge mannen en vrouwen in Nederland groter wordt.

Ja, jonge mannen hebben conservatievere standpunten dan hun vrouwelijke leeftijd­genoten. Ze stemmen vaker op rechts-conservatieve partijen als PVV, Forum voor Democratie, JA21 en SGP, en schatten zichzelf ook conservatiever in. Maar dat is al decennia het geval. Vergeleken met oudere generaties zijn ze zelfs progressief.

‘Kortom, dit lijkt een doodgewone generatie,’ zegt Ipsos I&O-onderzoeker Asher van der Schelde (29). ‘Er zijn verschillen tussen jonge mannen en vrouwen, maar die zijn niet opzienbarend en van alle tijden.’ Wel zijn jonge mannen conservatiever dan oudere ­generaties als het gaat om homoseksualiteit en abortus. Bovendien is bij deze thema’s het verschil met jonge vrouwen groot. ‘Op dat vlak zou je ze relatief conservatief kunnen noemen, en dat kan erop wijzen dat er meer aan de hand is,’ zegt Van der Schelde. Al vinden de meeste 18- tot 24-jarige mannen homoseksualiteit wel normaal en willen ze geen strenge abortuswetgeving.

Trendbreuk

De politiek socioloog Marcel Lubbers (51) van de Universiteit Utrecht heeft moeite met de discussie zoals die de afgelopen maanden in de media is gevoerd. Als coördinator van het Nationaal Kiezersonderzoek en onderzoeker naar rechts-nationalisme houdt hij zich dagelijks bezig met conservatieve stromingen.

‘Mannelijke Gen Z’ers hebben niet heel andere politieke voorkeuren en standpunten dan jonge mannen van ruim twintig jaar geleden, toen Pim Fortuyn succesvol was. Op dat vlak zie ik dus geen nieuwe trends.’

Hij schreef er een analyse over met Niels Spierings, socioloog aan de Radboud Universiteit Nijmegen en ook coördinator van het Nationaal Kiezersonderzoek. Ook Spierings (41) ziet dat Nederlanders ­gemiddeld conservatiever zijn geworden op thema’s als gender en homoseksualiteit en medisch-ethische kwesties als abortus en euthanasie – mannen nog net wat meer dan vrouwen. ‘Die trend is het sterkst als het gaat om lhbti-vraagstukken, en zie je dus ook bij jonge mannen tussen 18 en 30 jaar. Hoewel ze alsnog best progressief zijn, is hier sinds lange tijd sprake van een trendbreuk.’

Historisch stemgedrag

Nederlanders zijn allengs gemiddeld conservatiever gaan stemmen, aldus socioloog Lubbers. Mannen stemmen iets vaker op radicaal-rechtse partijen dan vrouwen. Dat is niet nieuw. Maar met de groei van radicaal-rechtse partijen is het verschil in stemgedrag tussen mannen en vrouwen groter geworden, en ook tussen jonge mannen en vrouwen iets groter. ‘Dat gaat alleen over de partijen waarop ze stemmen, en zegt niet meteen iets over individuele standpunten op specifieke thema’s.’

In de jaren zeventig en tachtig stemden vrouwen conservatiever dan mannen. Ze stemden vooral op de christelijke partijen. Dat veranderde sinds de emancipatiegolf. Vrouwen zijn losgekomen van religie en steeds hoger opgeleid, waardoor ze progressiever gingen stemmen.

Mannen stemden vroeger juist vaker op klassiek-linkse partijen. Inkomensgelijkheid was een belangrijk thema. Lubbers: ‘De mannen die nu naar radicaal-rechtse partijen trekken, zijn vaak nog steeds voorstander van meer inkomensgelijkheid. Ze stemmen op radicaal-rechts, omdat ze behoudender staan tegenover migratie en, recent ook, gender.’

Terwijl een liberale partij als de VVD ideeën rond inperking van immigratie combineert met een progressieve houding tegenover bijvoorbeeld homo-emancipatie, nemen radicaal-rechtse partijen de laatste jaren vaker ‘antiwoke’-standpunten in.

Dat jonge mannen conservatiever zijn gaan denken over homoseksualiteit, komt waarschijnlijk doordat vraagstukken over seksualiteit en genderidentiteit sterker leven onder jongeren, verwacht Lubbers. ‘Naarmate mannen ouder worden, hoeven ze minder direct hun mannelijkheid te bewijzen.’

Deze thema’s liggen gevoelig onder jonge mannen

Ook Rutgers, het expertisecentrum voor seksualiteit, ziet dat de jongste groepen het meest conservatief denken over seksualiteit en aanverwante onderwerpen. ‘Dat is niet zo gek, want jongeren willen vooral ergens bij horen en dus niet afwijken van de norm,’ zegt Hanneke de Graaf (53), onderzoeker bij Rutgers en leider van de projecten ‘Seks ­onder je 25ste’ en ‘Seksuele gezondheid in Nederland’. De Graaf: ‘Vaak worden jongeren toleranter als ze ouder worden.’

Thema’s als homoseksualiteit, feminisme en gender schuren met traditionele opvattingen over mannelijkheid. De afgelopen jaren kwamen er veel begrippen bij, zoals ‘non-binair’, ‘panseksueel’ en ‘queer’, waar veel mensen ook nog een sterke mening hebben. Niet gek dat het sommigen wat kopschuw maakt. Hoe nieuwer een begrip is, hoe meer weerstand het oproept, ziet De Graaf.

Ook de Leidse student Stef van Egmond (24) herkent dat gender­identiteit een moeilijk thema is onder jonge mannen. ‘Helemaal omdat je een doelgroep kwetst als je het niet begrijpt, het ligt heel gevoelig.’

Conservatief over abortus

Waarom een klein deel van de jonge mannen relatief conservatief is over abortus, is gissen. De Graaf ziet in de politiek en op sociale media een conservatieve stroom rond dit onderwerp die bij kennelijk bij hen aanslaat. ‘Hoewel de meeste Nederlanders voor keuzevrijheid zijn, zie je dat een kleine groep mensen die tegen abortus is, zich fel uitspreekt.’

Dat kan komen door internationale ontwikkelingen. Abortus is bijvoorbeeld een belangrijk onderwerp bij de Amerikaanse verkiezingen. ‘Vooralsnog krijgt die discussie hier verder geen voet aan de grond, maar het is wel iets waar we alert op moeten zijn,’ zegt De Graaf.

Jongeren met een migratie-achtergrond zijn voor opinie-onderzoekers minder goed te bereiken. Daarom richt marktonderzoeksbureau Het Opiniehuis zich specifiek op deze groep. Via online enquêtes, maar ook gaan medewerkers de straat op om met mensen te praten. Directeur Aziz el Kaddouri (49) signaleert dat de huidige generatie moslimjongeren soms conservatievere denkbeelden heeft dan hun ouders en eerdere generaties.

‘De eerste generatie was vooral bezig met het opbouwen van een bestaan in Nederland. Haar kinderen en kleinkinderen hebben meer ruimte om te onderzoeken waar ze voor staan. Een deel is daardoor conservatiever gaan denken en het geloof meer gaan praktiseren.’ El Kaddouri ziet dat vooral bij jonge mannen, vrouwen zijn nog bezig zich te emanciperen.

Ook niet-religieuze groepen conservatiever

Toch is dit volgens onderzoekers geen verklaring voor het groeiende conservatisme. Socioloog Spierings: ‘Hoewel gelovigen als christenen en moslims vaker tegen abortus en homoseksualiteit zijn, verklaart dat niet de patronen in onze data. Zonder de religieuze groep zien we nog steeds dat Nederlanders conservatiever worden.

Als het gaat over toenemend conservatisme onder jongeren, wordt al snel de rol van sociale media in de discussie betrokken. Jongeren zouden zich laten beïnvloeden door ­influencers als Andrew Tate, een Amerikaans-Britse oud-kickbokser die in Roemenië wordt verdacht van vrouwenhandel en verkrachting. Toch heeft hij tien miljoen volgers op X. Op ­Instagram had hij er bijna vijf miljoen, maar van dat platform is hij verbannen. Net als van YouTube en Facebook.

Zijn volgers zijn vooral jonge mannen. Tate spreekt hun gevoel aan dat er voor hen in de maatschappij geen plek meer zou zijn, en dat dit onder meer zou komen door vrouwenemancipatie. Hij verkoopt ook cursussen over geld en ondernemerschap via zijn Hustlers University. Tate zou jonge mannen leren om net zo succesvol te worden als hemzelf.

Femke van der Schelling (23), respondent in het onderzoek van EW en Ipsos I&O, denkt dat sommige mannelijke leeftijdgenoten zich laten beïnvloeden door Tate. ‘Ze praten hem na en willen ook cursussen verkopen. Dat is nu wel een hype.’

Vriendinnen Inge van der Valk (20) en Sterre Duijvestijn (20) krijgen vooral veel video’s op hun TikTok-tijdlijn te zien waarin Tate belachelijk wordt gemaakt. ‘Al zie je sommige jongens daar serieus op reageren.’ Student Pepijn Vooijs (18) ziet dat een enkeling een figuur als Tate bewondert. ‘Slechts een heel klein deel van de jonge mannen laat zich erg door hem beïnvloeden.’

Invloed sociale media en Andrew Tate

Socioloog Lubbers zet vraagtekens bij hoeveel invloed sociale media en types als Andrew Tate hebben. ‘Conservatieve waarden en radicaal-rechtse stromingen bestonden ook in de jaren negentig. Daar stemden ook jongeren op, en gelijkgestemden wisten elkaar te vinden. Sociale media zijn niet noodzakelijk voor het verspreiden van ideeën, wil ik maar zeggen.’

Sociale media verspreiden ideeën wel sneller en maken het makkelijker om elkaar op te zoeken. Bovendien kun je in de algoritmes in een bubbel met gelijkdenkenden terechtkomen. ‘Natuurlijk worden media ingezet om mensen te beïnvloeden, maar dat doen alle partijen,’ werpt Lubbers tegen. ‘Er is altijd een wisselwerking van beïnvloeding gaande.’

Onderzoek van de GGD in diverse regio’s laat zien dat de jongste generatie – van 13 tot 16 jaar – homoseksualiteit minder normaal is gaan vinden. Cijfers van Rutgers (in samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek, Soa Aids Nederland en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) bevestigen dat beeld voor jongens in die leeftijdscategorie. In 2023 keuren zij het – in vergelijking met 2017 – vaker af als mensen van hetzelfde geslacht met elkaar zoenen. Bij meiden neemt de acceptatie toe.

Maar of dat wijst op een groeiende kloof tussen jonge mannen en vrouwen? Voor die conclusie is het te vroeg, maar het is wel een ontwikkeling om in de gaten te houden.

Weinig zorgen over conservatismekloof

In Leiden hebben de jongeren heel andere zaken aan hun hoofd. De introductiedagen zitten er bijna op. De botanische tuin stroomt na twee uur leeg en de aankomende studenten verspreiden zich over de stad. Voor het pand van studentenvereniging Minerva staat een lange rij jongeren voor de deur vanwege een feest op het dakterras. Corpora kwamen de afgelopen jaren negatief in het nieuws vanwege uiterst vrouwonvriendelijk gedrag. In Utrecht gingen zogeheten banga-lijsten rond en Amsterdamse corpsleden noemden vrouwen ‘sperma-emmers’.

Toch zijn corpsleden net als andere studenten overwegend progressief, zegt praeses Reinier Nijman (24). ‘Zelf ben ik homoseksueel, en dat wordt hier met open armen ontvangen. Bij de laatste verkiezingen hadden we hier een stemlokaal. Veel mensen kwamen binnenlopen met vooroordelen. Ze dachten dat iedereen bij het corps op de VVD stemt, maar dat is helemaal niet zo.’

De studenten in de rij trekken zich niets aan van de negatieve verhalen over de corpora. De jonge vrouwen en mannen zijn vooral druk met het sluiten van nieuwe vriendschappen. Over een groeiende conservatismekloof maken zij zich niet druk.