Woensdagavond 11 december bereikten coalitie en oppositie na weken praten een akkoord over de onderwijsbegroting. Het kabinet schrapt 750 miljoen euro aan bezuinigingen. Vijf vragen.
1. Pieter Omtzigt lacht in zijn vuistje. Waarom?
Het (vooral door hemzelf) als extraparlementair bestempelde kabinet zou volgens critici dat etiket niet verdienen, omdat de coalitieleiders zich geregeld intensief met het kabinetsbeleid bemoeien. Dit keer zaten ze zelfs met de oppositie in de achterkamertjes. Maar dat vier constructieve oppositiepartijen nu akkoord zijn met de onderwijsbegroting, toont juist dat het extraparlementair kabinet functioneert, zei de NSC-leider zelfvoldaan.
Oppositiepartijen CDA, ChristenUnie, SGP en JA21 zullen ervoor zorgen dat de onderwijsbegroting door de Eerste Kamer komt, waar het kabinet-Schoof geen meerderheid heeft. De afspraken die ze afgelopen weken maakten over de onderwijsbegroting, worden donderdag 12 december afgehamerd in de Tweede Kamer – precies zoals het hoort, zei Omtzigt.
2. Wat kregen de partijen terug voor hun steun aan de onderwijsbegroting?
Het kabinet zal nu niet voor 2 miljard euro, maar voor ruim 1,2 miljard op Onderwijs bezuinigen. De kortingen op lerarensalarissen, godsdienstonderwijs en de maatschappelijke diensttijd gaan niet door. En in monumentale kerken wordt zelfs extra geïnvesteerd, zoals de SGP blij bekendmaakte.
Henri Bontenbal (CDA) kon tevreden vaststellen dat de vooral door zijn partij gekoesterde maatschappelijke diensttijd overeind blijft. JA21 steunde de coalitie eveneens. Die partij heeft weliswaar slechts één zetel in de Tweede Kamer – bezet door Joost Eerdmans – maar drie in de Eerste Kamer.
De hele lijst met teruggedraaide bezuinigingen:
| Maatregel | Structureel |
| Terugdraaien bezuiniging lerarensalarissen | 75 miljoen |
| Investering godsdienst- en vormingsonderwijs | 19 miljoen |
| Investering maatschappelijke diensttijd | 130 miljoen |
| Investering religieus erfgoed zoals kerken | 5 miljoen |
| Afschaffen langstudeerboete | 282 miljoen |
| Investering regionaal hoger onderwijs (internationale studenten) | 125 miljoen |
| Rijksbrede subsidies (praktijkleren en doorstroom regeling beroepskolom/VABOK/techniekhavo) | 32 miljoen |
| Investering wetenschappelijk onderzoek | 40 miljoen |
| Subsidie school en omgeving | 40 miljoen |
| TOTAAL | 748 miljoen |
3. Hoe reëel is de dekking van de geschrapte bezuinigingen?
Dat is nog de vraag. Een deel van de dekking komt voor rekening van de zorgbegroting, die komende jaren oploopt tot 1.000 miljard euro. Het budget voor medisch specialisten wordt 315 miljoen euro lager, onder meer door een lager opleidingsbudget. De artsen moeten zelf meer betalen. Ook is het kabinet van plan iets te doen aan de ‘uitwassen’ bij de salarissen van specialisten.
De afgelopen decennia probeerden opeenvolgende kabinetten, veelal vergeefs, te snijden in de kosten van medisch specialisten. Het is aan minister van Volksgezondheid Fleur Agema (PVV) om deze bezuiniging alsnog te verwezenlijken.
De publieke omroep – budget: ruim 1 miljard euro – moet 50 miljoen euro besparen, maar mag dat doen door online te adverteren. Dat zal wel lukken, al krijgen commerciële media daardoor nog meer concurrentie van de publiek gefinancierde omroep.
Minder omstreden is de invoering van accijns op vapes, wat 75 miljoen euro moet opleveren. Dat moet haalbaar zijn, gezien de populariteit van de e-sigaret – vooral bij jongeren.
Eerder plaatste BBB-Kamerlid Henk Vermeer nog vraagtekens bij de maatregel. Hij wilde de accijnsverhoging op tabak terugdraaien, al kon hij zich iets voorstellen bij een belasting op vapes. ‘Maar dan moeten we wel goed bepalen wat we ermee willen bereiken en hoe we dat doen. Daar moet een nieuwe belasting voor worden gemaakt, dus dat kan niet op korte termijn,’ zei hij 2 december.
De partijen vonden ook nog een mogelijkheid om 75 miljoen euro te bezuinigen op het budget voor de ov-kaart voor studenten. Dat zou geen probleem zijn, omdat studenten afgelopen jaren al minder zijn gaan reizen.
Een onzekere dekking wordt gevonden door extra te snijden in de kosten van de Rijksoverheid. Daarop wilde het kabinet sowieso al 22 procent bezuinigen. Bontenbal (CDA) denkt dat het Rijk terughoudender kan omgaan met ritjes met dienstauto’s. Een extra opdracht voor minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark (NSC).
4. Welke rol had D66 in de onderhandelingen over de onderwijsbegroting?
D66 onderhandelde aanvankelijk mee, maar trok zich halverwege terug. Toen was er al een akkoord over het intrekken van de langstudeerboete. De partij ziet dat als haar verdienste.
D66 profileert zich al vele jaren als de anti-PVV-partij, en voer daar wel bij. Het lijkt erop dat de partij vreesde dat imago kwijt te raken door al te innig samen te werken met de coalitie, waarin de PVV de grootste partij is. Bovendien is D66 tegen elke bezuiniging op onderwijs.
5. Hoe normaal is het dat de oppositie de coalitie te hulp schiet?
Dat is vrij normaal. De kabinetten-Rutte hadden ook geen meerderheid in de Eerste Kamer. Verschil is dat het kabinet-Schoof zich tot op heden amper bekommerde om dat probleem. In het verleden verzekerden ministers zich van te voren van die meerderheid. Nu moest het met stoom en kokend water in de Tweede Kamer worden geregeld.
Afgelopen november gebeurde al iets dergelijks, toen de omstreden btw-verhoging op cultuur, sport en media ternauwernood werd afgewend. Alleen dan wilde de oppositie in de Eerste Kamer zich achter het Belastingplan 2025 scharen. En zo werd het probleem doorgeschoven naar minister van Financiën Eelco Heinen (VVD), die komend voorjaar alsnog een gat van 1,2 miljard moet zien te vullen.
Schrijf u in voor onze middagnieuwsbrief
Met de gratis nieuwsbrief EW middag wordt u dagelijks bijgepraat met commentaren en achtergronden bij de belangrijkste nieuwsverhalen.
