Groningen bleef tot de laatste snik trouw aan de Partij van de Arbeid, maar de peilingen voor de Statenverkiezingen voorspellen weinig goeds. Elsevier ging mee canvassen.
Paddepoel is een keurige, sociaal-democratische wijk aan de noordkant van de stad Groningen. In het winkelcentrum is alleen Albert Heijn nog open als vijf jonge socialisten zich gereedmaken om te ‘canvassen’ in de buurt. Ze dragen rode jacks met daarop in witte letters ‘PvdA Groningen’.
Alleen Dominique de Haas (21), rechtenstudent en nummer 6 op de provinciale kandidatenlijst, draagt haar eigen rode winterjas. Zij organiseerde deze campagneklus en laat nu haar blik in de richting van de verlaten straten dwalen: ‘Flatgebouwen lijken me niet praktisch.’ De anderen begrijpen meteen wat ze bedoelt. Moet je via de intercom melden dat je zieltjes komt winnen voor de PvdA, dan gaan de deuren zeker niet open. Twee aan twee doorkruisen de jonge socialisten daarom de straten met laagbouw. Dat valt ook niet mee.
Zelfs in de rijtjeshuizen blijven de bewoners stoïcijns televisie kijken, want met deze gure wind hebben ze kennelijk geen zin in collectanten. Of ze doen de deur wel even open, maar zeggen dat ze net terug zijn van hun werk en nog aan tafel zitten. De Haas loopt terug naar de stoep en kijkt op haar horloge: 20.37 uur. ‘Wat eten de mensen hier laat!’
Stemmen
Bij één op de drie keer aanbellen, ontspint zich een gesprek. De Haas begint meestal met te zeggen dat ‘wij hier staan namens de PvdA, die graag wil weten wat er leeft in deze wijk. Of er nog problemen zijn, of zo.’ Haar secondant Koray Bektas (22), ook rechtenstudent en nummer 14 op de lijst, doet bij een volgende voordeur het woord. Zijn opening luidt: ‘Weet u dat er 18 maart verkiezingen zijn en bent u van plan te gaan stemmen?’
In het eerste uur horen De Haas en Bektas twee keer zeggen dat mensen de PvdA trouw blijven. Alle andere keren zeggen de bewoners dat ze het vertrouwen in de politiek volledig zijn verloren of dat ze uitwijken naar SP dan wel PVV. Maar de avond eindigt niet in mineur voor de rode canvasploeg. Want de PvdA is taai.
De Groningers kunnen nog zo boos zijn op de oude volkspartij, tegenover de keurige blondine in haar rode jas en de behoedzaam enquêterende jongeman in het PvdA-jack toont iedereen zich respectvol. De buurtbewoners doen moeite om de PvdA-folderaars te ontzien. ‘Ik stem voortaan SP, maar ik blijf dus wel aan de goeie linkerkant,’ zegt een vrouw die snel verder moet met de kinderen.
‘Wilders is de enige die overzicht houdt,’ vindt een man die acht jaar geleden zijn baan als stoffeerder verloor. Op sombere toon vertelt hij dat niet de PvdA hem tegenstaat, maar ‘huichelaar Rutte’. Want: ‘Buitenlanders krijgen meteen een nieuw ingericht huis en wij krijgen niks.’ De Haas oppert voorzichtig dat immigranten zich alleen tweedehands spullen kunnen veroorloven, maar de man weet het zeker: ‘Rutte geeft ze allemaal een BMW.’
De Haas en Bektas luisteren aandachtig. Alsof ze willen bewijzen dat de PvdA een soort V&D is, met nette verkopers zonder misleidende trucjes. Zodra de man is uitgesproken, vragen ze beleefd of ze hem een foldertje mogen aanbieden. De man weigert: ‘Geen behoefte aan. Goeieavond.’
Gasopstand
Groningen is altijd een PvdA-bolwerk geweest. In de stad had de PvdA het tot voor kort voor het zeggen. Een kweekvijver van politiek talent. In de rest van Groningen was de PvdA ook dominant, met een absolute meerderheid in veel gemeenten. Bij de Provinciale Statenverkiezingen van 1987 haalde de PvdA 43,6 procent van de stemmen. Daarna zakte het naar zo’n 30 procent en de laatste keer was het 25 procent.
Nog steeds is de PvdA met 12 van de 43 zetels in de Provinciale Staten van Groningen de grootste partij. Maar volgens opiniepeiler Maurice de Hond verliest de PvdA straks tweederde van haar aanhang en zal ze met 4 zetels genoegen moeten nemen.
Het komt niet alleen door de problemen met de gaswinning. Ook zonder de Groninger ‘gasopstand’ zou de PvdA forse klappen krijgen. Een woede heeft zich van het linkse electoraat meester gemaakt. De Groningers voelen zich om tal van redenen in de steek gelaten door de overheid en verraden door de PvdA. Volgens De Hond waaieren de PvdA-kiezers alle kanten op, vooral ook naar de regionale partijen. Vreemd genoeg profiteert de SP er nauwelijks van.
In Paddepoel gaan PvdA-kandidaten De Haas en Bektas voorkomend en bescheiden de deuren langs. De oude, confronterende stijl waarop de Groninger PvdA het patent had, is voorbij. Zoals PvdA-lijsttrekker William Moorlag (54) zegt: ‘Loop nooit als een kat met een haring in z’n bek.’
Zo’n veertig jaar geleden waren de jonge sociologen Max van den Berg en Jacques Wallage wethouder in het linkse meerderheidscollege van Groningen. Het was de tijd dat PvdA-bestuurders onderling bespraken wat eerst kwam: socialisme of democratie. Er waren er die het socialisme voorrang gaven, want aan de socialisten kon je democratie gerust overlaten. Anderen vonden dat democratie belangrijker was, maar niet als doel op zich. Democratie was een middel om socialisme door te drijven.
Wethouder Wallage oogstte op inspraakavonden bijval voor onderwijsprojecten die vooruitliepen op de anti-elitaire middenschool. Loco-burgemeester Van den Berg gold als ‘Rode Raspoetin’. Linkse studenten met een tijdelijk lidmaatschap hadden hem geholpen de macht in de partij te veroveren en ‘het verkalkte biefstuksocialisme van Joop den Uyl’ te vervangen.
Een eerdere garde van PvdA-bestuurders had voorgesteld om Oost-Groningen opnieuw in te richten. De inwoners moesten vanuit het platteland massaal verhuizen naar nieuwbouwwijken in Delfzijl en Groningen. Dat is de PvdA bij verkiezingen toen duur komen te staan. Van den Berg bepleitte juist renovatie en stadsvernieuwing. Hij liet de vloerkleden uit het stadhuis verwijderen, ten gunste van kokosmatten. Om de bezwaren van de middenstand tegen het autovrij maken van de binnenstad te overstemmen, mobiliseerde hij medestanders en drukte hij een ‘verkeerscirculatieplan’ door. Met technieken van de directe democratie probeerden deze activistische PvdA-wethouders hun ideeën te verwezenlijken.
Achteraf kun je zeggen: niet slecht. Terwijl elders oude pandjes als ‘krotopruiming’ tegen de vlakte gingen, bleven ze in Groningen overeind. Daardoor is het nu zo’n sfeervolle, historische stad vol studenten.
Gevecht
Van den Berg – nu 68 jaar – is commissaris van de Koning en de belangrijkste lobbyist van Groningen in het gevecht met het kabinet over de aardbevingen. Oud-burgemeester Wallage (ook 68) bemiddelt aan de ‘dialoogtafel’ tussen de energiesector en het gedupeerde Noordoost-Groningen. Jong geleerd, is oud gedaan. Het lijkt warempel of deze ervaren rotten teruggrijpen op hun oude confrontatiemethoden. Met stoere taal (Van den Berg) en vergadergeduld (Wallage) kanaliseren ze het ongeoegen in een door de PvdA gedroomde richting: de staat (VVD-minister Henk Kamp) moet bijspringen.
Het helpt de PvdA geen zier. Wie er nuchter tegenaan kijkt, ziet dat ze vanuit het kabinet en de bestuurlijke circuits veel kan bereiken voor de Groninger achterban. Maar te laat en te weinig om kiezers te overtuigen. Dat dwingt de partij om de ontevredenheid en volkse sentimenten te verwoorden. Juist dat dubbele verhaal holt de geloofwaardigheid van de PvdA uit.
Het is een regentenclub, die nu eens achter de schermen delibereert en dan weer naar buiten treedt met de klacht dat Groningen onrecht wordt aangedaan. Dat brengt kiezers in vertwijfeling.
Martinitoren
Aan de voet van de Martinitoren staat een reportagewagen van NPO Radio 1. PvdA-lijsttrekker en gedeputeerde Moorlag reageert op het rapport van de Onderzoeksraad Voor Veiligheid, waarin staat dat de risico’s van de gaswinning stelselmatig werden verbloemd. Moorlag eist dat Den Haag de gaskraan verder dichtdraait en dat daadwerkelijk wordt begonnen met het preventief verstevigen van huizen. ‘Dat laatste is ons vorig jaar beloofd, maar de enige muur die sindsdien werd opgetrokken, is een muur van beleidsrapporten,’ zegt hij gevat.
Even later is hij terug op zijn werkkamer in het provinciehuis. ‘Het is tegen de wind in blazen,’ zegt hij over de PvdA-campagne. De boosheid van de achterban is misschien niet zo rationeel. Het heeft te maken met angsten en emoties. ‘Met een inhoudelijk verhaal is dat moeilijk te overbruggen.’
De PvdA-gedeputeerde laat tekeningen zien van boerderijen en huizen die bevingbestendig moeten worden. Onder de vloeren moet een extra, 80 centimeter dikke betonlaag komen. De muren krijgen een stalen frame. Er zijn miljarden mee gemoeid. Moorlag wijst op een renovatieplan voor een pand in Meedhuizen.
‘Voor dit huis komt de ingreep op 270.000 euro, maar de WOZ-waarde is zo’n 150.000 euro. De onderhandelaars van de NAM kunnen natuurlijk rekenen. Ze geven de bewoners ruim 150.000 euro om elders in de provincie een vergelijkbaar huis te kopen. Die zwaaien nog één keer naar de buren en zijn weg. De volgende dag stuurt de NAM een bulldozer om het huis omver te duwen.’
Als pakweg 20 procent van de bewoners zich op die manier laat uitkopen, verdwijnt de ziel uit het dorp. Want de plaatselijke winkeliers kunnen het niet bolwerken en het verenigingsleven stort in. Hier komt de PvdA-ideologie om de hoek kijken. Groningen mag de hersteloperatie niet aan het bedrijfsleven overlaten.
Moorlag: ‘Het moet onder overheidsregie. Een Deltaplan-constructie is nodig om de provincie leefbaar te houden. Dat heeft de PvdA ook afgedwongen bij de NAM en bij minister van Economische Zaken Henk Kamp (VVD). Daar ben ik als PvdA’er trots op. Dat we een liberale minister die bocht lieten maken. Maar je kunt achter de schermen nog zulke goede akkoorden sluiten, de resultaten zijn pas op langere termijn zichtbaar. Dus blijven de mensen zeggen: Groningen ligt altijd aan het voeteneind van Nederland.’
Zo blijft de PvdA zichzelf splijten. Bestuurlijk actief achter de schermen én lippendienst bewijzen aan de volkswoede. En die onmogelijke combinatie blijven volhouden tot de laatste PvdA’er het licht uitdoet in het partijpand aan de Haddingestraat.
Zou de partij uit lijfsbehoud niet in de oppositie moeten gaan? De kiezers waarschuwen dat de PvdA, na zestig jaar dominantie in Groningen, voorlopig niet meer meedoet om zich te bekwamen in makkelijke protestslogans? ‘De PvdA heeft nooit de ambitie om roepend langs de kant te staan. In het veld loop je blessures en een vuil tenue op en krijg je soms een tegendoelpunt, maar je hebt het wel allemaal zelf in de hand,’ zegt Moorlag nuchter.
Wolven
Ook Piet Boekhoudt (67), gewestelijk bestuurder en voormalig PvdA-afdelingsbestuurder, voelt niets voor een ballingschap in de oppositie. ‘Meehuilen met de wolven in het bos? Met SP en PVV? Dat werkt alleen maar tijdelijk. Als de straat het voor het zeggen krijgt, dan kunnen we het vergeten.’ Boekhoudt vraagt zich wel af ‘hoelang we het nog volhouden, want ergens zit er een omslagpunt’.
Hij geeft ook toe dat de PvdA met zijn ‘machtsarrogantie’ bij andere partijen weerzin wekte. Als gewestelijk voorzitter in een tijd dat de PvdA in sommige gemeenten 60 procent van de stemmen binnenhaalde, maande hij partijgenoten om toch coalities te sluiten. ‘Maar als je zestig of tachtig jaar bestuurt, sijpelt het verwijt van arrogantie natuurlijk door.’
Dansen de concurrenten al op het graf van de PvdA? Volgens de peiling van De Hond zijn er straks in de Staten zes partijen groter dan de PvdA. Zullen ze wraak nemen op de hooghartige partij waardoor ze zo vaak zijn afgewezen als collegepartner? D66 en PVV mobiliseren hun kiezers door te wijzen op de ‘historische kans’ om de PvdA na zoveel decennia uit de macht te verdrijven.
De SP doet daar niet aan mee. ‘De arrogantie van de PvdA is het probleem helemaal niet,’ zegt Jimmy Dijk (29), SP-raadslid in de stad Groningen. ‘Na de verkiezingen zoekt de SP heel nuchter naar de partijen waarmee we ons programma kunnen realiseren. En dat kan best de PvdA zijn.’
Wat hem betreft, gaat de PvdA nog een tijdje door met machtsarrogantie. ‘Het gaat ze niet om idealen, maar om het politieke spelletje. Van de gasproblemen maken ze een cijferbingo. Intern is er voortdurend geruzie. Er ligt een stapel rapporten over wat er allemaal misgaat in de PvdA. Groningers zijn goed van vertrouwen, maar ze krijgen door dat de PvdA altijd spelletjes speelt. En eenmaal teleurgesteld, keert bij de Groningers het vertrouwen niet snel terug.’
De partij is nog niet verloren. In Paddepoel trekken de rechtenstudenten Dominique de Haas en Koray Bektas langs de deuren. Opgewekt, want ze zijn jong en de PvdA stond in het verleden wel voor hetere vuren. Weldra gebeurt er weer iets in Den Haag, waardoor de PvdA spectaculair herstelt.
‘Laatst in Beijum moest ik het opgeven, omdat mijn voeten bijna bevroren,’ vertelt De Haas. Bij het zoveelste huis in de rij horen ze kinderen huilen. ‘Hier maar even niet storen.’ Dan volgt een huis waar blijkens de versiering een verjaardagsfeest wordt gevierd. Slaan ze ook over.
Daarnaast doet na lang wachten een gehandicapte vrouw open. Haar rolstoel staat in het halletje. Ze vertelt al vijftien jaar in dienst te zijn bij een sociale werkplaats, die dicht gaat. De vrouw begrijpt niet waarom ze naar een andere vestiging moet. ‘Vroeger stemde ik PvdA, maar ik vind de SP nu socialer,’ bekent ze met spijt in haar stem. Ze aanvaardt vriendelijk het foldertje en zegt goedmoedig: ‘Ik hoop wel dat het jullie goed gaat, hoor.’