D66-leider Alexander Pechtold (49) blies de ‘immorele’ onderhandelingen over belastingverlaging af. Nu zit het kabinet-Rutte zonder agenda, stelt hij vast. Hij flirt nadrukkelijk met de SP als landelijk coalitiepartner.
De breker betaalt. Maar Alexander Pechtold (49) heeft lak aan dat Haagse gezegde. De D66-leider liet de onderhandelingen over een nieuw belastingstelsel ploffen en taxeert de schade.
‘Het valt reuze mee. Iedereen begrijpt waarom wij eruit stapten. Ik zat anderhalf uur met de heren in een vergaderzaaltje op het ministerie van Financiën en voor mij stond vast: dit wordt niks. Toen ik het hardop had gezegd, boden de anderen aan: “Zullen we geheim houden dat D66 breekt?”
‘Ik zei dat ze geen moeite hoefden te doen, dat geheim zou geen tien minuten standhouden. Sterker, voordat we van tafel opstonden, was de buitenwereld al via Twitter op de hoogte van de mislukking. Op de gang zei een journalist: “Nu hebt u twee jaar lang alle rottige maatregelen gesteund en nu er met lastenverlaging wordt gestrooid, loopt u weg.” Nooit een mooier verwijt gekregen, want dit bevestigde dat ik tot in elke vezel meen wat ik aan het doen ben. Ik vind het onverantwoord om het belastingstelsel níet te hervormen.’
Pechtold wordt vaak beschreven als een pietje precies en een stijlvol politicus. Maar in recente interviews gebruikt hij opvallend vaak het woord ‘recalcitrant’. Een zekere opstandigheid maakt zich van hem meester. De roddelrubrieken hadden het over zijn huwelijksproblemen, maar dat kan het niet zijn. Hij draagt nog altijd een trouwring.
Dit gesprek gaat over zijn stoere kant. Hij zegt dat hij ‘al tien jaar bezig is’ met de vraag of de politieke problemen te maken hebben met de staatsrechtelijke structuren dan wel met een laffe Haagse cultuur.
Elsevier: Bent u de manier van politiek bedrijven zat, waarbij het kabinet de Tweede Kamer vraagt om te regeren in plaats van andersom?
Alexander Pechtold: ‘Deze methode kan functioneren als iedereen zijn nek uitsteekt en in de hitte wil staan. Ik gun iedereen het proces van op adem komen, maar dat gesprek over belastingverlaging was op het immorele af. Vorig jaar hielden wij elke kazerne, elke ggz-instelling, elke diplomatieke post in het buitenland, elke 10 miljoen euro in de thuiszorg zes keer tegen het licht. En nu ineens 5 miljard uitdelen. Kom, zeg!
‘Er zijn geen financiële meevallers. We zitten alleen maar op een pad in de richting van begrotingsevenwicht. Door die 5 miljard lastenverlichting loopt het tekort weer op van 1,2 naar 1,9 procent. Dat mag, mits je het gebruikt als smeerolie voor de economie. Geen platte verlaging van belastingen, maar een hervorming. Er zijn absurde regelingen die burgers elk jaar dwingen tot 100 miljoen euro aan administratieve handelingen. Waarom moet de timmerman 21 procent btw rekenen en de stucadoor 6 procent? Dat moeten we aanpakken.’
‘Het eerste jaar van Rutte II was stilstand. Toen sloten ze het Woonakkoord met de oppositiefracties. Vanaf dat moment zag ik bij VVD en PvdA het realisme indalen. Ze wisten dat ze met D66 en de christelijken zaken moesten doen. Als ik er nu op terugkijk: via al die akkoorden hebben we achterstallig onderhoud verricht op het gebied van wonen, zorg, pensioenen, studiefinanciering en arbeidsmarkt. Wij drongen aan op belastinghervorming, maar VVD en PvdA waren het gewoon oneens. Ze zochten alleen een manier om de oppositie de schuld te geven van de mislukking.’
Elsevier: Is het nu over en uit met het gedogen van dit kabinet?
Pechtold: ‘Dat speelt niet eens meer. Het belastingstelsel was het laatste grote punt voor dit kabinet. Rutte II heeft vanaf nu een lege agenda.’
Elsevier Wat leverden al die akkoorden D66 op?
Pechtold: ‘Toen we in de zomer van 2013 gingen gedogen, wisten we dat de kiezers ons zouden kunnen afstraffen voor steun aan een impopulair kabinet. Maar we werden niet gezien als burgemeester in oorlogstijd, eerder als redder des vaderlands. Wie gelooft nog in de beloften van Rutte? Duizend euro voor iedere werkende! Geen geld voor de Grieken! Daar kijken mensen doorheen.
‘Er zijn nu koopkrachtplaatjes en puntenwolken waarbij mensen er gemiddeld 65 euro per maand op vooruit gaan. Maar als je buurman werkloos is, je vrouw dreigt haar baan te verliezen en jijzelf hebt bij het zoveelste flexcontract weer geen zekerheid, dan zegt jou die 65 euro niks.
‘Eén storm vanaf de Akropolis en er blijft sowieso niks van over. Boekhoudkundige Haagse processen, daar trappen mensen niet meer in. Dat “eerlijke verhaal” van de PvdA: ik gruw ervan. Geen verhalen! Je moet daden verrichten.
‘Mensen verkiezen duidelijkheid. In 1998 werd ik wethouder. Er waren zestien voetbalclubs vijfde klasse KNVB en de gemeente Leiden had geen geld meer om ze allemaal te ondersteunen. Ik zei: alleen de clubs die samenwerken, krijgen kunstgras. Ik knijp de subsidie af voor clubs die weigeren bij elkaar in te trekken. Eerst zeiden ze: “U bent bot.” Daarna: “Het is tenminste helder.”‘
Elsevier: Probeert premier Rutte te vaak de kool en de geit te sparen?
Pechtold: ‘Voor iedere politicus is het woest moeilijk om direct te zijn. Er zijn twee campagnestrategieën. Probeer je een sfeer op te drijven waarin je 40 zetels kunt bemachtigen of werk je vanuit de inhoud en probeer je mensen te overtuigen dat het verstandig is om op je te stemmen? Ik moet vaststellen dat Rutte 41 Kamerzetels behaalde en ik 12.
‘Rutte bezit een grandioos optimisme en is een bewonderenswaardig harde werker. Maar in plaats van mensen te overtuigen van de juistheid van voorstellen, wacht hij gewoon net zolang totdat het wel mot. Altijd die Na u-houding. Maar het kan best zijn dat als hij straks bij verkiezingen 800 euro lastenverlichting belooft, dat de mensen er weer voor gaan hollen.’
Elsevier: Is D66 een masochistische partij die aanhangers pijnigt met ruwe voorstellen?
Pechtold: ‘Nee! Het is heerlijk om telkens iets af te vinken op ons lijstje van noodzakelijke hervormingen. D66 heeft nu met 12 zetels meer invloed in de oppositie dan twintig jaar geleden met 24 zetels in de regering. In 9 van de 12 provincies zitten wij in het college. In 18 van de 20 grootste steden zetelen D66-wethouders. Van de 24 wethouders in de vier grote steden, zijn er 10 van ons.
‘Bij de Europese verkiezingen kreeg niet Geert Wilders, maar kregen wij de meeste stemmen. In de hele Europese Unie weten ze dat wij Wilders hebben getikt. In de elfde en de achtste stad van het land, Enschede en Almere, leveren wij de burgemeester. D66 heeft een brede basis. We zijn niet meer de kwikstaart van Hans van Mierlo. We laten stabiliteit zien. Duizend euro beloven… ik zou het niet eens uit mijn bek krijgen.’
Elsevier: Wat verstaat u eigenlijk onder hervormingen? Soms lijkt D66 te willen veranderen om het veranderen.
Pechtold: ‘De economie kent een grote dynamiek. We leven niet meer in de tijd dat je veertig jaar voor één baas werkte. Dan kun je niet verder met oude pensioenregelingen en sociale regelingen. Als je dit soort hervormingen niet doorvoert, kom je in steeds grotere problemen. Griekenland is het extreme voorbeeld van wat er dan gebeurt.
‘Het minimumloon in Griekenland is het dubbele van dat in Slowakije en Letland, maar de Griekse premier Alexis Tsipras wil nu ook de Slowaken en de Letten laten dokken om de Griekse schulden af te betalen. Dat soort dingen krijg je als je de sociale regelingen niet aanpast aan de economische realiteit.’
Elsevier: D66-aanhangers zijn hoogopgeleid en tamelijk welvarend. Is het voor u makkelijker om harde ingrepen voor te
stellen dan voor andere partijleiders?
Pechtold: ‘Nee, ons electoraat is een steeds betere afspiegeling van het gemiddelde electoraat, qua opleidingsniveau, leeftijd, stad-platteland. D66-kiezers zijn wel anders van karakter. Ze worden niet elke morgen wakker met de gedachte: “Waar zal ik me nu weer eens aan gaan ergeren?”‘
Elsevier: Hoe kan het dan dat de Haagse debatten bol staan van geklaag en verontwaardiging?
Pechtold: ‘Ach, politici worden ook maar gestuurd door het publieke sentiment. Politici zijn als de marmotten die – net als in die oude televisiequiz van Fred Oster – min of meer toevallig een route lopen naar een holletje waar toevallig een geldbedrag boven staat. Toen was 1.000 gulden de hoofdprijs. Wat een pret.’
Elsevier: U reageerde opvallend mild op het onderzoeksrapport naar de moord op oud-D66-leider Els Borst.
Pechtold: ‘Politie en justitie maakten allerlei fouten. Het was een parelketting van missers. Overal waar mensen werken, wordt geklooid. Er worden nu maatregelen genomen om niet alleen DNA van strafrechtelijk veroordeelden te verzamelen en te bewaren, maar ook van verdachten. Maar het is een illusie dat je onveiligheid kunt uitsluiten.’
‘Dertig jaar geleden moesten linkse partijen het geloof in de maakbare samenleving opgeven. De conservatieve illusie dat de staat absolute veiligheid kan garanderen, kwam ervoor in de plaats. Dat is al even onrealistisch. Gaat er iets mis, dan reageren de liberalen met: “Er moet toezicht komen.” Zo voed je alleen maar het chagrijn van de mensen.’
Elsevier: Als u zo kritisch bent op de politieke cultuur, waarom pleit u dan niet voor het opheffen van de Tweede Kamer en het behoud van de Eerste Kamer? De Eerste Kamer debatteert op hoofdlijnen en wordt via het door D66 gewenste districtenstelsel gekozen.
Pechtold kijkt eerst alsof hij het in Keulen hoort donderen. Maakt dan een grap: ‘Ken je het verschil tussen SP en D66? De SP wil in de trein de eerste klas afschaffen. Wij willen de tweede klas afschaffen.’ Ten slotte: ‘De Tweede Kamer afschaffen? Nee, ik ga dat niet omarmen. Ik zie de krantenkoppen al voor me! Het is me te gratuit. Het recht van amendement leidt misschien tot detaildiscussies, maar bij vrijwel elk wetsontwerp komen er zinvolle amendementen.’
Elsevier: In de wandelgangen wordt volop gespeculeerd over een nieuwe coalitie die na (vervroegde) verkiezingen zal aantreden: VVD-D66-CDA. Wat vindt u?
Pechtold: ‘Ik vind die volgorde redelijk. Meestal hoor je VVD-CDA-D66. Dan haak ik af op de volgorde. Met D66 als tweede partij komt het me beter voor. Onderschat het CDA trouwens niet. Ze durven gerust te roepen dat ze tégen de btw-verhoging zijn, terwijl ze drie jaar geleden voor btw-verhoging tekenden. In de Eerste Kamer mist een coalitie VVD-D66-CDA een meerderheid. Gedoogsteun van ChristenUnie en SGP, wordt nu gezegd. Maar nee, dat lijkt me niks. VVD-D66-CDA is niet mijn droomcoalitie.’
Elsevier: Wat is dan wel uw droomcoalitie?
Pechtold: ‘In Amsterdam hebben we een D66-VVD-SP college. Als je me vooraf had gevraagd of dat mijn droomcoalitie was, had ik waarschijnlijk gezegd dat het een onmogelijke combinatie was. Maar nu zitten die wethouders er en het gaat hartstikke goed. Veel hangt dus af van de personen. D66 verkeert graag in het gezelschap van mensen die dingen aanpakken, mensen met een veranderingsgezinde houding. Ik ga nu nog niet te veel over coalities dromen. Ik ben sowieso niet zo van het dromen.’
Elsevier: Wordt u ooit nog premier? Vroeger kwam het nog wel eens voor dat een kleinere partij die de spilfunctie had – zoals D66 in een eventuele combi met VVD en SP – de minister-president leverde.
Pechtold: ‘Luister, ik heb mezelf een rustige zomer beloofd. Als het zaadje van dit idee zich nu in mijn hoofd plant, dan heb ik de hele zomer geen rust.’
Elsevier nummer 28, 11 juli 2015