Het kabinet hoopt tot 2017 aan te blijven, de kiezers tot dan gunstig te stemmen en de oppositie de voet dwars te zetten.
Na zeven magere jaren trekt de economie op alle fronten aan. De export liep al goed, maar nu geven ook de burgers weer meer uit. Bedrijven produceren meer en investeren ook weer. Het aantal werklozen loopt terug, al blijft het aantal langdurig werklozen vooralsnog groeien.
De afgelopen jaren deed Nederland het slechter dan de meeste andere lidstaten van de Europese Unie, nu zit Nederland aan de top. Het kabinet-Rutte II en de regeringspartijen VVD en PvdA wekken graag de indruk dat het herstel vooral aan het kabinet te danken is.
Dat is de vraag. Nederland deed het eerder zeker ook slechter doordat belastingen werden verhoogd en er werd bezuinigd terwijl de economie stokte. Het volgen van de Brusselse begrotingsregels werd belangrijker gevonden dan de economie. Nu gebeurt het omgekeerde. Toen de economie kromp, werd die verder afgeknepen en nu de economie groeit, wordt die opgestuwd.
Geen haast
Dat de economie aantrekt, komt vooral door de goedkope euro, lage energieprijzen en een aantrekkende huizenmarkt. Daarbij zijn de ingrijpendste belastingverhogingen achter de rug en de pensioenpremies verlaagd.
Ook komt er meer belastinggeld binnen en lopen de uitgaven voor uitkeringen terug. Het begrotingstekort zakt naar een verwachte 0,8 procent volgend jaar. Brussel kijkt Den Haag niet meer op de vingers, hoewel het tekort naar nul zou moeten. Maar daarmee maakt het kabinet-Rutte geen haast meer.
Na jaren van afknijpen, lijken de jaren van potverteren aangebroken. Niet voor niets benutten diverse lobby’s (TNO, ontwikkelingshulpclubs, Defensie) de lossere stemming in Den Haag om meer geld te vragen.
Al sinds de jaarwisseling willen het kabinet en de regeringspartijen op Prinsjesdag een cadeautje uitdelen van ongeveer 5 miljard euro aan lastenverlichting. Dit wordt betaald uit het snel teruglopende begrotingstekort, dat hierdoor niet meer noemenswaardig daalt.
Sigaar
Uit diezelfde bron wordt de tegenvaller door minder opbrengsten uit Gronings aardgas (2 miljard) en extra defensieuitgaven (te beginnen met enkele honderden miljoenen) betaald. Ook de extra kosten voor asielzoekers moeten door de meevallende economie worden gedekt.
De nieuwe lastenverlichting (vrijwel geheel voor werkenden) is overigens een sigaar uit eigen doos, want de kabinetten-Rutte verhoogden de lasten over de periode 2011-2017 met 20 miljard.
Aanvankelijk zou de lastenverlichting van 5 miljard dan ook geen cadeautje voor de burgers zijn, maar was die gereserveerd als ‘smeergeld’ – als onderdeel van een bredere sanering van het belastingstelsel.
Maar die lang aangekondigde belastinghervorming komt er naar verwachting niet. VVD en PvdA kwamen er onderling al nauwelijks uit, maar kregen bovendien geen steun van oppositiepartijen voor de btw-verhoging die elders belastingverlagingen mogelijk had moeten maken. Eind juni werd de hervorming begraven en resteerde slechts de lastenverlichting van Prinsjesdag.
In gevaar
Dit kwam niet onverwacht. Het kabinet en de regeringspartijen willen door, zo mogelijk tot de Kamerverkiezingen die staan gepland op 15 maart 2017. Dat geldt al helemaal voor regeringspartij PvdA, die in het slop zit sinds zij bijna drie jaar geleden met de VVD ging regeren. Meningsverschillen over belastingen zouden de coalitie in gevaar kunnen brengen.
Een aantrekkende economie, met daarbovenop een bestedingsimpuls door lastenverlichting, is aantrekkelijk voor de regeringspartijen. Als de kiezers goedgemutst naar de stembus gaan, gaat hun stem vaker naar de regerende partijen. Al geldt dat doorgaans meer voor de partij van de premier dan voor de coalitiepartner.
Hoe dan ook is Prinsjesdag 2015 hét moment voor het kabinet om de teugels te laten vieren. Dat kan zowel volgend jaar – mocht het kabinet toch vallen – als begin 2017 leiden tot gunstige gevoelens voor de regeringspartijen.
Goed nieuws
Maar er is meer. De coalitie heeft sinds eind mei slechts 21 zetels in de Eerste Kamer, terwijl er 38 nodig zijn voor een meerderheid. Zelfs de steun van gedoogpartijen D66, ChristenUnie en SGP in de afgelopen jaren is niet langer toereikend. Die constellatie is dan ook beëindigd.
Toch lijken VVD-premier Mark Rutte en PvdA-leider Diederik Samsom zich weinig zorgen te maken over de steun in de Eerste Kamer voor de begroting en het belastingplan voor 2016. Het kabinet komt immers met alleen maar goed nieuws. Zouden CDA of D66 werkelijk bereid zijn om dergelijk goed nieuws in de Eerste Kamer weg te stemmen?
Elsevier nummer 33, 15 augustus 2015