De vrouwenrechten in de islamitische wereld en ook in Europa zijn een belangrijke kwestie. De verwachting dat alle vrouwen, vooral westerse vrouwen, de strijd voor vrouwenrechten of emancipatie van alle vrouwen zouden steunen, is een misvatting.
In Nederland werd VVD-Kamerlid Ayaan Hirsi Ali vaak onder vuur genomen door een aantal prominente vrouwen. De mannen die Ayaan verdedigden, kregen de verwijtende vraag waarom ze Ayaans strijd tegen de islamitische tirannie steunden.
Dat was voor mij een verbijsterende ervaring. Vooral wanneer het de Europese vrouwen betrof. Hetzelfde geldt voor Martha Nussbaum, de Amerikaanse filosofe en hoogleraar rechtsfilosofie en ethiek aan de University of Chicago. Al is de grofheid waarmee Nussbaum de emancipatie van moslima’s aanvalt, ronduit schandalig.
Burqa
In haar boek De nieuwe religieuze intolerantie. Een uitweg uit de politiek van de angst verdedigt zij de rechten van de fundamentalistische moslims in de westerse wereld.
U vraagt u af wat zij met ‘de nieuwe religieuze intolerantie’ bedoelt. Zij bedoelt niet de Islamitische Staat (de IS), de islamitische staat van Iran of de islamitische staat van Saoedi-Arabië. Daarover schrijft zij niet.
Het verbieden van burqa beschouwt zij als een voorbeeld van nieuwe religieuze intolerantie. Dat verbod heeft nergens alleen maar betrekking op het dragen van een burqa, maar het verbod richt zich op het dragen van gezichtsbedekkende attributen. Dat is veel ruimer en omvat veel meer dan alleen burqa.
Normaal
Nussbaum vindt het dragen van een burqa of een gezichtsbedekkend attribuut normaal: ‘Over het algemeen is het dus in Europa, en tot op zekere hoogte ook in de Verenigde Staten, niet zo dat een bedekt gezicht op zich angst en wantrouwen oproept; het gaat erom dat een bedekt islamitisch gezicht angst en wantrouwen oproept.’
Hoe komt zij aan deze conclusie? Nussbaum baseert haar conclusie op het feit dat er vertrouwde beroepen zijn waarin de mensen ‘het hele jaar door’ hun gezicht bedekt houden.
Nieuwsgierig
Nu worden we nieuwsgierig. Welke mensen houden in Europa en Noord-Amerika het hele jaar door hun gezichten verborgen achter een masker? Zijn er mensen wier gezichten wij in de publieke ruimte nooit mogen of kunnen zien? Ja, zegt Nussbaum: American football-spelers, skiërs, schaatsers, chirurgen en tandartsen.
Dit gaat echt ons verstand te boven. Nussbaum vergelijkt dus functionele gezichtsbedekking voor een bepaalde korte tijd met een burqa die iemand continu in de publieke ruimte wil of moet dragen. We hebben hier te maken met filosofie van de koude grond.
Narcisme
Nussbaum houdt ons voor dat de ‘nieuwe religieuze intolerantie’ ook met narcisme heeft te maken. Desondanks neemt zij zichzelf als de maatstaf voor het rechtvaardigen van het dragen van burqa.
Haar eigen onvervreemdbare ik is zonder meer heilig, maar niet narcistisch. In deze geest schrijft zij dat ooit door een verbouwing veel stof in haar werkkamer was terechtgekomen. Hierdoor zag zij zich genoodzaakt om wekenlang op haar ogen na haar gehele hoofd te bedekken. Dat deed zij ook tijdens haar college.
Door dit voorval concludeert zij: ‘Mijn persoonlijkheid voelde zich niet ingeperkt onder die gezichtsbedekking, en zij hadden al evenmin het gevoel dat ze mij niet als individu konden bereiken.’ Dus, haar persoonlijkheid is de maatstaf voor het begrijpen en interpreteren van de islamitische kledingvoorschriften voor vrouwen.
Bevel van Allah
Maar Nussbaum werd door omstandigheden gedwongen om tijdelijk haar gezicht te bedekken. En het feit dat zij daarna het niet wilde dragen, wijst erop dat zij het bedekken van gezicht, in ieder geval voor zichzelf niet als een normale, handzame en wellicht gezonde verschijning beschouwt.
Waarom draagt iemand een burqa? Religieus gezien draagt iemand een burqa omdat zij gelooft dat het een bevel van Allah is en bovendien gelooft zij dat Allah haar zou bestraffen als zij de burqa niet gaat dragen.
Daarnaast zijn er nog de mannen in haar omgeving die de wet van Allah willen handhaven. Dit ziet Nussbaum niet, haar heilige ik staat haar zicht in de weg.
Pornografie
De burqa is volgens Nussbaum niet vrouwvernederend. Ook hier zijn we nieuwsgierig naar haar argumenten. De gezichtsbedekking is niet vrouwvernederend, omdat volgens Nussbaum andere zaken als seksplaatjes, pornografie, naaktfoto’s, of zeer onthullende kleding vrouwen tot een ding maken.
Ook is zij van mening dat vrouwen door plastische chirurgie worden vernederd: ‘Elke keer dat ik me uitkleed in de kleedruimte van mijn fitnesscentrum, zie ik vrouwen die de littekens dragen van liposucties, abdominoplastie of borstimplantaten.’
Lustobject
Vrouwen moeten geen lustobject zijn, aldus Nussbaum. Hier is Nussbaum niet erg authentiek. Deze argumentatie wordt immers door de islamitische fundamentalisten gebruikt ter rechtvaardiging van de verplichte hijab (de islamitische kledingvoorschriften voor vrouwen) en tegen het feminisme en vrouwenemancipatie in het westen.
Daarnaast blijft het de vraag of we handelingen die geheel vrijwillig plaatshebben, mogen vergelijken met burqa die met goddelijke geweld moet worden gehandhaafd.
Nussbaum boek staat vol van argumenten die je reductio ad absurdum zou kunnen noemen.
Martha Nussbaum moet zich schamen voor haar vrouwonvriendelijke en vrijheidsvijandige boek.