Het is even zoeken, maar er zijn in Nederland nog locaties te vinden waar het stil, weids en donker is. EW zocht samen met fotograaf Mischa Keijser de meest afgelegen plekken van elke provincie op.
Reken even mee: Nederland telt sinds de zomer van 2024 meer dan 18 miljoen inwoners. Het oppervlak van Nederland bedraagt 41.543 vierkante kilometer, maar dat is inclusief rivieren en meren. Zonder water is het 33.839 vierkante kilometer. Elke vierkante kilometer deelt een Nederlander met 531 landgenoten.
Afgezien van stadstaatjes als Monaco en Vaticaanstad en het kleine eiland Malta is Nederland daarmee het dichtstbevolkte land van Europa. En dat merk je haast elke dag: op de weg, in het openbaar vervoer, als je een tafeltje in een restaurant zoekt, als je een huis wilt kopen of huren, zelfs op de wandelpaden in het bos is het druk. Het leven in Nederland is één groot gevecht om ruimte.
En toch. Er zijn nog altijd plekken waar je om je heen kunt kijken zonder een gebouw te zien, zonder het geraas van autobanden over asfalt te horen. Het haalt het wellicht niet bij de desolate uitgestrektheid van de bossen van Canada, het uitzicht op een bergtop in de Alpen of de stilte van het Franse platteland, maar in elke provincie van Nederland zijn nog plekken te vinden waar rust en ruimte gegarandeerd zijn.
EW zocht in elk van de twaalf Nederlandse provincies de plek die het best voldoet aan dat profiel: zo ver mogelijk buiten de bebouwde kom, zo weinig mogelijk wegen en spoorlijnen in de buurt, niet onder een aanvliegroute van een luchthaven, geen ontsierende windmolens of elektriciteitsmasten in de omgeving, waar het stil is, met ’s nachts zo weinig mogelijk lichtvervuiling.
De criteria voor een ‘afgelegen plek’
Hoe bepaal je welke plekken dat zijn? Om te beginnen door op Google Maps vanuit een op het oog zeer afgelegen plek steeds groter wordende cirkels te trekken. Je ziet algauw hoe ver een plek in alle richtingen van de bewoonde wereld af ligt. Een enkele keer doorkruist een asfaltstreep zo’n cirkel, maar als dat niet veel meer is dan een landweggetje waarvan een boer of aanwonende af en toe gebruikmaakt, betekent dat niet meteen diskwalificatie.
Ook zijn er kaarten die de zogeheten lichtemissie weergeven. Daarop staat de hoeveelheid kunstmatig licht die bij nacht te zien is. Dat licht kan niet alleen dieren storen, maar het ook onmogelijk maken het licht van een volle maan in een donkere nacht werkelijk te ervaren. De Randstad vormt samen met Vlaanderen en de Povlakte in Italië de top-3 van gebieden in Europa met de meeste lichtvervuiling. Dus zeker in Zuid- en Noord-Holland en Utrecht, met kassen, industrie en steden, is het moeilijk een plek te vinden waar het ’s nachts echt donker wordt.
Een volgend criterium is stilte, althans de afwezigheid van geluid dat niet bij de omgeving past. BIJ12, een organisatie die provincies ondersteunt bij taken rond natuurbeheer, houdt een kaart bij van alle stiltegebieden in Nederland. Die zijn best aardig verdeeld over het land, al zijn ze in het Waddengebied zo uitgestrekt dat ze in oppervlakte de helft van alle stiltegebieden vormen. Onder geluidshinder valt uiteraard ook het geluid van vliegtuigen. Dat wordt eigenlijk alleen als hinderlijk aangemerkt in de nabijheid van een luchthaven. Dus ook al zie je wandelend over De Groote Heide in Brabant een vliegtuigstreep hoog in de lucht, dat zal de rust niet ernstig verstoren.
Door al die kaarten over elkaar te leggen en het beeld dat daaruit opdoemt te combineren met beschrijvingen van gebieden door natuurbeheerorganisaties, ontstaat een selectie van plekken in Nederland die je zou moeten bezoeken als je echt stilte en ruimte wilt ervaren. Eén per provincie, al is het niet eenvoudig om in het drukke westen van Nederland gebieden te vinden die hoog scoren op alle criteria. Op de Wadden, aan de andere kant, zou je op elk eiland wel een paar plekken kunnen aanwijzen die aan alle criteria voldoen.
Niet verwonderlijk staan er veel populaire wandelgebieden op de lijst. En daar kun je op een zonnige dag in het weekend ook in de file terechtkomen, al is het er een van wandelaars. Maar wie dan even afwijkt van de gebaande paden, maakt kans om Nederland op z’n rustigst te ervaren.
Afgelegen locatie in Nederland: De Meinweg, Limburg
Vlak bij Roermond, tegen de grens met Duitsland, ligt dit natuurgebied van 1.800 hectare. Het wordt gekenmerkt door een uniek terrassenlandschap, ontstaan door breuklijnen in de aardkorst. Het hoogteverschil tussen de drie terrassen bedraagt 50 meter. Door de variatie in bodemsoorten zijn hier zowel droge als vochtige gebieden te vinden. De heidevelden, bossen en vennen zijn rijk aan biodiversiteit, met zeldzame soorten als de adder, alpenwatersalamander en diverse orchideeën. Het is bovendien een van de weinige gebieden waar wilde zwijnen mogen leven.
Afgelegen locatie in Nederland: Springendal, Overijssel
Dit gebied bij Ootmarsum beslaat 355 hectare en staat bekend om zijn bronnen en beekdalen, waaronder de Bronnenbeek. Het gevarieerde landschap herbergt loofbossen, akkers en bloemrijke graslanden. Springendal heeft een rijke cultuurhistorie, met oude boerderijen en traditionele houtwallen. Door de helderheid van de bronnen leven hier veel amfibieën en insecten. In het voorjaar bloeien er wilde hyacinten en pinksterbloemen, wat het gebied een kleurrijk en schilderachtig karakter geeft.
Afgelegen locatie in Nederland: Soesterduinen, Utrecht
Dit 500 hectare grote natuurgebied bij Soest is een van de laatste stuifzandlandschappen in Nederland. Het gebied wordt gekenmerkt door open zandvlaktes, omgeven door dennenbossen en heide. De stuifzanden blijven actief door de wind en vormen een belangrijke habitat voor zandhagedissen en mierenleeuwen. Het unieke landschap is in de Middeleeuwen ontstaan als gevolg van overbegrazing. Tegenwoordig moet begrazing door Schotse hooglanders er juist voor zorgen dat de zandvlaktes niet worden veroverd door oprukkende vegetatie.
Afgelegen locatie in Nederland: Leenderheide, Noord-Brabant
Bij Leenderheide denken de meeste mensen aan het knooppunt in de fileberichten. Maar het gaat hier om een natuurgebied van 333 hectare ten zuiden van Eindhoven, dat deel uitmaakt van het 6.000 hectare grote grensgebied Leenderbos, De Groote Heide en De Plateaux. Het landschap kent droge heide, graslanden en naaldbossen. Er leven bijzondere diersoorten zoals de nachtzwaluw en veldleeuwerik. De vennen zijn overblijfselen van vroegere veenvorming. Oude schaapskooien en karrensporen laten zien hoe het gebied door de eeuwen heen werd gebruikt.
Afgelegen locatie in Nederland: Boschplaat, Friesland
De Boschplaat is een natuurgebied van 50 vierkante kilometer op het oostelijk deel van Terschelling. Het gebied bestaat uit brede stranden, kwelders en duinen, en biedt een landschap dat continu verandert onder invloed van de getijdenwerking. De kwelders zijn belangrijke broed- en rustgebieden voor vogels als lepelaars en sterns. In de zomer kleurt het landschap prachtig paars door bloeiende lamsoor. Door het afgelegen karakter is Boschplaat een van de donkerste plekken in Nederland, ideaal voor sterrenliefhebbers en natuuronderzoek.
