CDU zoekt steun bij AfD: begaat Merz zelfde blunder als VVD?

30 januari 2025
Friedrich Merz (CDU) Lid van de Bondsdag van Duitsland. (Foto: ANP)

Duitsland moet voortaan migranten kunnen weren aan de grens met zijn buurlanden. Het moet criminele burgers met een migratieachtergrond de Duitse nationaliteit kunnen ontnemen. En het moet nareizigers, familieleden van migranten die Duitsland hebben bereikt, niet meer ontvangen. 

Dat zijn de drie belangrijkste pijlers uit de stevige migratieplannen, die de CDU er deze week doorheen hoopt te loodsen in de Bondsdag, het Duitse parlement. De SPD en De Groenen weigeren mee te werken.

Daarom zoeken de christen-democraten steun in radicaal-rechtse hoek bij Alternative für Deutschland (AfD), een partij die normaal gesloten categorisch wordt buitengesloten met een cordon sanitaire: de Brandmauer

Een eerste motie werd dankzij steun van AfD woensdag (29 januari) aangenomen.

De reacties op het besluit van CDU-leider Friedrich Merz om toch met AfD in zee te gaan, zijn hevig. ‘Het grootste EU-land wil het EU-asielrecht schenden, zoals alleen Viktor Orbán dat in Hongarije heeft gedaan,’ aldus bondskanselier Olaf Scholz (SDP) in de Bondsdag.

CDU voelt hete adem van AFD in de nek

Daarmee nam Scholz een voorschot op het kanselierschap dat hoogstwaarschijnlijk naar Merz gaat. De CDU-leider ligt voorop in de peilingen in aanloop naar de bondsverkiezingen op 23 februari. Maar de Duitse christen-democraten voelen de hete adem van AfD in de nek.

Die partij loopt in op de CDU, na de dodelijke steekpartij in het Beierse Aschaffenburg, waar een Afghaanse man een peuter en een 41-jarige Duitser neerstak.  ‘Hoeveel mensen moeten er nog worden vermoord?’ vroeg Merz in de Bondsdag aan Scholz.

Niet alleen Scholz is kritisch. Ook de logistieke sector, Duitse kerkgemeenschappen en politieke analisten kraken het besluit. Zo zadelen nieuwe grenscontroles de toch al kwakkelende Duitse economie op met extra kosten. 

De gok van Merz: verrechtsen zonder samenwerken

Merz herhaalde recent nog diverse keren, onder meer op verkiezingscampagne in zijn thuisstad Brilon, niet te willen samenwerken met de partij. Hij waarschuwde zelfs dat ‘één keer 1933 voldoende is’, verwijzend naar het jaar waarin Adolf Hitler aan de macht kwam.

Overigens trok de CDU wel op regionaal niveau al gezamenlijk op met AfD, bijvoorbeeld in het kiesdistrict Schwerin.

AfD gaat mee in het voorstel om het asielbeleid op te schorten. Maar het CDU-plan voor meer bevoegdheden van Duitse veiligheidsdiensten stuit op verzet van AfD. De Duitse christen-democraten willen onder meer IP-adressen drie maanden bewaren en vaker gezichtsherkenning inzetten. Dat druist in ‘tegen de grondrechten van de Duitse burger’, aldus covoorzitter Tino Chrupulla tegen de Berlijnse krant krant Tagesspiegel

Veel Duitsers vinden dat er iets moet gebeuren aan het Duitse asielbeleid. Volgems onderzoeksbureau INSA steunt 66 procent de plannen van CDU-leider Merz. Zelfs 55 procent van de sociaal-democratische SPD-achterban is voor de asielplannen. 

Verbod op AfD lijkt onwaarschijnlijk

Donderdag 30 januari stemt de Bondsdag over een partijverbod op AfD. CDU-parlementariër Marco Wanderwitz dient een motie in, alsook een initiatief, dat wordt geleid door De Groenen. Volgens hen vormt de partij een gevaar voor de Duitse democratie en rechtsstaat. Dat onderschrijft Duitse veiligheidsdienst. Toch lijkt een verbod op AfD onwaarschijnlijk.

De vraag is of een meerderheid van de Bondsdag zich achter de moties schaart. De liberale FDP, de radicaal-linkse BSW en natuurlijk AfD zelf zijn tegen. Maar ook een deel van de SPD-fractie is tegen een partijverbod. Bovendien moet het Bundesverfassungsgericht in Karlsruhe, de hoogste rechter in Duitsland, een finaal oordeel geven. Dat kan jaren in beslag nemen. 

Voor Wanderwitz is het zijn laatste wapenfeit. Hij stelt zich vanwege aanhoudende doodsbedreigingen en intimidaties niet meer verkiesbaar voor het parlement. Zijn echtgenoot Yvonne Magwas (eveneens CDU) verlaat om dezelfde reden de politiek. 

🔴 EW’s visie: beweging CDU doet denken aan PVV-blunder VVD

De verschillen tussen Duitsland en Nederland zijn groot, toch zijn er overeenkomsten.

Bijvoorbeeld tussen de opmars van AfD in de peilingen en die van de PVV in november 2023, toen die partij een monsterzege behaalde bij de Tweede Kamerverkiezingen . Zo was er rondom de PVV de facto een cordon sanitaire en heeft AfD nog altijd te maken met de Duitse equivalent daarvan: de Brandmauer.

Sinds het falen van gedoogkabinet Rutte-I in 2012 stond de PVV buitenspel. VVD-leider Mark Rutte weigerde nog te praten over samenwerking. Dat veranderde pas in 2023, kort na zijn vertrek als partijleider en drie maanden voor de verkiezingen.

Eerst pleitte kandidaat Ruben Brekelmans in juli in gesprek met EW voor asieldeals met de PVV: ‘Er moet iets gebeuren’. Enkele weken later zette lijsttrekker Dilan Yeşilgöz, onder voorwaarden, de deur open voor een coalitie met de PVV. 

Het gevolg was een verkiezingscampagne waarin PVV-leider Geert Wilders weliswaar niets van zijn gewraakte uitspraken terugnam, maar toch een beduidend mildere toon aansloeg en zich probeerde te positioneren als geloofwaardige toekomstige coalitiegenoot.

Op 22 november 2023 boekte de PVV een historische zege met 37 zetels en eindigde de premierspartij VVD slechts als derde, met een teleurstellend aantal van 24 zetels. 

Kan de CDU de blunder van de VVD ontlopen?

Hoogleraar politicologie Tom van der Meer (Universiteit van Amsterdam) vertelde na de Nederlandse verkiezingen in een interview met EW welke blunder de VVD had begaan:

‘Net als andere centrum-rechtse partijen in Europa maakte de VVD de strategische fout om immigratie centraal te stellen in de campagne. Juist het onderwerp van de PVV, die daarvan het meest profiteert. Eerder maakte het CDA de fout om zich te richten op veiligheid, waarmee het de VVD in de kaart speelde.’

De CDU loopt eenzelfde risico door nog geen maand voor de verkiezingen het immigratiebeleid zo sterk naar rechts te duwen, in de richting van AfD. Maar zolang de CDU AfD blijft weigeren als coalitiepartner, zal het voor veel kiezers niet aantrekkelijk zijn op de rechts-radicalen te stemmen. 

De uitslag op 23 februari zal uitwijzen of de CDU nog altijd in staat is met de Brandmauer de uitslaande brand op rechts te beheersen.

🔴 Verder lezen?

Van Duitsland-correspondent Guy Hoeks:

Van EW-redacteur en -columnist Geerten Waling: