De feiten: OM gaat strafbeschikking meer benutten
Het Openbaar Ministerie wil vaker zelf een boete of een taakstraf opleggen. Het gaat om feiten waarop maximaal zes jaar celstraf staat.
Dat mag in theorie al sinds 2008, maar per 1 februari heeft het OM die mogelijkheid standaard ingevoerd. Alleen te ingewikkelde of gevoelige zaken legt het nog voor aan de rechter.
Reden voor de interne ‘instructie intensivering strafbeschikking’ zijn de lange wachttijden bij de rechtbank en het celtekort.
Het duurt soms jaren voor een zaak voor de rechter dient. Uitvoering van het vonnis is veel later. Inmiddels lopen ruim vierduizend veroordeelden vrij rond, omdat er geen cel beschikbaar is.
Nog een argument van het OM is dat korte gevangenisstraffen onvoldoende ruimte bieden voor gedragsverandering van gedetineerden, en de schade groot kan zijn door verlies van werk en woning.
OM wil ook andere delicten zelf kunnen afdoen
Voorlopig gaat het bij deze strafbeschikkingen alleen om vermogensdelicten zoals diefstal, oplichting en heling. Maar het OM wil in de toekomst ook andere delicten zelf kunnen afdoen, zoals bedreiging, mishandeling en aanranding.
Verdachten kunnen zo’n strafbeschikking weigeren en ‘in verzet’ komen. In dat geval dient de zaak alsnog bij de rechter.
De zittingen van het OM zijn niet openbaar. Ook is er geen inbreng van slachtoffers en hun advocaten. In 2023 legde het OM 42.000 keer een strafbeschikking op.
Verzet tegen het nieuwe strafbeleid OM
De Raad voor de rechtspraak – het overkoepelend orgaan van de rechtbanken, gerechtshoven en Hoge Raad – verzet zich tegen het nieuwe strafbeleid van het OM.
‘Het debat over straftoemeting moet breed, maatschappelijk en ook politiek worden gevoerd, waarbij ook de rechter een belangrijke rol heeft,’ zei voorzitter Henk Naves woensdag 19 februari tegen NRC.
Fractievoorzitter Pieter Omtzigt van NSC eiste een dag eerder in de Tweede kamer opheldering van minister David van Weel (VVD) van Justitie en Veiligheid.
EW’s visie: ‘Officier als rechter’ moet beperkt blijven
Door: Gerlof Leistra, redacteur misdaadDat het OM meer zaken zelf afdoet en zo de vastgelopen strafrechtketen ontlast, valt toe te juichen. Maar het moet de grenzen niet te ver oprekken, ook al mag dat in theorie al sinds 2008.
Het OM zou het nieuwe strafbeleid moeten beperken tot relatief eenvoudige zaken die normaal bij de politierechter dienen. Die mag maximaal één jaar celstraf opleggen. Het gaat bijvoorbeeld om diefstal, belediging, eenvoudige mishandeling en verkeersdelicten.
Bij ingewikkelder zaken zoals een recidiverende winkeldief, een aanrander of een stalker is het onwenselijk dat een officier in zijn of haar eentje beslist. Dergelijke zaken horen thuis bij de meervoudige rechtbank.
De zittingen van het OM moeten bovendien openbaar zijn, zodat controle mogelijk is door media en bezoekers. Ook is het belangrijk dat slachtoffers niet buitenspel worden gezet.
Machtsgreep van het OM?
Justitieminister David van Weel (VVD) moet snel in de Tweede Kamer openheid van zaken geven. Nu lijkt het op een machtsgreep van het OM.
Het ligt voor de hand om de wet waarop het OM zich baseert, nog eens kritisch tegen het licht te houden en een scherpe grens te trekken welke zaken niet geschikt zijn voor afdoening door het OM.
Daarnaast zou Den Haag moeten kijken naar andere mogelijkheden om de vastgelopen strafrechtketen te ontlasten. Zoals het opleggen van elektronische detentie (enkelband) in plaats van een celstraf.
Hoe reageren anderen op het besluit van het OM?
Bronnen: De Telegraaf, NRCIn zijn Telegraaf-column van donderdag 20 februari waste misdaadjournalist John van den Heuvel de rechters de oren: ‘Niet klagen rechters, kom met oplossing!’ Hij verwijt de Raad voor de rechtspraak dat ze in december nog achter de noodoplossing stond.
‘Hoe bijzonder is het dat de voorzitter van de Raad Henk Naves zich nu plotseling zeer ontstemd toont en het OM kapittelt? Heeft de voorman van alle rechters in Nederland in december zitten slapen?
‘Het is nogal pijnlijk dat Naves afwijkt van het commentaar van zijn eigen woordvoerder en een draai van 180 graden maakt. Hij vreest dat het OM-beleid het vertrouwen van de samenleving in de rechtsstaat aantast, zegt hij nu.’
Advocaat en expert: ‘Aan middel kleven bezwaren’
In een opiniestuk in NRC (zaterdag 22 februari) betuigden advocaat Alrik de Haas en emeritus hoogleraar Theo de Roos zich positief over het voorstel, ‘maar aan het middel kleven bezwaren’.
De verdachte moet altijd toegang krijgen tot ‘een gespecialiseerd strafrechtadvocaat, die bovendien beschikt over voldoende mogelijkheden om de verdediging adequaat te voeren’.
Ook de inbreng van het slachtoffer en diens advocaat bij een hoorzitting moet worden geregeld. Het nieuwe OM-beleid vergt (financiële) investeringen, schreven de twee.
Ze vragen zich af hoe effectief het nieuwe beleid zal zijn, als advocaten hun cliënt adviseren in verzet te komen.
Rechtbank Amsterdam: ‘Onwenselijke ontwikkeling’
President Bart van Meegen van de rechtbank Amsterdam noemt het beleid van het OM in NRC (woensdag 26 februari) ‘een onwenselijke ontwikkeling, want daardoor worden een heleboel strafzaken afgehouden van een onafhankelijke rechter die op een transparante, toetsbare wijze een strafproces doorloopt’.