De feiten: Aantal gevallen van eerwraak neemt toe
Op 5 september 2023 stierf de Syrische Roshin in Apeldoorn. De 28-jarige vrouw werd doodgestoken voor de ogen van haar driejarige dochtertje. De daders? Haar broers en twee neven, van wie één ook haar ex is.
Het Openbaar Ministerie eist voor ieder 25 jaar cel wegens moord. Donderdag 20 februari doet de rechtbank in Arnhem uitspraak.
De zaak-Roshin is niet uniek. Het aantal zaken dat Eerwraak bij het Landelijk Expertise Centrum Eergerelateerd Geweld (LEC EGG) neemt toe. Van 2010 tot 2013 schommelde het aantal zaken per jaar rond de vijfhonderd, van 2020 tot 2023 rond de zeshonderd.
Wie zegt wat over eerwraak?
- Je eigen keuzes maken over je leven ‘is in sommige landen, in bepaalde culturen, bepaalde religies, niet vanzelfsprekend. Maar dat moeten we wel meegeven,’ zei minister David van Weel (VVD, Justitie) naar aanleiding van een recente eerwraakzaak.
- ‘Geweld uit naam van de familie-eer is in ons land geen marginaal verschijnsel. Het speelt zich niet alleen af onder eerstegeneratiemigranten, maar ook onder groepen die al generaties in Nederland zijn,’ zei Janine Janssen, hoofd onderzoek bij het LEC EGG.
- ‘Eerwraak is iets wat nog meer cultureel dan religieus is, maar toch: eerwraak komt in de islamitische gemeenschap voor onder sommige groepen,’ merkte PVV-fractievoorzitter Geert Wilders op tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen van 2024.
- ‘Vrouwen worden veel te vaak slachtoffer van geweld. Uit jaloezie, controledrang, angst of haat. Soms zelfs met dodelijke gevolgen,’ zei toenmalig minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming, D66) in 2024 bij de lancering van het plan van aanpak Stop Femicide!.
EW’s visie: Voer aparte strafbepaling voor eerwraak en huiselijk geweld in
Redacteur Onze Overheid Maria BouwmanDat eerwraak na jaren van daling weer toeneemt, is een grote tragedie. Maar wel een verklaarbare. Vanaf 2015 kwamen veel Syrische oorlogsvluchtelingen in Nederland terecht.
Syrische vrouwen ruiken in Nederland de vrijheid: ze werken, gaan vaker op stap en verlaten hun mannen: 81 procent van de scheidingen onder Syriërs in Nederland wordt door een vrouw aangevraagd. Onder Nederlanders is dat ongeveer 70 procent.
Sterk patriarchaal
Vooral op het Syrische platteland, zo blijkt uit onderzoek van het Kennisplatform Inclusief Samenleven, is er een sterk patriarchale samenleving. Mannen staan als kostwinner in de traditionele hiërarchie boven hun vrouw.
Begrippen als ‘familie-eer’ en ‘schaamte’ spelen in Syrië een grote rol als het gaat om seksualiteit en relaties. De wet verplicht vrouwen hun man te gehoorzamen. Eerwraak komt in Nederland vooral onder inwoners uit islamitische landen voor, maar het LEC EGG ziet het verschijnsel onder meer ook bij Syrische christenen.
Niet alleen zachte hand
Imams spelen door hun religieus gezag en goede contacten in de gemeenschap een belangrijke rol bij het tegengaan van eerwraak. Dankzij intensieve samenwerking met moskeeën zijn onder Turkse en Marokkaanse Nederlanders volgens Willem Timmer, voormalig hoofd van het LEC EGG, honderden doden voorkomen. Die methode zou bij de Syriërs moeten worden herhaald.
Toch is de ‘zachte hand’ niet de enige aanpak die nodig is. De wetgever zou een aparte strafbepaling voor eergerelateerd geweld en huiselijk geweld moeten invoeren. Rechters leggen al hoge straffen, tot levenslang, op voor eermoorden. Voor moord gaat het dus vooral om een symbolische bepaling.
Maar uit de cijfers van het expertisecentrum blijkt dat het overgrote gedeelte van eergerelateerd geweld niet fataal is. Een aparte strafbepaling, die het mogelijk maakt om ook niet-fataal geweld extra streng te bestraffen, zou de ernst van deze delicten nog eens onderstrepen.
Voor de opsporing en vervolging kan, zoals toenmalig GroenLinks-leider Femke Halsema al in 2006 bepleitte, een speciale officier van justitie worden aangesteld. Deze aanpak onderstreept dat Nederland geweld tegen vrouwen die gebruikmaken van de vrijheid die zij hebben om (seksuele) relaties te verbreken en aan te gaan, een bijzonder eerloze en verwerpelijke vorm van geweld vindt.
Geweld tegen vrouwen: slechts een fractie betrof eerwraak
Daarbij is ook blijvend geld nodig voor opsporing en vervolging van het bredere probleem van huiselijk geweld tegen vrouwen. Tachtig procent van de vermoorde vrouwen in Nederland in de afgelopen jaren kwam om door geweld in huiselijke kring.
Slechts een fractie van die geweldsuitbarstingen betrof ‘eergerelateerd geweld’. Het ging om daders en slachtoffers uit het hele land, van allerlei sociaal-economische, etnische en religieuze komaf. De gemene deler? De slachtoffers waren vrouwen, die zelfs in hun eigen sociale omgeving niet veilig waren.
Verdieping: Wat zeggen de cijfers?
Het grootste deel van de honderden zaken die bij het LEC EGG worden gerapporteerd, betreft geen moorden, maar andere vormen van fysiek en mentaal geweld. Bijvoorbeeld verkrachting, stalking en mishandeling.
In 3 tot 5 procent van de gevallen was sprake van (poging tot) moord of doodslag. Die percentages zijn door de jaren heen niet veranderd. De toename van het gerapporteerde geweld doet zich voor over de gehele linie, niet specifiek bij moord en doodslag.