De feiten: WIA zorgt bij het UWV voor grote problemen
Bron: UWV, Tweede KamerWat alom werd beschouwd als wonder van vernuft, blijkt achteraf een monster in de uitvoering. De Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA), de arbeidsongeschiktheidsverzekering voor werknemers, levert al jaren grote problemen op bij het UWV, de uitvoeringsinstantie van dienst.
Keuringsartsen kunnen niet met de WIA uit de voeten, net zo min als de medewerkers die de hoogte van de uitkering moeten berekenen.
De regels zijn veel te ingewikkeld. Met lange wachtlijsten en fouten in de uitkeringen tot gevolg. Nu wacht een hersteloperatie die in de miljarden kan lopen.
Het UWV is in de afgelopen jaren vastgedraaid en kondigt daarom een reorganisatie aan.
WIA leidt tot ontzetting in Tweede Kamer
Maar volgens deskundigen veroorzaakt dat alleen maar grotere rampen. Intussen maakt het UWV meer rare bokkesprongen. Zo bleek onlangs dat de uitkeringsinstantie zelf wetgever speelt, door eigen WIA-regels te bedenken. Het leidde weer eens tot ontzetting in de Tweede Kamer.
Minister Eddy van Hijum (NSC, Sociale Zaken) laat door de Algemene Rekenkamer uitzoeken wat er fout gaat bij het UWV. Een besluit over het vereenvoudigen van de nodeloos complexe WIA kan niet meer lang uitblijven.
Wie zegt wat over de WIA?
Bron: Tweede Kamer, Computable, AD, EenVandaag- ‘Voorgaande ministers hadden ook steeds goede gesprekken met het UWV en vertrouwden erop dat het goed kwam’ – Edgar Mulder (PVV) waarschuwt minister Van Hijum voor loze beloften van het UWV (Tweede Kamerdebat, 18 februari 2025).
- ‘Een zweminstructeur die een kind zonder zwemdiploma en zonder bandjes het zwembad induwt om te kijken wat hij al aankan’ – Daan Rijsenbrij, oud-hoogleraar doet onderzoek naar een reorganisatie bij het UWV (in Computable).
- ‘Dit gaat hard richting een betonnen muur’ – voormalig minister Karien van Gennip uit in een appje aan ambtenaren haar frustraties over het UWV (onderzoek door het AD).
- ‘Het UWV kan niet eenzijdig zeggen: “Oh, maar die groep beoordeel ik niet”‘ – jurist Natascha Schenk over het voornemen van het UWV om 62-plussers zonder keuring voorschotten op de uitkering te geven (tegen EenVandaag).
EW's visie: WIA heeft drastische vereenvoudiging nodig
Door: Jeroen van Wensen, redacteur BelastingenDe arbeidsongeschiktheidsverzekering voor werknemers is buitengewoon ingewikkeld. Voor keuringsartsen is het lastig om te beoordelen in welke mate iemand arbeidsongeschikt is.
Daarom moeten zieke werknemers lang wachten op de uitslag: krijgen zij wel of geen uitkering, en wat voor uitkering is dat dan.
Ingewikkelde rekenmethodiek
Als die uitkering is bepaald, dan gaat het vaak nog een keer mis. Want dan wreekt zich de ingewikkelde rekenmethodiek waarmee de hoogte van een uitkering moet worden bepaald.
Die berekening is lastig en foutgevoelig, waardoor veel arbeidsongeschikten een te hoge of te lage uitkering krijgen.
Voor het kabinet wacht daarom een nieuwe strop, want er moeten alsnog veel uitkeringen worden nabetaald. Terwijl arbeidsongeschikten vrezen dat zij jarenlang te veel hebben ontvangen en mogelijk geld moeten terugbetalen.
Historie van de WIA
De WIA werd ingevoerd in 2006 en valt uiteen in twee delen. Een deel gaat over tijdelijk arbeidsongeschikten (de WGA-regeling: Werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten). De WGA-regeling bevat prikkels om de tijdelijke arbeidsongeschikten weer aan het werk te krijgen.
Wie deels arbeidsongeschikt is, maar niet (voldoende) werkt, krijgt een forse korting op de uitkering om de oren. Het moet werken aanlokkelijker maken, omdat het dubbel loont: meer loon én een hogere uitkering.
De oude WAO kende deze prikkel niet. Vandaar dat te veel arbeidsongeschikten in een uitkering bleven hangen, zo was het idee.
Uitvoering is lastig
Maar vernuft staat de uitvoerbaarheid in de weg. Vorig jaar in februari zijn daarom uitgebreide analyses verschenen waarmee het kabinet op korte termijn de grootste problemen in de WGA-regeling kan oplossen. Eén ervan is om juist het vernuftige, maar ingewikkelde mechanisme achter de arbeidsprikkel te laten vervallen.
Daarnaast bevat de WIA een regeling voor volledig en duurzame arbeidsongeschikten (de IVA-regeling, Inkomensvoorziening Volledig Arbeidsongeschiktengrens). De groep kan hoogstwaarschijnlijk nooit meer werken.
Daarom krijgt deze groep een hogere uitkering: 75 procent van het laatst verdiende loon in plaats van in de regel (maximaal) 70 procent van het laatst verdiende loon. Ook hebben er geen of minder herkeuringen plaats.
Dat onderscheid is principieel juist: wie terminale kanker heeft, verdient voldoende financiële steun en val je uiteraard niet lastig met herkeuringen.
Varianten inperken
Maar wat doe je als er sprake is van heftige psychische problemen? Komt dat misschien ooit weer goed?
De eenvoudige oplossing is hier om het onderscheid op te heffen tussen tijdelijke arbeidsongeschiktheid en ‘duurzame’ arbeidsongeschiktheid (de IVA-regeling).
Met deze twee maatregelen gaat het aantal uitkeringsvarianten van vier naar twee. En dat maakt de WIA er meteen al een stuk eenvoudiger op in de uitvoering.
Het zou het UWV verlossen van een hoop problemen, en het maakt de WIA een stuk goedkoper in de uitvoering. Bovendien kan de hogere IVA-uitkering (van 75 procent) voor nieuwe gevallen worden teruggeschroefd naar 70 procent, wat ook minder geld kost.
Extra geld
Toch moet er door de vereenvoudiging per saldo extra geld worden uitgetrokken. De grootste kosten zitten bij de WGA, het mechanisme om werken lonend te maken.
Kort gezegd vervalt de lage uitkering voor arbeidsongeschikten die (te) weinig werken, want anders komen zij uit onder het bestaansminimum.
Hoe hoog die kosten zijn, is niet volledig helder. Maar 500 miljoen euro per jaar kost het al snel.
Op zich een hoog bedrag, maar als daarmee de uitvoeringsproblematiek bij het UWV ook maar iets kan worden verkleind, dan moeten het kabinet en de Tweede Kamer daar zo snel mogelijk aan beginnen.
WIA: wat zeggen de tegenstanders hierover?
Bron: Verzekeraars.nl, Steungroep, FNVTegenstanders van de vereenvoudiging zijn er ook. Verzekeraars laten uitkeringen afhangen van de beoordelingen door het UWV. Als de prikkel tot werken wegvalt, moeten zij meer uitkeren.
Verenigingen voor chronisch zieke patiënten vrezen dat afschaffing van de regeling voor duurzaam arbeidsongeschikten (IVA-regeling) in de praktijk weinig voordeel biedt.
In de meeste gevallen is volgens hen de grens goed te trekken. Zij zien het vooral als verkapte bezuiniging, omdat met het wegvallen van de IVA-regeling ook de hogere uitkering vervalt. Dat levert de minister 1 miljard euro per jaar op als ook bestaande gevallen worden gekort op de uitkering, zeggen zij.
Ook de FNV ziet de vereenvoudigingsplannen als verkapte bezuiniging. De vakbond vindt dat het kabinet juist meer moet investeren in het UWV, zodat arbeidsongeschikten tijdig de juiste uitkering krijgen. ‘In tegenstelling tot wat het kabinet beweert, is daar meer dan genoeg geld voor, er staat 40 miljard klaar in het Arbeidsongeschiktheidsfonds,’ zegt de FNV.